Euskeraren Jatorria Elkartea

(Koroabirusaldi honetan beste gaiekiko gogoeta egiteko garaia ona denez, epaiketatik hilabete pasa ondoren gogoeta hau dakarkigu)

Iruña-Veleiaren aurkako antzerkia amaitu da. Hau dena fartsa izan bat da,  aurretik epaiketaren ondorio nagusia zein izango den badakigulako, epai bat ala beste bat egonda ere: grafitoak faltsuak direla. Baina zergatik aurreratu dezakegu horren emaitza?

Larunbat honetan Euskeraren Jatorriak Euskeraren Xarmaren 4. Bilkura egingo du Elgoibarko Aubixan. Orain arte hiru bilkura egin dira eta bakoitzean gaur egun euskeraren jatorriari buruz proposamenak egiten ari direnen lanak sakonki ezagutu ahal izan ditugu.

Eñaut Etxamendik, Dominique eta Fina Davant eta Roger Courtoisekin batera, lehenengo frantsesez eta orain gazteleraz argitaratu dituen liburuak aurkeztuko ditu Donostiako Udal Liburutegian, ekainaren 11an, asteartean, 19:00etan. Liburuak L'Harmattan Pariseko argitaletxeak plazaratu ditu. Argitaletxe hau oso ezaguna da eta proba bat gainditu behar izan du argitaratu baino lehen. Liburua irudiz beteta dago eta bakoitzean grezierazko ezagunak diren eta indoeuroparreraren berreraikuntzarako hartu diren berbak ikusi daitezke, eta, horietan grezierak edo sanskritoerak ezin ditu ez deskonposatu ezta haien osagaiak azaldu, bai ordea euskerak.

Larunbat honetan, ekainaren 1ean, Euskeraren Jatorriaren 13. Biltzarra egingo da Bermeon. Aurten azken 20 mendeetan izan ditugun 21 ikerle historikoen lanak ezagutzeko aukera egongo da: Flavio Josefo, Justino, Etxabe, Poza, Larramendi, Hervas, Mogel, Humboldt, Astarloa, Novia Salcedo, Xaho, Arana, Rementeria, Mujika, Sansinenea, Agirre, Goitia, Oteitza, Aginagalde, Segurola, Kapanaga eta Mendizabal. Horiez gain Pariseko l’Harmattan argitaletxeak plazaratutako Eñaut Etxamendiren L’origine de la langue basque liburuaren aurkezpena eta Iruña-Veleiako grafitoak inguruko indusketetako eta garai bereko grafitoekiko antzekotasunak azalduko dira.

Euskeraren Jatorriak bilkura berezi bat egingo du irailaren 29an, leku berezi batean: Oñatiko Araotzeko Sandaili koban. Eta gai berezi batekin: euskeraren baitan ditugun mundu ikuskera, berdintasuna, komunitate zentzua, ekologia, gizatasuna, zientzia, inklusioa, askatasuna… Lehenengo aldiz, gure hizkuntzaren hitzik adierazgarrienei buruz berba egiteko une eta gune bat izango dugu irailean. Hau da, zeintzuk diren euskal sena zabaltzen laguntzen diguten eleak edo euskal mundu ikuskera bereganatzeko edota ondorengoei lagatzeko behar ditugun hitzak.

EITB ematen ari den “Euskalduntze berantiarra” ez dela egia salatzeko, igande honetan, ekainaren 17an, Euskeraren Jatorria eta Biltzarre-Historiak 2. txangoa antolatu dute. Lehenengoa “Mendi altuenek euskal izena dute” martxoan izan zen eta orain ibaien txanda izango da. Bertan, gaur egun gure euskalnafar ibai nagusien etimologiak aztertuko ditugu. Bertan ikusiko da “Nerbioi” izena ezin dela zelta izan, “Deba” ibaiaren izenean dagoen erroa “De” iturria esan nahi duela zeltek zapaldu ez zuten Kataluniako eremuan eta beraz, seguruenik iberiarra dela, eta abar. Beste izen batzuk ere landuko dira: Ibaizabal, Oka, Urumea, Aturri…

Europan ama hizkuntza bat egon ote zen? Hizkuntza indoeuroparrek, aurretik zegoen edo zeuden hizkuntzetatik noraino hartu zuten? Zer esaten digu gaur egungo toponimiak antzinako Europako hizkuntzaz edo hizkuntzez? Euskerak Europako toponimia zati bat ulertzeko aukera ematen digu? Latintzat edo grezieratzat hartzen diren hitz askok ez ote dituzte erro zaharragorik haien barruan? Zalantzarik gabe, faktore askogatik, hizkuntzalaritza egoera berri baten aurrean dagoela esan dezakegu: azken hamarkadetan bidaiei esker kanpoko herrialdeak hobeto ezagutzen ditugu, Interneten bidez informazioa erraz-erraz eskuratzen dugu, toponimia aztertzeko Google maps edo toponimiako nahi beste atari eta bilatzaileak ditugu.

