Xabier Mendiguren

Donostiako Zinemaldiak badu Durangoko Liburu eta Disko Azokaren antz apur bat: hura bakarrik ikusita, hango jendetza eta eskaintza eta mugimendua, irudi luke herri izugarri kulturazalea dela gurea, bere espiritua literaturaz eta musikaz elikatzen duena, bere egileak mimatzen, bere hizkuntza zaintzen. Eta gero benetan… Zinemarekin ere berdintsu, aretoak ixten ari baitira, irauten dutenak erdi hutsik, eta programazioa, salbuespen ederrekin, ez oso interesgarria zinefilo baten ikuspegitik. Oasi batean gaude, beraz, baina goza dezagun oasiaz, astebetez bederen.

Nazioarteko Egunez beteriko egutegi bat balitz bezala, atzo, Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian Mendebaldeko Saharari egokitu zitzaion tarte bat (The Runner, Salah Ameidan korrikalariari buruzko dokumentalarekin), eta beste bat (guk ikusi genuena) kontzientzia ekologikoari: Los hijos del jaguar (Jaguarraren seme-alabak) eta Agronautas film parearekin.

Kuba, Iran eta Txinako blogari disidente bana hartu: Yoani Sanchez, Farnaz Seifi eta Zeng Jinyan, eta hiru emakume gazte horien lekukotasunak harilkatuz osatu du Forbidden Voices (Ahots debekatuak) dokumentala Barbara Miller suitzarrak, giza eskubideak ukatzen dituzten gobernuak salatzeko eta sarean aritzeko askatasuna aldarrikatzeko edo. Edo.

Alardearen seme-alabak zen Giza Eskubideen Zinemaldi honetan irrika handienaz espero zen filma; horren froga da sarrera guztiak betetzea eta emanaldi berri bat antolatu izana ere. Giro beroan estreinatu zen atzo, beraz, Eneko Olasagastik eta Jone Karresek zuzendutako dokumentala, Irun eta Hondarribian 1996tik hona alardeetan gertaturikoa kontatzen diguna.

Basilio Martin Patino zinegile beteranoaren Libre te quiero ikusi ahal izan dugu Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian, 15M protesta mugimenduari buruzko dokumental ederra, nahita edo nahi gabe mugimendu horren mugak ere agerian uzten dituena.

Denok dakigu gatazka historikoak gogorrak direla, zakarrak, garratzak (Begoña del Tesok, filmen aurreko aurkezpenetan, badirudi r-dun hitzak nahita aukeratzen dituela, bere ahoskera berezia nabarmentzearren). Eta beste ezein baino gogorragoa Palestinakoa, aditu batzuen ustez konponbiderik ez duen egungo gatazka historiko bakarra. Horregatik da harrigarria, baina era berean eskertzekoa, eta aldi berean arriskutsua, halako borroka-iturri bat umorez hartzea: horixe egin du Sylvain Estibal idazle eta zuzendari frantsesak Giza Eskubideen Zinemaldian eskaini duen Le cochon de Gaza (Gazako txerria) komediarekin.

Moriarti ekoiztetxea dugu, krisia gorabehera, filmak egiten jarraitzeko zorte eta abilezia dituen bakarrenetakoa gure artean; Jon Garaño eta Joxemari Goenaga Loreak errepidean fikziozkoa errodatzen ari diren bitartean, taldeko beste kide batek, Jorge Gil Munarrizek, El método Arrieta dokumentala estreinatu zuen atzo, mugitzeko eta hitz egiteko arazo handiak dituzten ahizpa biri buruzkoa, ezintasunean ez baizik hura gainditzeko kemenean jartzen duena arreta, baikortasunez.

XI. Giza Eskubideen Zinemaldia hasi berri da Donostian, eta zoriak nahi izan du Askegunean atxilotutako gazteen aldeko manifestaldia abiatzen zen ordu berean, Bulebarretik metro gutxira estreinatzea irekierako filma: Goran Paskaljevic zuzendari serbiarraren Kad svane dan (Eguna urratzean), II. Mundu Gerrako Holokaustoari egindako hamaikagarren begirada.

