"Euskaraz Bizi" manifestazioa Donostian

Benetan gordina egiten zait hau, sinestea ere. Komentario batzuk ikusi ditut Twitterren, antzekoa dela Kilometroak eta Ibilaldian. Baina tira, horiek santutegiko jaiak dira, denentzakoak eta hau EHEren manifestazioa zen. Eskerrik asko Bittor Hidalgo begiak zabaltzeagatik, mingarria izan bazaigu ere.

Batek esan dit Jon Sarasua esaten ari dela arazoa dugula 18-20 urtekoekin. Euskaltzale datozela, baina euskara zurrun zaiela. Nik ere entzun nion halako batzuk esaten Jon Sarasuari Zumaian emandako hitzaldi batean. Eta bota zuen boutade txiki bat ere, akaso Topaguneak egin behar zuela hiru aldizkari gutxiago argitaratu eta 200 gazte trebatu oinarri soziolinguistikoekin eta tresna ideologiko sendoekin etorkizuneko koadroak izan daitezen.

Eta gero, gaur bertan, Iñaki Muruarena irakurri dut Argian eta pentsatu dut, kontxo, beharko da bai kanpamendu hori antolatu gazteekin igual.

Euskarak bizi duen diglosia egoera euskaldun/euskaltzale/euskaldenadelako garenontzat beste ezertan jarri baino lehenago konpondu beharko genukeen arazo larri bat da. Ezin dezakegu euskera/euskal kultura bultzatu gaztelaniaz. Txikitan Artzeren hitzak grabatuta gelditu zitzaizkidan "Hizkuntza bat ez da galtzen ez dakienak ikasten ez duelako, dakienak hitz egiten ez duelako baizik", agian, gaur egun, kamisetak saltzeko balioko luke baina eztakit mezuarekin zer gertatu daitekeen.

Catalunyan bizi naizenetik kriston inbidia daukat gorputzan. Hemen hizkuntzarekiko duten naturaltasuna eta sentsibilitatea miresten ditut. Diadan Òmnium Cultural-ek erabiltzen dituen hitzak oraindik euskaldunok lan asko aurretik dugula gogorazi zidan: "Llengua. Cultura. País.". Ez dakit, agian Euskal Herrian euskara eta euskal kultura folklorerako eta diru-laguntzak lortzeko erabiltzen ditugu. Egunero edozein esparrutan euskeraz aritzea, agian, nekagarria da.

Gauzak esateko moduak eta moduak daude. Kasu honetan ez dakit ondo zein den artikuloaren helburua, ez dut argi ikusten zeri egiten zaion kritika. Ondorioz ez noa lerro artekoak interpretatzen hastera.

Larunbateko euskararen erabilerari helduz. Ez dut konpartitzen Bittorren irakurketa, ia 24 ordu pasa nituen bertan larunbatean, eta nik ez nuen horrelako sentsaziorik eduki. Gaueko kontzertuan bai tokatu zitzaidan barrara jende gaztea erdaraz etortzea (2000 lagunetik gora zeuden parrandan eta hor danetik egotea nik neuk normaltzat hartzen dut), egunean zeharreko ekimenetan aldiz euskara zen nagusi dudarik gabe. Manifan pankartan joan nintzen eta ezin ba esan zer pasa zen atzekaldean, baina ziur naiz han gindoazen erdia baino gehiago ez gindoazela erdaraz hizketan.

Arazo latza daukagu esku artean. Luistxo zeuk bizi duzu hori egunero Donostian bertan eta ondo jakingo duzu ze hizkuntz ohitura dauden errotuta donostiako gazteen artean. Eta hori ez dugu aldatuko larunbateko moduko egun sueltoekin bakarrik, baina guk uste larunbateko moduko egunak lagungarri direla.