Leku aldaketa: Bihar larunbaterako (martxoaren 17) elurra 1.000 metrotara (Arrabako landa) eta euria agindu dute. Hori dela eta, txangoa behar diren baldintzetan ezin denez mendian egin, Arteako Euskal Baserria-Ekomuseoan egingo dugu, 10:45etatik 12:45etara. Solasaldian Araba, Bizkai, Gipuzkoa, oraingo Nafarroa eta Iparraldeko 25 bat mendi izenen etimologiak azalduko dira. Informazioa: euskerarenjatorria@gmail.com.

Euskalduntze Berantiarrari buruzko bideoa (6 m): https://youtu.be/T_1bEbMVXnU

ETBk muzik egin dio orain urte eta erdi 31 lagunek egin zuten eskaerari: Euskalduntze Berantiarraren dokumentala (4. atala)  kentzeari. Euskeraren Jatorria Elkarteak ere eskaera bera egin zion eta, horrez gain, Euskaltzaindia, Eusko Ikaskuntza eta EHUko historia irakasleren batekin hitz egin genuen eta haien lana egiteko eskatu genien, telebistak gezurrez betetako dokumental hori etengabe ematea iraingarria delako.

Azken hamarkadan, hori iradokitzen diguten kontu asko gertatu dira: ETBk bultzatutako euskalduntze berantiarra, toponimiari bizkar ematea, iberiar eta euskal zenbakien arteko erlazioa ukatzea eta 9 urte bete berri duen Iruña-Veleiari egindako erasoa. ETBk gutxienez 8 aldiz eman duen “Euskalduntze berantiarra” euskaldun guztioi ileak tente jartzeko modukoa da. Bertan baieztatzen da euskera ez zela Nafarroara heldu III. mendera arte eta Araba-Bizkaia-Gipuzkoara, aldiz, VI. mendera arte, hau da, hizkuntza berria dela gure lurralde gehienean. Emankizunaren esanetan, Pirinioetako lurralde txiki batetik etorri zen orain dela 1.700 urte, 5.000 biztanle baino gutxiago zituen gune batetik. Handik etorri eta telebista, hezkuntza sistema zein botere politiko edo militar barik, gutxienez 150.000 biztanleri hizkuntza aldaratzeko gai izan ziren?

Askotan esan ohi da hizkuntza bakoitza mundu ikuskera bat dela, ingurumenarekin harremanatzeko modu bat. Euskera ere hizkuntza oso berezia da, eta Euskal Herria milaka urtez irautearen oinarrietako bat izan liteke, komunitate elkartua izateko laguntza ematen omen digulako. Kontua da, askotan, ez garela gai izan dugun altxor hori ikusteko eta euskera etxetan, ikastetxetan zein euskaltegitan transmititzen dugunean, geure hizkuntzaren oinarri horiek ez ditugula lantzen edo biziberritzen, besteak beste, behar bezala ezagutzen ez ditugulako.

Zer gertatzen ari da Iruña-Veleian datazioak ganorazko laborategi batean ez egiteko? Zergatik ari da Iruña-Veleian establishment politiko, unibertsitario, komunikatibo eta judiziala egiten ari dena egiten? Hau da: Lurmen kanporatu, hondeamakinez indusketako gune garrantzitsu bi suntsitu, urtero aldatu behar izan duten gezurrezko bertsio ofizialari eutsi (Descartes, grafologia, sasianalitikak, San Juan komentuaren aurkikuntzaren gezurra…), kereilaren instrukzioa 8 urtez luzatu, aurreko Arkeologia Museoko zuzendaria handik kanporatu haiek ostraken erabateko kontrola izateko eta ez Epaitegiak, etab.

Iruña-Veleiako grafitoek dagoeneko gauza gehiegi aldatu dituzte: euskeraren egonkortasun maila handiagoa frogatu dute, Mitxelenaren artikuluaren teoria deuseztatu dute, Euskal Herriko latin arrunta ezagutzera eman digute, euskalduntze berantiarren teoria hankaz gora jarri dute, kristautze prozesua aurreratu dute ia Erromakoaren aldi berera... Gauza gehiegi hemengo establishment unibertsitarioarentzat eta Vatikanoarentzat. Horregatik, grafitoen sekulako altxor hori lurperatzeko asmoz, hemengo kastak orain zortzi urte faltsukeriaren bertsio ofiziala asmatu zuen.

