Manu Leginetxe euskal kazetari eta idazlea hil da

"Euskal idazle"aren gai honetan bat nator Xabierrek (@xme64) dioenarekin. Euskal idazlea da euskaraz idazten duena, "Euskal literatura" delako euskaraz idazten dena. Beste hizkuntzetan bezala. Adibidez, urrutira joan gabe, Españolek egiten duten bezala: Literatura Española (http://es.wikipedia.org/wiki/Literatura_espa%C3%B1ola): "La literatura española es aquella desarrollada en español en España". Eta berdin, literatura ingelesa da ingelesez idatzitakoa. Euskal literatura? Euskaraz idatzitakoa; eta euskal idazleak, euskaraz idazten dutenak.

Euskal literaturaren inguruko zenbait liburu dauzkat etxean. Bakarrean ere ez da azaltzen Leginetxe.

Xamarrek ere bide bertsutik jo du orain gutxi Argian (http://www.argia.com/argia-astekaria/2399/xamar?web=1), tira, urrutitxoago: "Lan eta lan ari gara, baina beti galtze batekin. Adibidez, hain sinplea izanik zergatik kostatzen zaigu hainbertze “euskal” zer den definitzea? Euskararen aurkako diskurtsoa etengabe dagoelako martxan eta “euskal” hitza ere zentzu-hustu digutelako. Egun, lur hauetan sortu den erdaldunari ere “euskal” erraten zaio, historikoki eta kulturalki hala ez dela jakin arren. Zergatik ez dira agertzen Pio Baroja euskal literaturaren historian eta Axular Espainiakoan? Kontrako diskurtsoak distortsionatuta bizi gara".

Xamarrek jarritako adibideak egoki dira kasu honetarako. Pio Baroja ez da euskal idazlea, Axular espainola ez den arrazoi beragatik (besteak beste). Hara gaztelaniazko Wikipedian: Axular (http://es.wikipedia.org/wiki/Axular), "escritor navarro en euskera" eta Pio Baroja (http://es.wikipedia.org/wiki/Pio_Baroja) "escritor español".

Herri gehienek garbi daukate hizkuntza dela identitatearen muina. Guk, beldur naiz, gero eta gutxiago.

@argia aldizkarian XAMAR i eginiko elkarrizketan gai honen inguruan hau bota zuen.

"Adibidez, hain sinplea izanik zergatik kostatzen zaigu hainbertze “euskal” zer den definitzea? Euskararen aurkako diskurtsoa etengabe dagoelako martxan eta “euskal” hitza ere zentzu-hustu digutelako. Egun, lur hauetan sortu den erdaldunari ere “euskal” erraten zaio, historikoki eta kulturalki hala ez dela jakin arren. Zergatik ez dira agertzen Pio Baroja euskal literaturaren historian eta Axular Espainiakoan? Kontrako diskurtsoak distortsionatuta bizi gara."

Hemen elkarrizketa osoa http://www.argia.com/argia-astekaria/2399/xamar

Lur honetan sortutako "erdal" asko, euskara galdutako asko alegia, kulturalki eta historikoki euskaldunak dira. Denak agian politikoki ez (borondate nazional adieraziz ez), baina hizkuntza kenduta beste guztietan bai. Izan ere batzuk ahazten duten arren, kultura eta historia ez dira hizkuntzarekin bukatzen. Eta horrexegatik dira "euskal" (euskaldun ez) Enkarterrietako jatorrizko jendeak, arabako mendialdekoak, aurrepirineoko herritar nafarrak edo garaztar euskaldunen seme-alaba frantsestuak.

Izan ere, zein arrazoi dago bestela haiek euskara berreskuratu nahi izateko, euren "euskal" horri gehiago atxikitzea baino ez bada? zein arrazoi dago Labastidan, Balmasedan edo Tuteran ikastola matrikulaz betetzeko, onartzen bada zu "euskal" izan arte aurreko ez dakit zenbat mendetan ez dela "euskal"-ik izan zure herrian bertan? "Euskal"-ak izan dira, euskara galdutakoak alegia. Eta horregatik du zentzua euskara berreskuratzeak.

Jatorrizko ez diren euskal herritarrei dagokienez berdin. Zein beste arrazoi dago eremu erdaldunetako hainbeste jendek euskara besarkatzea euren "euskal" horri (mugatua dena, euskara falta zaiolako, baina "euskal") atxikitzea baino ez bada?

