Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak aurkeztu da gaur Bilbon
Gaur, urriaren 3an, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak aurkeztu da Bilbon, Euskaltzaindiaren egoitzan. Lan hori euskara-euskara hiztegia da eta Euskaltzaindiak, Elkar argitaletxeak eta Elhuyar Fundazioak batera argitaratu dute, elkarlanean. Lanaren oinarria Euskaltzaindiak onartua duen Hiztegi Batua da, lehen itzulian argitaratutako hitzak.
Lan berriak, gainera, askoz informazio gehiago eskaintzen du: Hiztegi Batuko lehen 20.000 hitzak dauzka, beren definizio, kategoria gramatikal, espezialitate-, erregistro- eta euskalki-markekin, aditz-erregimenekin, eta benetako erabileratik jasotako adibideekin, hots, irakurleari euskal hitzak egoki erabiltzen lagunduko dioten informazio guztiekin.
“Mugarri berri bat euskararentzat eta Euskaltzaindiarentzat”. Horrela definitu du Andres Urrutia euskaltzainburuak gaur aurkeztu den lana. Izan ere, Akademiak “euskara-euskara hiztegia lehenez argitaratu du, beste hizkuntzetan ohikoa dena gurean ere plazaratuz, hots, euskararen hitzek dituzten adierak eta adibideak euskararen bidez emanik”.
Andres Urrutiarekin batera, hiztegiaren edizioan parte hartu duten hiru erakundeotako ordezkariak izan dira: Olatz Osa, Elkar argitaletxeko zuzendaria; Itziar Nogeras, Elhuyar Fundazioko zuzendari nagusia; eta baita Andoni Sagarna, Euskaltzaindiko Iker sailburua eta Ibon Sarasola, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak egitasmoaren zuzendaria ere.
Hiztegigintzaren eremuan dauden erronkei erantzuteko, aliantza sendoen premiaz eta egitasmoak partekatu beharraz jardun dute guzti-guztiek. Horiek horrela, euskararen normalizazio eta normatibizazioaren bidean, garrantzi handiko urratsa eman da, gaur aurkeztu den hiztegiari esker. Horren oinarria Euskaltzaindiak onartua duen Hiztegi Batua da, lehen itzulian argitaratutako hitzak. Ibon Sarasolak gogora ekarri duenez, “hogei bat mila hitzeko hitz zerrenda zen, hitz horien ortografia batua adierazten zuena batez ere. Euskaltzaindiak orain argitaratzen duen Euskaltzaindiaren Hiztegia, 20.000 hitz haiei dagokien “hiztegi osoa” da, hots, haietako hitz bakoitza adierez, definizioz eta adibidez hornitzen duena”.
Urte askotako lana
Hala, bada, Euskaltzaindiaren Hiztegia Euskaltzaindiak hiztegi-arloan duen “egitasmo-katearen azken maila da oraingoz”, Andoni Sagarnaren hitzetan. Lan horren aurrekariak, hona heltzeko ezinbesteko gertatu direnak, aipatu ditu Iker sailburuak: 1968an, Koldo Mitxelenak, euskal hitzak euskaraz deskribatu zituen hiztegi bat lantzeko, kontuan izan beharreko irizpideak finkatu zituen. Orotariko Euskal Hiztegia etorri zen ondoren: hamasei liburuki eta 14.000 orrialde dituen lan erraldoia, 2005ean bukatu zen argitaratzen paperean.
Horren ostean, Euskaltzaindiak beste bi eginkizun abiarazi zituen: lexikologia-irizpideak finkatzea eta egungo lexikoa sistematikoki biltzea, hiztegi arauemailea eta terminologia teknikoak landu ahal izateko. Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoak 4.655.300 testu-hitzeko corpus bat eman zuen. Hortik abiatuz, 40.000 hitzen formak arautu eta Hiztegi Batuan argitara eman dira. Andoni Sagarnak gaineratu duenez, “tresna horiek guztiek orain argitara eman den hiztegiaren oinarria sortu zuten. Etxe baten eraikuntza balitz, ereinotz-adarra gailurrean jartzeko unea litzateke oraingo hau”.