Zoritxarrez harrotasunez euskaraz bizi nahi dugunon kopurua ez da nahi bestekoa. Lan asko daukagu egiteko oraindik guztiok, bitartean egun handi xamarrak antolatzen ditugunean ba danetik biltzeko arriskua hor edukiko dugu. Eta arrazoia daukazu Luistxo, EHEren ekimenetan mingarria da hori gertatzea, eta bertan gabiltzanoi egiten zaigu are mingarriago.

Baina hasieran esan bezala ez dut konpartitzen Bittorrek egiten duen irakurketa. Bakoitzak egin ditzala bere balorazioak, libre gara horretarako eta. Baina antolakuntzan ibili geranak balorazio positiboa egin dugu larunbateko egunaz, eta kanpotik ere orain arte kritika onak besterik ez genituen jasota. Eta aukeran nahiago aho zapore gozoarekin gelditzea.

Aurrerantzean ere Euskaraz Bizi!!

Unairekin bat egiten dut. Nik ere ez dut uste erdara izan zenik Euskaraz Bizi Eguneko protagonista. Egun ederra pasatu genuen, jendetza bildu zen, eta denak "euskaraz bizi" lemaren pean. Euskaraz bizi nahi dugula aldarrikatu genuen, euskaraz, eta harro.

Bestelako mobilizazioetan aski nabaria da erdararen nagusitasuna, bukaerako irakurketetatik hasi eta biltzen den jendearen ohituretara bitarte. Baina Donostiakoan ez dut uste horrela izan zenik. Eta izatekotan, ez dut uste espainieraz mintzatzea izan zenik joera nagusia.

Bestalde, nabarmentzekoa iduritzen zait Igone Lamarain EHEko kideak egindako irakurketaren zati hau: "Euskarari herri honen eraikuntza eta askatze prozesuan dagokion lekua izan dezan eragiteko konpromisoa hartu behar dugu eta euskara, euskalduntasuna, gutxienez abertzaletasunaren pare kokatzeko eragitea dagokigu euskaldunoi".



EHEren balorazioa: http://www.euskalherrianeuskaraz.org/orokorra/586/Primeran_joan_zen_Euskaraz_Bizi_Eguna/

Nik egia esan, nahiko desilusio handia eraman nuen... agian eguraldiak ere bere zatia izango du. Baina, uste baino gazte gehiago ikusi banu ere (eta benetan poztu nintzen horretaz) erdarara jotzeko zuten joerak harriturik utzi ninduen. Abestiak bai, denak zekizkiten, baina bestela elkarrizketetan erdara zerabilten nagusiki (tartean euskarazko bizpairu hitz tartekatuaz). "Ez al dute inolako lotsarik sentitzen?" esaten nuen behin eta berriz neure artean...

Nola da posible zerbaiten aldeko manifestazio batetara joan eta kontrakoa erakustea? Zeharo kontrajarria eta tristea benetan. Ni ez nintzen ez pankartaren inguruan egon, ni musikariekin batera joan nintzen, eta han ikusi eta entzundakoa kontatzen dizuet.

Badakit tartean inoiz euskara ikasi gabekoak ere egongo zirela, baina gazteenek ez daukate inongo aitzakiarik... Arazo benetan larria dugu eta pesimismoan erori behar ez badugu ere, ezin dugu aurrean duguna apaltzen saiatu. Benetako konpromisoak betetzen hasteko garaia da! Euskara baserri hizkuntza izatetik, hizkuntza akademiko izatera pasa da. Bada garaia kaletik hasi eta esparru guztietara zabaldu ahal izateko, beharrezko ekintzak egiten hasteko! Euskal aurrizkiak esan nahi duena, jendeak benetan sentitu dezan!

"Itxuraz, ezker abertzale oraindik ilegalizatuaren ingurukoa-edo batez ere."diozu.