Bide batez, Oteiza, Txillida, Basterretxea.. "euskal" artearen historiatik borratzeko proposamena duenak bota beza lehen harria.

Nahikoa zapaltzen digute eremua kanpotik guk geuk geure burua are gehiago ixteko. Hau da, gauza bat da gure identitatearen muina euskara dela aldarrikatzea, eta bestea oso diferentea, muintasun horren izenean euskararen atzerakadari ezin eutsirik euskara galdu zutenak eta horien ondorengoak, zein gure herrira etorritako jendeak, horietako asko aspaldi "gutartuak" eta beste asko "gutartze" bidean daudenak, "euskal" izatearen "gu"-tik egoztea.

Haiek "guretasunetik" egoztea baino bide hoberik ez dago euskarari harresi berriak eraikitzeko eta hazkuntzarako bide guztiak fagozitatzeko.

Bestaldeko arriskua ere badago ordea, euskaldun izan gabe "euskal" sentintzean lehenengoaren beharra putzuan geratzen delako. Eta ez naiz ari galdu duten eta berreskuratu nahi dutenengatik, baizik eta etxetik (sortzetik) datorkien eta bazterrean uzten duten horiengatik baizik.

Nik gazte pila bat ikusten ditut etxetik euskara jaso eta "yo soy euskaldun" esanda bazterrean uzten dutenak. Euskal baldintza betetzen dutenez lasai bizi direnak, alegia. Ikusi dutelako edota erakutsi diegulako euskal izateko euskaldun izan beharrik ez dutela. Hau da, nazio honetakoa izateko hizkuntza aukerazkoa dela, ikurrina bat maitatzea edota zazpi lurraldeen lepoko bat janztea hobe dela. Beno, eta hain gazte ez diren beste gehiengo bat ere bai. Errua azken finean helduok dugulako eredu ez izateagatik.

Bestela nola ulertzen da politikan lehen lerroan dagoen "abertzale" batek bere 40 urtetan euskaltegi batera joateko denbora ez hartzearena? Hori al da aberri zalea izatea? Edota zer gertatzen da "que mas dara decir casa que etxe" esan zuenarenarekin? Nola ulertzen da gipuzkoako herri euskaldun bateko herriko taberna batera sartu eta afixa batzuk español hutsean aurkitzea? Edota bertako asko (gehiegi) espainolez mintzatzea? Nola ulertzen da ETBko kazetari bat goierriko herri txiki batera joan eta denak espainolez hitz egitera behartzea? Hori bai, gero bere programa izarrak "sukaldari" du izena eta "preparan pollos de baserri" noski. Horra hor, euskal izatea zer den gehienentzat.

Hizkuntza begi eta belarrietatik sartzen da eta izugarrizko akatsak egiten ari gara transmisioan. Ikusi besterik ez dago hizkuntza paisaia eta euskarari ematen zaion tratua lurralde euskaldunenetan ere.

Nik ulertzen dizut jonzumar esan nahi duzuna, ni ere eremu erdaldun batean bizi naizelako. Baina, zenbait marra pasatzen ezin direla utzi ere argi daukat eta iruditzen zait, aitzakiarik gabe eta oso merke dagoela marra pasatzearena.

Euskarari harresiak ipini? Ez al gara espainolari alfonbra gorri eta guzti etxeko atea guztiz zabaltzen ari?

Begitantzet zait Jon Zumardi dramatiko samar jartzen dela: euskoparlantea ez denari euskal hiritar (edo herritar) deitzea ez baita "euskararen mundutik inor egoztea". Zergatik egin lotura hori? Niri arraroa egiten zait izendapen kontu hori gauza mingarritzat hartzea. Euskoparlante eta euskaldun berbak sinonimotzat jotzea ez dela zuzenena? Tira, orain arte entzun ditudan irtenbideen artean esango nuke horixe dela egokiena:
- Euskal herritarra: hemen bizi den edonor (beraz "euskal presoak" leloan guztiak sartzen dira)
- Euskalduna, euskaraz dakiena, euskoparlantea, euskalakaria.

Nik uste hala ere hemen jokuan dagoena "euskal" hitzaren esanahia dela. Euskal Herritarra eta euskaldunarekin denok ere ados egon gintezke. Iñaki Sotok honela zioen bere txio batean:

@urtzai @kalaportu gure proposamena horixe da: euskal --> herritarasuna // euskaldun --> hizkuntza. Erraza eta ez dio inori kalterik egiten

— GARA Iñaki Soto (@gara_isoto) January 24, 2014

@GARA_mjauregi oso argi dago: euskal idazlea euskaraz idazten duen idazlea da. Erdaraz idazten badu ez da euskal idazlea. Argiago ezin.