Erabilera-adibideak
Esan bezala, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak lanak Hiztegi Batuko lehen 20.000 hitzak dauzka, beren definizio, kategoria gramatikal, espezialitate-, erregistro- eta euskalki-markekin, aditz-erregimenekin, eta benetako erabileratik jasotako adibideekin. Ibon Sarasolak azaldutakoaren arabera, azken urteetan argitaratu diren euskal hiztegi elebakarrak kontuan hartu dira. “Gaur egungo teoria eta teknika lexikografikoaren arabera egin da -esan du-. Ildo horretan, garrantzia handia eman zaie hitzen adierei eta, batez ere, erabilera-adibideei”.
Egitasmoaren zuzendariaren esanetan, Euskaltzaindiaren Hiztegia “ez da pentsatua izan hizkuntzalarientzat, are gutxiago hiztegigileentzat, baizik eta idazle, irakasle edo teknikarientzat, futbolari nahiz ekonomilarientzat. Eta kontuan hartu dugu hiztegien erabiltzaileek, oro har, hizkuntzalariek uste duten baino gramatika-ezaguera askoz ere urriagoa dutela. Horiek horrela, gramatika kategoriei buruzko informazio horiek adibideen bidez ere ematen saiatu gara”.
Hain zuzen ere, erabilera-adibideen arloan egin da ahaleginik handiena. Sarasolak esan bezala, “erabilera-adibide hauek euskararen literatura-tradiziotik eta egungo testu eredugarrietatik atera dira, bi horien artean oreka egokia bilatzen saiatuz. Horrela, joskera-eredu guztien argazki moduko bat eratu da, eredu bakoitzari bere pisua, maiztasunaren edo egokitasunaren arabera, ematen saiatuz”.
Horiek horrela, Euskaltzaindiaren Hiztegiaren lehen edizioa da hau, hurrengo urteetan hitz, adiera eta adibide gehiagoz etengabe osatuz joango dena. Andres Urrutiak esan bezala, “inon bada hizkuntza akademia baten eginkizunik behinena, honexetan da, hain zuzen ere, hizkuntzaren lexikografiari bultzada ematen, estandar baten osatze eta mamitze aldera. Hiztegigintza -gaineratu du- bukaerarik gabeko jarduera da, hizkuntza etengabe biziberritzen delako seinalea”. Hain zuzen ere, Andoni Sagarnak iragarri du hiztegia aberastuko duten hurrengo 20.000 sarreren idazketa aurrera doala. “Zimenduak –adierazi du, pozez– sendoak dira, egitura eraikia eta teilatua emanda daude, eta barruan lanean ari gara”.
Erantzunak
Euskaltzaindiak bere datuak irekiko balitu APIak sortuz garatzaileek (azken finenan, herritarrek) berreabili ahal izateko, hiztegiak, eta bestelako tresnak garatu ahal izateko, etab. aurrepauso handia izango litzateke zerbitzu publikoen garapenean eta euskararen hedapenean.
Badakit eduki asko Creative Commons lizentziapean daudela. Adib: Hiztegi batua.
Eta PDFak jeitsi daitezke. http://www.euskaltzaindia.net/hiztegibatua
Hau hurrengo saltoa izango litzateke. :)
Nik Twitter bidez bota ditut bota beharrekoak, baina, Luistxo, zuk diozun moduan, tuitak haizeak daramatza, eta, hortaz, hemen ere ipiniko ditut han esandakoak.
Hasteko, Berriako titularrak dio: "Euskaltzaindiaren hiztegi berria eguneroko laneko tresna izango da". Amaieran aipatzen du Urrutiak argitu duela oraingoz argitalpena ez dutela sarean jarriko. Nekez izango da niretzat, eta nire antzera egunero ordenagailu aurrean lan egiten dugun askorentzat, paperezko hiztegi bat eguneroko laneko tresna. Egun arrunt batean zehar hiztegia Eskoriatzan, Ordizian, Arrasaten edota Donostian kontsulta dezaket, besteak beste, 'Gaurko hitza' harrapatzen nauen tokian argitaratzeko, ikasleen lanak zuzentzeko edota dokumenturen bat idazteko. Zer egin beharko nuke, hiztegia nirekin eraman alde guztietara poltsoan?