Edward Harris, Bermudaseko Museoko zuzendaria, munduan gehien erabiltzen den arkeologia metodoaren sortzailea da. Oso ondo ezagutzen du Iruña-Veleia, aztarnategia bisitatu baitzuen Iruña-Veleiako 1. Nazioarteko Biltzarrean parte hartu zuenean, non ikusi ahal izan zuen faltsukeriaren aldekoak ez zirela agertu ere egin beren argudioak defendatzera. Egonaldia aprobetxatuz, landa koadernoak eskatu zizkion Eliseo Gili, indusketa ondo eginda zegoen ala ez aztertu ahal izateko. Bere gutunean argi eta garbi esaten du arkeologia modernoan ez dela inoiz horrelakorik gertatu eta gertaturikoa desgrazia izugarria dela arkeologiaren lanbidearentzat, eta ez Euskal Herrirako bakarrik, baita Europarako ere; eta Eliseo Gili eta berarekin lan egin duten arkeologoei beren izen ona eta lana itzuli behar zaiela esaten du, lan bikaina egin dutelako aztarnategian.

Euskal Herriak mendebaldeko Europaren sorreran izan duen garrantzi historikoa erabat finkatua gelditu da azken urteotan, genetikaren bi ekarpenei esker. Batetik, horko herri asko (Irlanda, Eskozia, Gales, Ingalaterra…), hein handi batetan, glaziazio ostean hemengo aterpetik (Kantabria - Euskal Herria - Akitaniatik) joandako gure arbasoen ondorengoak direla. Bestetik, Joxemiel Barandiaranen teoria baieztatu da: euskal etniak gure lurraldean gutxienez 8.500 urte daramatzala zioen berak eta gainera, epe hori 15.000 urtetara  luzatu da.

Gure nazioaren izena gero eta gehiago ikusten dugu gaur egun munduan zehar, modu batera edo bestera gero eta sarriagotan munduratu behar garelako.

Baina zein modutan deitu digute iraganean?  Estrabon geografo greziarrak Baskoiak aipatu zituen. Historialari erromatarren artean, Tito Libiok eta Plinio Zaharrak "Vasconum Ager" eta "Saltus Vasconum" aipatu zituzten Baskoien lurralde eremuan. Gure aroko IV. gizaldiaren hasieran Vasconia hitza agertzen da lehen aldiz Nola-ko Paulinoren gutun batean. Gizaldi batzuk geroago Saint Severko beatoak 1060. urtean, T/O bezalako mapa baten, Wasconia izenarekin kokatzen du Antso III.a Nagusiaren Iruñako Erresuma, beste Europako nazioen artean.

Datorren uztailaren 12an Otxandion egingo den ekimen baten berri eman nahi dizuegu. Bertan Bittor Kapanaga - "Otxandioko Aztia" -, euskal kulturan erreferente bat izandakoa, gogoan izango dugu bere heriotzaren 3. urteurrenean. Bazkaria eta kantaldia antolatu ditugu ordurako. Bertan izango dira, besteak beste: Xabier Amuriza, Igor Elortza, Unai Iturriaga, Gontzal Mendibil, Niko Etxart, Josu Zabala, Patxi Villamor, Txomin Bengoa, eta Xeberri. 

Ekainaren 3an, asteartean, Euskeraren Jatorriaren Elkarteak ondorengo idazkia eman die zuzenean Julio Nuñezi eta Agustin Azkarateri, arkeologia arloko biltzar batean, Iruña-Veleian izan duten jokaera zitalagatik, batez ere,  Lurmeni orain 6 urte datazioak eta kata kontrolatuak egitea ukatzegatik eta ondoren kanporatzen laguntzeagatik, eta  Nuñezek orain 4 urte hondeamakina batez sektore oso bat suntsitzeagatik.

Maiatzaren 10ean, Euskeraren Jatorriaren 9. Biltzarrean, Euskoiberismoa aztertuko da. Gure hizkuntzak iberierarekin izan zuen harremana ulertzea eta ondo kokatzea, ezinbestekoa da euskeraren jatorrian aurreratu nahi badugu. Aspaldiko kontua badirudi ere, euskoiberismoa egunez egun indarra hartzen ari da: iberiar eta euskal zenbakien arteko lotura ukaezina, toponimia, genitiboa (-en), ergatiboa (-ka) eta partitiboa (-ik-e-) partekatzea, etab. Horiek guztiek, berriro jarri dute eztabaidan aspaldiko gai hau.

a) Txosten berriak egiazkotasunaren alde

b) Datazioen azken albisteak

c) Aurkikuntza berriak egiazkotasunaren alde

d) Historia triste hau iragartzeko hiru bineta

e) 5. urteurrenerako ekitaldiak

f) Aurkikuntza berri batzuen azalpena