Komunikazioa/Inkomunikazioa dantza-ikuskizuna izan da DFeria antzerki-azoka arrakastatsu honetako itxierako emanaldi izarra; orain aste batzuk Arriagan estreinatu zen arren (Bilboko antzokia ekoizleetakoa baitzen), Donostiako euskal giroko kultur jendea ikusminez zegoen, eta aurpegi ezagunak ugari ziren Victoria Eugeniako jarleku eta korridoreetan.

Vaiven ekoiztetxe donostiarra eta La Pavana valentziarra elkartu dira Christopher Durang dramaturgo estatubatuarraren "Terapiak" obra moldatzeko, euskarazko eta gaztelaniazko bertsio bikoitzean, euskal aktore ezagunekin eta Rafael Calatayud pavanako buruaren zuzendaritzapean. Emaitza, produktu arin eta atsegin bat, akatsik ez duena baina aldi berean guztientzako dieta global eta amerikarraren gustua uzten duena.

DFeria azoka ari dira egiten egunotan Donostian: antzerki-programatzaile, zale eta profesionalak: Espainiako merkatuari begira egina da batez ere, eta tartean hemengo konpainiek beren ikuskizunak eskaintzen dituzte, kanpoko arduradunen interesa pizteko asmoz. Horien artean izan da "Soinujolearen semea", edo, guk ikusitako bertsioan, "El hijo del acordeonista", anbizio handiko lana, emaitza maila berekoa den zalantzazkoa den arren.

Jakinarazi dira 2012ko Donostiako Zinemaldiko sariak: Aurten, kritikari gehienak bat etorri dira sail ofizialaren maila ona azpimarratzean, aurreko urteetan baino aski hobea; eta epaimahaiaren erabakiarekin ere nahiko gustura geratu dira ikusleak. Ozon irabazle nagusi (argazkian Urrezko Maskorrarekin), eta galtzaile bat ere bai, zoritxarrez: Costa-Gavras.

Arratsaldean Oskar Alegriaren "Emak bakia baita" ikusi nahi dut, eta aurretik besteren bat, baina iruzkindu dugun sail ofiziala amaitu da Dustin Hoffman-ek zuzendutako "Quartet"ekin: musika klasikoan ibilitako artista ingeles erretiratuentzako etxe batean giroturiko komedia goxoa (gozoa?). Gaueko galan ezagutaraziko dira irabazleak. Kinielatan jolastuko?

Larunbatean Dustin Hoffmanek zuzendutako "Quartet" lehiaketaz kanpokoa ikusi eta palmaresa jakiteko zain, aurtengo zinemaldia amaierarantz doa eta honezkero ikusi dugu Sail Ofizialak emateko zeukana. Azken txanpan, oso film interesgarri bat ikusi dugu, "Le Capital" (Kapitala) frantsesa, Costa-Gavras-ena, non finantza munduaren karikatura zorrotz eta jostagarria egiten den; horrez gain "Atraco" (Lapurreta) deritzan komedia hispano-argentinarra, Eduard Costés-ek zuzendua, niri lardaskeria bat iruditu zaidana, eta azkenik "Hypnotisören" (Hipnotizatzailea), film polizial suediarra, Lasse Hallström zuzendariarena, denbora-pasa hutsezkoa.

Greba egunaren ondoren, hemen gara bueltan, azken egunotan Zinemaldiko sail ofizialean eskainitako filmetako batzuk komentatzearren. Programatzaileek erabaki balute bezala, familiaren inguruko pelikulak batu dira bata bestearen ondoan, jatorri eta estilo guztiz desberdinetakoak izan arren. Emily Tang txinatarraren "All Apologies" (Barkazioak) ikusi genuen, familia bakoitzeko haur bakarraren politikaren ondorio mingarrietan arakatzen duen film gogor baina sendoa; Juan Antonio Bayona espainiarrak "The impossible" (Ezinezkoa) zuzendu du, Naomi Watts eta Ewan McGregor izarrekin, Thailandian gabonetako oporretan daudela tsunamiak harrapatzen duen familia baten elorrioak kontatzen dituena; eta Carlos Sorin argentinarrak "Días de pesca" (Arrantza egunak) ekarri digu, jende xehearen istorio txikiak Patagonia mugagabean. Balorazioa, txukuna; xehetasun gehiagotarako, segi irakurtzen.