Ikusten dudanez...belarria adi jartzearekin batera eta euskara erabilera neurtzeaz gain, jendearen jazkeran, keinuetan, jarreretan, hitz ilegal eta legaletan, kondena eta ez kondena hitz klabeetan, norbanakoen pentsamenduan (auskalo ere azken hauteskundeetan ere hautestontzien barruan ere ez ote zinen egonen)...jarri zenuen arreta. Benetan soziologo lan ona egin zenuena bai larunbatean, oso objetiboa pertsona ilegalizatuen ingurukoak ginela edo ondorioztatzeko.....ABC, El pais, El mundo eta halakoek egiten duten moduko irakurketak....beno baina behintzat euskaraz bizi zara. Horrela segi Bittor!!! animo!!!

Egoera: herri euskalduna. Gazte eta ez hain gazteen aldetik euskalduna oso, ezagutzari dagokionez behintzat.



Gertaera: zer eta gazte-heldu (ustez euskaltzale eta ezkerreko abertzale) batzuek daramaten eta bezero nagusi gazteak dituen taberna baten iragarki-karta-afixa moduko bat, euskaraz eta erdaraz.



Naturaltasuna? Errespetua?



Ala alienazioa eta konplexuak?



Nola errespetatuko digute euskara, beti erdaren ondoan jartzen badugu, euskara aski ez balitz bezala?



(eta jabetzen naiz hemen kontatu dudana gertatzen direnetatik arinenetako dela)

Gazteak.

Egañak berrian berriki, Muruak Argian eta Sarasuak hitzaldietan gazteak aipatzen dituzte euskaraz gutxi egiten dutela esateko.

Errealitatearen islada izanen da ziurrenik. Hiruak gainera bertsolariak izanik han eta hemen entzungo dute jendea hitz egiten eta gazteek sortu badie kezka, bereziki gazteengan hutsunea dagoelako izango da.

Haatik, nik gazteak entzuten ditut euskaraz gehiago ez hain gazteak baino. Inpresio hori dut.

Helduak ez dira eredugarri Euskal Herrian.

Gazteengan jartzen dugu itxaropena eta jasotzen dugu belarrondokoa.

Baten batek eman diezaguke daturik esateko gazteek beren aurrekoek baino gutxiago egiten dutela euskaraz?

Ba ehunekotan begiratuz gero ziurrenik horixe izango da emaitza, gutxiago egiten dutela, zeren eta egun askoz gehiago dira (1995 edo 2000ko gazteekin alderatuta)dakitenak.

Gainera, fenomeno berria eta benetan kezkagarria honako hau da: esparru ustez irabazietan eta gazte ustez euskaltzaleak direla tarte oso luzeetan gaztelaniaz (eta frantsesez, jakina) aritzen direnak.

Pedrok #9 aipatutako bidetik, adibide bi (ustez "irabazitako" esparruei dagokienez):

• Euskal Filologiako ikasleen artean arrunta da gaztelaniaz hitz egiten entzutea. Baita ikasgela barruan bertan ere. Ez dira gehiengoa, inolaz ere, baina ez da gauza bitxia ere.


• Nire herriko Euskara Elkartean ere, arrunta da, bulegoan bertan, gaztelania entzutea bertako kideen artean.

Donostiako manifestazioan erdara entzun zela? Eta harritu?

Erdara entzutea alegia. Duela zenbait urte askoz jende gutxiago biltzen zen eta nekez entzuten zen erdararik. Azken urteotan Bittorrek aipatu bezala, Ezker Abertzaleko jende dezente biltzen da EHEren agerraldiotara, berez ona dena, baina erdararen erabilera oso nabaria da, eta zer esanik ez, agerraldia bukatu ostean, berez hala delako bizimodu arruntean ere.Tamalez.

Hala ere, ni bat nator Josebak aipatutakoarekin.Uste dut gazteek nagusiki euskaraz jardutea miraria litzatekeela. Zergaitik egin behar dute euskaraz gizarte ia erabat erdaldun batean? Egunero egunero jasotzen dituzte euskara bigarren mailako hizkuntza dela adierazten duten mezuak, baita ingururik abertzaleenetan ere. Hortaz, nola arraio jardun behar dute ba euskaraz?