Nik uste dut, badela garaia hemendik aurrera 'argitaratu' hitza aipatzean, XXI. mendean gaudela konturatzeko eta, gutxienez, modu paraleloan formatu eta euskarri ezberdinetan pentsatzeko. Ez ditzagun hainbeste denbora, hitz eta diru xahutu euskara 'biziberritzeko', 'salbatzeko' eta horrelakoetan, eta jar ditzagun denon eskura, klik batera, normalizazioan 'benetan' eta egunerokoan laguntzen dituzten tresnak. Hauxe, adibidez.
Nik primeran erabiltzen ditut ingeles, frantses... hiztegiak nire e-book gailuan, eta horietako batzuk bilatu behar ere ez ditut izan, gailuarekin zetozelako. Ezin euskarazkorik aurkitu, ordea. Probatu ez duenak ez daki zer nolako tresna den irakurgailuokin erabiltzeko hiztegia, Euskara ikasten ari direnentzat sekulako laguntza litzateke, edo euskara-zein-aberatsa-den-erakutsi-nahi-duten euskal idazle saldo horren irakurle prestuontzat. Baina nola azaldu hori erakunde txit agurgarri horietako gizon-emakume paperzale paperjale horiei. Nork esango zigun, bada, euskara bultzatzeko sorturiko egiturak euskararentzako traba bihurtuko zirela aro digitalean. Fernando Muniozgurenek esaten zuen bezala: "Apostrophe!"
Dirulaguntza hiztegia digitalizatzeko? Digitalean landuko zuten ba!
Ni ere hemen emandako iritziekin bat nator, nekez ibiliko dut nire eguneroko lan-tresnetatik urruntzen den hiztegi bat.
Bestetik, eta Anak dion moduan, hiztegiak herritarren eskura jartzeko modurik egokiena APIak eskaintzea da. Horrela sortzen dira egileek ere uste izango ez lituzketen erabilerak.
Hiztegia paperean atera dute, ados. Ikuspegi askotatik beste garai batekotzat jo liteke hautu hori: ez da ekologikoa; ez da oso erabilgarria... Hala ere, oraindik ez dakigu zer asmotan den Akademia.
Hiztegi hau, berez, hiztegi osatu gabe bat da, eta nik, alde horretatik, ez dut oso ondo ulertzen zer dela-eta orain paperean argitaratu (EHUko Euskara Institutuaren jokamoldea hartzea zuten eredu). Itxarotea zeukaten.
Hala ere, ezin ukatuzkoa da Akademiak, okerrak oker, aurrerabide handia egin duela materialak doan sareratzeko lanean (Hizkuntza Atlasa, besteak beste, eredugarri da horretan). Aski egoki ibiltzen da sare sozialetan, eta horretan alde handia dago orain dela urte batzuetako jokabide ilunzaleekin.
Zer hobetua dutela ez dago dudarik. Jagonet-en formatua, esaterako, pleistozenokoa da, Fundeu-ren baliabideen ondoan. Eta, bai, eskatu egin beharra dago, baina, zintzoak izanda, ezin esan okerbidetik dabiltzanik; ari direla, ari.
Nik uler nezake, eta ulertzen dut, argitaletxe baten ahalegina produktua saltzeko, baina Euskaltzaindia bezalako erakunde batek eta erabilera publiko hain zabala eduki behar duen produktu batez ari bagara, argi daukat: librea eta doakoa izan behar da. Eta sarean: izan ere, nork ez dauka Internet etxean, lanean edo sakelakoan?
Eta, jakina, Euskalbarren ere bai.