Greba bezpera honetan hiru film proiektatu dituzte Zinemaldiko sail ofizialean, baina, aurreko egunetan aukeraren kalitatea azpimarratzen aritu bagara, gaur estropezuka ibili dira sortako hirurak, txarretik hobexeagora egin badugu ere, gerra banaren inguruan: hasteko, Sergio Castellito italiarraren "Venuto al mondo" ("Bi aldiz jaioa" ingelesezko bertsioan), Bosniako gerran girotua, nabarmen txarra; gero Barbara Albert austriarraren "Dei Lebenden" ("Biziak eta hilak" itzul genezake), II. Mundu Gerraren erruaren gaia plazaratzen duena, eskasa; eta azkenik Ziad Doueiri libanoarraren "The Attack" ("Atentatua"), Israel eta Palestinaren arteko gatazka dakarkiguna, erdizka geratzen dena.

Hau presakako ohar bat da, edo salaketa urjentziazkoa, ez kritika landu bat: Donostiako Zinemaldian, astearte honetan, egongo diren eta ez diren bi pelikulari buruzkoa, non presoak protagonista diren. Batak izena du "Cesare deve morire", Paolo eta Vittorio Taviani anaiek egina eta Erromako Rebibbia espetxean presoek egindako "Julio Zesar" Shakespeareren antzerkiaren muntaketa du ardatz; bestea deitzen da "Barrura begiratzeko leihoak", bost zuzendari euskaldunek egin dute, beste horrenbeste presoren historiara hurbilduz, eta herri honetako zinema-jaialdi inportanteenak ez du programatu nahi izan.

Orain arteko maila onari eutsi dio gaur ere Zinemaldiko sail ofizialeko eskaintzak. Batetik, Fernando Trueba zuzendari espainiarrak frantsesez eta txuri-beltzean filmatu duen istorioa ikusi dugu, "El artista y la modelo" (Artista eta modeloa), II. Mundu Gerran girotua, neska kataluniar iheslari baten (Aida Folch) eta bizitzaren hondarrean dagoen eskultore baten (Jean Rochefort) arteko harremana kontatzen duena. Bestetik, Laurent Cantet frantziarrak ingelesez egin duen "Foxfire", 50eko hamarkadako AEBn neska nerabe talde batek sortzen duen borroka-talde bati buruzkoa.

Igande goizak, sail ofizialean, bi film interesgarri utzi dizkigu, emaitzan, gure ustez, bata bestearen oso gainetik geratzen bada ere. Javier Rebollo espainiarrak, bere ohiko bide esperimentalistan, "El muerto y ser feliz" ekarri digu (Hildakoa eta zoriontsu izatea; irudi bat hemen behean), Argentinan zehar dabilen road movie-a, komedia beltzaren eta absurdoaren erdibidean dagoena. François Ozon frantziarrak, berriz, "Dans la maison" filmean (Haien etxe barruan) hainbat iturritatik edaten duen ariketa original, dibertigarri eta sujerikorra biribildu du.

Primerakoa izaten ari da Zinemaldiaren hasiera. Gere-Sarandon bikote ederraz gozatu zuten mitomanoek atzo "Arbitrage" txukunean, eta larunbat goizean, berriz, sail ofizialean, bi film bikain eta guztiz desberdin ikusi ahal izan ditugu: "Blancanieves" Pablo Berger bilbotarrarena, mutua eta zuri-beltzekoa, Edurne Zuriren ipuina XX. mende hasierako Sevillara daramana, toreatzaile, bailaora eta guzti; eta "Argo", 1980ko Teherango estatubatuar enbaxadaren bahiketako gertakarietan oinarritua, Ben Affleck aktore eta zuzendariak egundoko pultsu eta indarrez kontatua.