Aurreak ez du ba erakusten atzea nola dantzatu?

Asier, esan dituzunen harira, zer da zuretzat "arrunta" eta zer zehazki "ikasgela barruan"? Ziurrenik, ikasle gisa ikuspegi berezia duzu eta ikasleak nik ikusten ez ditudan egoeretan ikusten dituzu. Aitortu behar dut, hala ere, nire esperientzia, irakasle bezala, bestelakoa da.

Egia da oso noizbehinka (baina oso) eta oso ikasle gutxiri (baina oso) entzun diedala inoiz fakultatean gaztelaniaz edo frantsesez egiten. Baina, gauzak zehaztearren, gaztelaniaz edo frantsesez euskararekin nahasian egiten (edo alderantziz), code-switching deitu ohi den fenomenoa alegia.

Kopuruetara joaz, adibide gisa, nire aurtengo ikasle-talde handienean 40 bat ikasle etortzen dira eskolara. Horietatik ikasle bakar bati entzun diot inoiz gaztelaniaz euskararekin nahasian. Bere ikaskideek beti euskaraz erantzuten diote, bidenabar esanda.

Eta "ikasgela barruan" entzun diot halakoetan, bai, baina atsedenaldietan, bere ikaskideekin solasean ari delarik; sekula ere ez eskola ematen dugun bitartean, niri galdera bat egiteko edo antzeko zerbait.

Ez diot arazoari larritasunik kendu nahi, jakina, eta gure unibertsitateko ikasle askoren euskara maila luze aritzeko gaia litzateke, esaterako. Baina gauzak bere neurrian hartzea nahi nuke.

Araua dena arau, eta salbuespena dena salbuespen.

Ricardo, salbuespena da, noski. Baina erabat ohikoa. Klase barruan, eskola orduan zein kanpo, irakaslea azalpenak ematen ari dela, batek gaztelaniaz berba eta hurrengoak gaztelaniaz erantzun. Gaztelaniazko elkarrizketa arrunt bat.

Salbuespena, jakina; baina ohikoa.

Kontuan izan nire goiko adibide hori zertara zetorren, Pedrok aipatutakoaren harira. Hau da, euskararentzat santa-santorum beharko luketen lekuetan ere (Euskara Elkarte bat edo Euskal Filologiako ikasgela) gaztelania lekua hartzen ari dela. Lotsa barik.

Hortik aurrerakoak pribatuan esango dizkizut, nahi baduzu ;-)

Adibideak adibide, erabilera gainbehera datorrela esatea ez da atrebentzia, eta erabilera da hizkuntzaren osasunaren neurgailua. Bittorrek emandako adibidearen gisako asko aipa daitezke, eta horrek egoeraren larritasuna adierazteko eta baieztatzeko balio du.

Bada garaia gaiari ganoraz heltzeko, gauzei izenetik esateko eta gezur instituzionalen atzean ez ezkutatzeko.

Bidenabar, uste dut fokoa gazteen gainetik kendu beharra dagoela; heldu elebidunak euskaraz egitetik salbuetsita gaude ala?

Gure ardura haurrak ikastolara edo D eredura bidaltzea besterik ez zen, ala?

Eta fokoak jartzekotan, horra foko egokiago bat: zer hizkuntzatan jardun ohi dute politikari "euskaltzaleek"?

Nahiko berandu bada ere, erantzuntxo bat egin nahi nieke eztabaidan parte hartu dutenei. Hasierako artikulutxoak momentu eta egoera adierazgarri baten deskribapen/konstatazio izan nahi zuen, oso argazki adierazgarri iruditu zitzaidana, azken 50 urteotan buru-belarri sartuta gauden euskararen berreskurapen mugimendu miraritsuaren, aldi bereko ahulezia esanguratsu batzuena.