— Gari Berasaluze (@kalaportu) January 24, 2014

@gara_isoto @Maleski @derzu_uzala wikipedian eztabaida bera. Euskal = euskaradun. Nazionalitatea = euskalherritarra

— Galder Gonzalez (@theklaneh) January 23, 2014

@gara_isoto @Maleski @derzu_uzala urzaiz euskal herriko futbolaria... ez euskal futbolaria. Toti Martinezekin berdina.

— Galder Gonzalez (@theklaneh) January 23, 2014

Nik uste argitu beharko genukeela lehen bait lehen. Ni, "euskal" hitzak hizkuntzari erreferentzia egitearen alde nago, gainontzean zuk diozunarekin ados Pedro.

Hain zuzen Pedro, zuk diozun bikote horren aldekoa naiz ni ere, hemen goian defendatu dena ez baita hori: euskara hiztuna ez dena ez da euskal artista, ez da euskal langile, ez da euskal nekazari. Hots, euskalduna ez den Ameskoetako nekazaria ez da euskal nekazaria (nahiz eta EHNEko bazkide izan!). Orduan nola definitzen da? EHNEko nekazari Amezkoar ez-euskal baizik eta baskonabarro erdalduna?

Bi plano daude:

* Bat: nola ulertu errealitatea. Hizkuntzak bukatzen du kultura eta herri bat? Markatu markatzen du, baina ez du bukatzen. Kontrakoa defendatzea Euskal Herriaren lurraldearen gehiengoa ez dela euskal lurraldea eta bertako jatorriko herritarrak ez direla euskal herritarrak esatea da. Hau bera esatea litzateke: Erreserba indio bateko jatorrizko herritar nabajoak, hizkuntza galtzen duen momentuan nabajoa izateari uzten diola. Ba ez. Hizkuntza kendu dioten nabajoa da, inauzitakoa, zapaldua, mututa, ixilarazia. Baina nabajoa da, goitik behera. "Gutakoa". Gure herria ixilarazitako eta zigortutako lurraldez eta jendez osatua dago. Ez ditzagun guk orain are gehiago urrundu.

* Bi: nola lortu gure herrian gehiengoa den jende ez-euskalduna euskaldun bihurtzea. Batzuk proposatzen dute baskoei "euskal"-aren parte ez direla esanez. Ba nire ustez hain zuzen hori da espainolari eta frantsesari alfonbra gorria jartzea, esaten ari baizaie hobe daudela hor, euskarari muzin eginez. Horrela erabat mugatuko da jende horiengan hizkuntza aldaketa (hizkuntza aldaketa delako hemen euskaldunok behar duguna herritarron gehiengoaren aldetik, gaztelera eta frantsesetik euskarara aldatzea hain zuzen). Oinarrian, aurreko ulerkerak eramanda, esaten bada hizkuntzak soilik markatzen dizula identitatea eta izatea, orduan, ni gaztelera/frantses hiztun basko abertzalea banaiz adibidez, zertarako aldatuko dut hizkuntz-identitatea hain osatua eta ederra baldin badut nirea?

Hizkuntzaren praktikak eta jabe-egiteak dituen hainbat arazo arrazoi bakarrari egozten zaizkio planteamendu honekin. Zure inguruko gazte "euskaldun" erdaltzale horiek Urtzi, ziur zaude ez dutela euskaraz egiten soilik arrazoi honengatik?

"Euskal baldintza betetzen dutenez lasai bizi direnak, alegia. Ikusi dutelako edota erakutsi diegulako euskal izateko euskaldun izan beharrik ez dutela"

Nik ez dut horrela ikusten. Eta uste dut askoz arrazoi sakonagoak daudela gazte euskaldun "erdaltzale" horien hizkuntza praktikak baldintzatu eta moldatzen dituztenak. erdaretarantz betiere. Agian nahi dute eta guzti euskaraz aritu, eta euskaldun sentitzen dira. Baina agian 11 arazo dituzte kontu horrekin eta soluzio errazik ez. Eta azkenean gazteleraz egiten bukatzen dute. Amorragarria? Jakina. Inpotentzia? Izugarria.