Kindle-a aipatu denez, nire lagun batek irakurgailu honetarako moldatu zuen euskera-gaztelera hiztegitxo batetaz oroitu naiz. Hemen eskuragarri jarraitzen duela uste dut: http://www.lectoreselectronicos.com/showthread.php?11308-Diccionario-Euskera-Castellano . Kontutan izanik egilea euskera ikasten hasi berri den galegoa dela eta sarean bilatutako zerrenda labur batekin moldatu zuela, Euskaltzaindia bezalako erakunde batek, dituen baliabideekin, irakurgailu elektronikoetarako hainbat hiztegi eduki beharko lituzke sarean eskuragarri honez gero. Eta euskalbarrerako noski. Paperean nahi badute euren etxeko dekoraziorako ondo iruditzen zait, baina internet eta formatu digitalei lehentasuna eman beharko liekete. Besteak beste, askoz merkeagoa delako bizi garen garaiotan.
@garaolaza Create your own Kindle dictionary for every language for free http://1manfactory.com/create-your-own-kindle-dictionary-for-every-language-for-free/
Kindle-rako hiztegia Mediafire-tik jaitsi daiteke orain: http://www.mediafire.com/?9b12ak8fc5m95zy
Izenburu berbera du: "DiccionarioEuskeraCastellano.mobi". Beraz, pentsatzen dut hori dela bere garaian Kindle-rako jaitsi nuena.
Hemen ere aurkitu daiteke euskera-gaztelera kindle-rako hiztegitxoa. http://www.lectoreselectronicos.com/downloads.php?do=file&id=52 . Nik egia esan ez dut probatu, mezu bat bidali diot egileari zuen interesa dela eta. Bere garaian, ez zela oso zaila esan zidan. Baina ez dakit, bera informatikaria da lanbidez eta...; hori bai, akats asko eduki ditzakeela onartzen zidan, orduan hasi baizen euskara ikasten... Baina tira, bere beharra asetzeko moldatu zuen hiztegia, guztiz DIY, eta horrenbesterako balio omen zion. Niri geratu zitzaidan ideia zen, publiko den hiztegi-hitz zerrenda batetik formatu horretara saltoa nahiko sinplea zela. Baina auskalo !!!
Ez dut uste bakarra naizenik harritu dena Hiztegi honen paperizazioarekin, 2012 urte honetan. Harritu, diot, benetan, ez bainuen espero halako produktu bat irtengo zenik. Euskaldunon laneko hiztegia, gaur egunean, Euskalbar da. Eta gainerako hizkuntzen behar izaten dudanean, nire kasuan, Google eta Wikipedia.
Enpresa txiki batean lan egiten dut, 15 lagun gara. Urtebetean 10 kindle erosi dira bulego honetan, Amazonen liburu irakurgailu elektronikoa. Ni izan naiz erosten azkena. Iritsi zitzaidanean nik espero ez nuen eduki pare batekin zetorren: gaztelerazko eta ingelesezko hiztegi bana (elebakarrak biak, Euskaltzaindiaren Hiztegiaren gisan, es>es eta en>en) formakoak. Nola funtzionatzen duten ere ikusi dut (pertsonalki probatu arte honetaz ez nekien ezer), eta zera da, ondo egituratutako liburu elektroniko bat irakurtzen badut, edozein hitzen definizioa ematen dit Kindle-ak. Ingelesez irakurtzen bereziki praktikoa da, baina gazteleraz ere funtzionatzen du, ez diot esan beharrik makinari zein hiztegi ireki, formatutik igartzen du, ematen duenez (ez du edozein e-book-ekin funtzionatzen, formatu kontuak egon behar dira azpitik).
Tira, hori proiektu interesgarri bat izan zitekeen, eu-eu hiztegi bat liburu elektronikoetarako. Baina hori baino inportanteagoa iruditzen zait, duda barik, Euskalbar. Eta irudipena daukat (Euskalterm-en edo beste hiztegi batzuen berrikuntza nola egin den ikusita), euskal hiztegigintza bizi dela Euskalbarri bizkarra emanda, eta konspiranoiko jarrita, Euskalbarren kontra ere ez ote dauden susmatzen hasita nago. Non eta Euskalbar denean, duda izpirik gabe, euskaraz idazteko lan-tresna gisa 21. mendean txukun erabiltzeko daukagun tresna inportanteenetako bat.