Baina horiek ez-euskalduntzat jotzea sinez amorragarriago egiten zait. Esan nahi baitu nire herrian adibidez euskaldunok ez garela ezta %3 ere (kale erabilera indizea). Eta barkatu baina "ez-euskaldun" horiek noizean behin euskaraz egiten dute. Beraz euskaldunak badira. Euren erara. Orain saiatu beharko gara hori osatzen, ez horiek kanporatzen.

Aldiz, euskarak bustitzen duen oro "euskal" bada ("euskalduna" ez jakina, ez baldin badu euskara berea), nahiz eta euskara ez menperatu, nahiz eta "euskalduna naiz" esan eta gero beti erdaraz ibili edo euskaraz tutik ez jakin, nahiz eta guraso euskaldunek erakutsi ez eta inoiz ikasi izan gabe ere bere seme-alabei euskararekiko maitasuna eta hurbiltasuna transmititu.. horiek denak "gu"aren barruan onartuta, "euskal"-a hizkuntza muinean duen kultura eta partekatze zabal bat dela onartuta, agian lortuko dugu horietako batzuk euskarara aldatzea eta euskaraz bizitzeko erabakia hartzera pasatzea. Gurekin bizi eta gurea haiena ere sentituko dutela. "Gu"-tik egotzita, bost axola guri zer gertatzen zaigun, bost axola ume-hizkuntza eta administrazio hizkuntza gisa bukatzen dugun, eta euskaldunok urtean behingo omenaldiko hiztun gisa. Azkenean gutxi gara gure herrian bertan. Eurek gehiago. Guk ditugu galtzekoak.

Beste era batera esanda. Nik ere ulertzen dut zuk diozuna Urtzi, eta berdin berdin kezkatzen naute zuk jarritako kasuek. Berdin berdin amorratzen nau ikastolaren sortzaile izandako guraso euskaltzale erdaldunak, 40 urtean 3 esaldi esatetik pasatu ez denak. Baina bai, hori ere bai, bere amorragarritasunean "gu"aren parte da. Beste askorekin batera, bere lana eta izerdiari esker milaka euskaldun berri sortu direlako, 40 urte dela lau katu baino ez ginen lekuan. Orain laurehun katu gara. Ea laister 4.000 garen.

Zumardi, Urtzik egoera bat deskribatu du: "nik gazte pila bat ikusten ditut etxetik euskara jaso eta "yo soy euskaldun" esanda bazterrean uzten dutenak". Bazter uzte hori, kasu batzuetan hizkuntza galtzerainokoa izaten da (denok ezagutzen ditugu hamaika kasu), eta beraz euskaradun izatetik ez izatera pasatzen dira. Euskal gazteak izaten jarraitzen dute, horretan bat gatoz, baina argi dago zeozerk bereizten dituela hizkuntza galdu ez dutenengandik (edo Otik hasita ikasi dutenengandik).
Berriro diot: sailkapen horretan egozte-ariketa bat ikustea da harritzen nauena. Gurea lako
herririk ez duzu erraz aurkituko: bertan bizi den edonori euskal izendapena ematen diogu eta
hizkuntza ikasten duenari, edozein delarik jatorria eta azalaren kolorea, euskaldun izendapena.
Begiratu Espainia edo Frantziara, ea antzeko jarrerarik ikusten duzun.

Bat baldin bagatoz "euskal" zentzu zabalean izaten jarraitzen dutela nahiz eta euskaldun ez izan, ez dago zer eztabaidaturik.
Egozte ariketa da "euskal" kendu nahi izatea euskaldun "galduei" edo etorkizuneko euskaldun "potentzialei". Hots, euskaldunon hazkunde esparruei "euskal" kentzea da egozte ariketa. Nabarmena gainera.
Ematen duenez zu ez zatoz kentze horrekin bat, euskal mantentzen baitiezu guzti horiei.

.

Hemen ez du inork esan pikutara bidali behar ditugunik edota baztertu behar ditugunik. Erakarri behar ditugula ados nago erabat. Kontua da zer ulertzen duten komunitateaz. Eta batez ere zer nola ikusten duten geroa.

Arazoak funtzionaletik ere asko duela esan beharrik ez dago eta ez da identitate kontua bakarrik, ados. Baina gaur gaurkoz zoritxarrez, eta nire iritzi apalean, identitateak eta hizkuntzarekiko kontzientziak soilik eusten dio egoerari. Zorionekoa konturatu ere egin gabe euskaraz lasai dabilenari!

Euskarak lege babes sendo bat duenean eta instituzio, erakunde... lehentasuna ematen zaionean beste musika bat entzungo dugu. Eta agian, ia ziur, eztabaida honek ez du zentzurik izango.

Nire kezka da ia hemendik 30 urtera zuk diozun 4000 horietako euskaldun pasiboak, haizea alde izanez gero, gai izango ote diren euskaldun izateko. Edota euskal asko eta euskaldun gutxi izango garen oraindik ere.

P.D: Lehen gazteen adibidea jarri badut ere, nahiago dut helduez hitz egin

Epa Urtzi

Zure kezka berbera dut nik ere. Bidean ez gaude ados. Euskal horiek basko huts bihurtzea da hain zuzen 4.000 horietara inoiz ez heltzeko bidea. 4.000 euskaldun pasibo baditugu, behintzat aukera dugu horietako batzuk euskaldun oso bihurtzeko. Euskaraz moldatzen ez den guztia (gauza bat edo besteagatik) basko-basque huts bihurtzen badugu, ziur ez garela inoiz 4.000ra helduko.

Eta legea alde izanda ere, eta 4.000ren ordez 8.000 izango bagara ere, euskal direnak basko huts bihurtzen baditugu, ahaztu euskaldun pasiboak euskaldun bihurtzeaz. Nahikoa izango dute euskara ikastearekin, baina euskaldunik ez dugu irabaziko.

Zertarako euskaldun bihurtu ez bazara euretako bat? Basko hutsa bazara, eta ez euskal izeneko zeozerrekin harremandutako, kide, lagun, parte, herritarra, komunitate kide.. zertarako euskal horren marka nagusia den euskara zurea egin? Zertarako aldatu? Euskaldun izateko? Baina basko hutsa banaiz, zertarako ez naizen horretan bihurtu?

Basko hutsek badituzte euren erreferenteak, horiek ez dute "euskal"-tzat euren burua nahiz eta guk nahi izan (ikus El Correon eta Diario de Navarran). Bada euskaldun izan gabe euskal izan nahi dutenei ez diezaiegun aterik itxi.

Mena eta Losan ez dira euskalduntzen. Handik 5 kilometrora Euskalduntzen dira euskal zerak ukitzen dituenak Espejon edo Valdegobian, eurek ere badirelako euskal, eurek ere euskaldun izateko bidean daudelako (nahiz eta espektatiban izan, nahiz eta gogo edo asmoan, ametsean, ilusioan).

Azkenik komunitateaz zer ulertzen duten garrantzitsua omen da. Ez nekien komunitatearen gaineko ikuspegi bakarra genuenik euskaldunok, edo komunitatearen gaineko kredorik zegoenik hor nonbait. Ez nekien ere komunitate bakarra zegoenik inguruotan. Bada begira, komunitate hitza hain modan dagoen garaiotan (txikitan elizan "kristau komunitatea" behin eta berriz botatzen zuenetik apaizak, ez dut parajeotan hainbestetan entzun) kasu bat jarriko dizut, hurbilekoa.

Nire lagun mina. 20 urterekin euskara ikasia euskaltegian. Ama galiziarra, aita extremeñoa. Gaur egun euskara da bere lehen hizkuntza, gauza guztietan. Harreman pertsonaletan, lanean, ikasketetan, irakurketan.. Bada komunitatearen balizko ikuspegi batetik (oraindik inork ez baitu definitu zehazki eta parametro aurkezgarrietan zer den komunitatea, bat eta bakarra) nire lagun min honen etxean igande baten elkarrekin bazkaltzen dutenean (kontuan hartu bere anaia ez dela euskaldundu) gutxienez 3 komunitate batzen dira. Ama-aita eta semeak izanda, hiru komunitate. Gutxienez nahiko zalantzagarria "komunitate"-aren definizioa ez? (hizkuntzaz soilik ari bagara). Izan ere hizkuntz-komunitatea gauza bat da, baina Herria ere badago. Eta baita sendia (beste komunitate mota bat), eta komunitate politikoak, eta klaseak, eta lurralde-komunitateak, eta jarduera ekonomikoko komunitateak, eta landa-komunitateak, eta era guztietako fideltasun-komunitateak... konplexutasuna (errealitatea) ukatu nahi bada norbere diskurtsoaren ustezko koherentzia defendatzeko, aurrera.

Orain, ez dut uste horrek gure herriari ezta gure hizkuntzaren etorkizunari batere laguntzen dionik.

Beste barik, ongizan