Lehenik barkamena eskatu nahi nuke nire “argazki” hori interpretatu baldin bazitekeen Euskal Herrian Euskaraz erakunde antolatzaileari eginiko kritika ezkutu edo ageriko gisa, edota Espainiako estatuak, oinarrizko demokraziak urratuz, oraindik legez kanporatua mantentzen duen ezker abertzaleari.



Euskal Herrian Euskaraz-eko antolatzaileek badakite Euskal Herrian Euskaraz taldeko militante, bazkide eta ordaintzaile izan naizela urte askoan, eta militante aktibo ere bai azken urteotan Donostian Euskal Herria Euskaraz erakundea berrindartzen saiatzen ari den taldean udazken honetaraxe arte. Nolabait esan, neroni joan nintekeen manifestazioaren hasierako maindireari heltzen Donostiako beste taldekide batzuen artean.



Ezker abertzale ilegalizatuari eginiko aipamenak, inork gaizki interpretatu badu ere, alde batetik, nahikoa ongi ezagutzen dudan jende mota baten deskribapen izan nahi zuen -aldi berean, beste mota bateko euskaltzaleen faltaren konstatazio-. Bestetik, baita ere, ezker abertzale sektore handi baten ilegalizazioaren egoera antidemokratikoaren gogorapen eta salaketa. Agian egin nezakeen modu argiago batean, baina hori ere izan nahi zuen artikuluak bide batez.



Bestelakoan, uste dut eztabaidaren harian, badaudela bi puntu behintzat hausnarketa sakona merezi digutenak.



1. Soziolinguistikoki ondo ulertzea gure gaurko gazteen, azken 60 urte hauetako belaunaldi euskaldunena den honen hizkuntz/kode trukaketa, code-switching, fenomeno identitarioaren zer-nolakotasunak, arriskuak, baina, baita ere, balioak -gure gizartean euskaldun sentitzen ez diren gazteek, euskaldun ez direnek, ez dute batere code-switching-ik praktikatzen; zuzenean mintzo dira hizkuntza inperialetan-. Aldi berean jabetu behar dugu fenomenoa ez dela batere berria gure artean. Horixe bera ohi da ohitura gure inguruan, gaur egunean jada helduagoak diren belaunaldi “euskaldunetan”. Eta horixe izan da ere ohitura Euskal Herri osoan azken lau mendeotan bederen, euskara banan-banan galtzen joan den lurraldeetako bakoitzeko biztanleen artean, Araba, Nafarroa eta Bizkaiko eskualde deseuskaldunduetan. Code-switching-a da hizkuntzaren hil aurreko estadioa.



2. Gure artean serio eztabaidatzen hasi behar dugu zein izan litezkeen gure gazteen hizkuntz/kode trukaketa fenomenoari aurre egiteko bide eraginkorrak, hau bihurtu ez dadin, euskaldunon galera bidea, baizik eta jatorri erdalduneko gazteak euskaldun oso bihurtzekoa, ze balio hori ere badu, gure alde, gaur eguneko code-switching-ak, azken mendeetakoaren aldean.



Hausnarketa hauetan ari nintzen, kontu sakonago edo behintzat luzeagoak idazten murgilduta, eta luze zihoakidalarik, nahiago izan dut, amaitu aurretik, erantzuntxo hau prestatu, eztabaidan parte hartu dutenei zor nielakoan, eta aldi berean, eztabaidan jarraitzera animatzen, proposatutako bi puntuen haritik, edota bestela. Hausnarketa beharra behintzat badugu eta.

Bat nator diozunarekin, azken bi puntu horietan dago gakoa. Hori bai, behin argituta zer den hizkuntz-trukaketa, soberan dago ingelesko berba (ez gaitezen geu ere Culinary Center-zale bihurtu).

Ba errespetu guztiarekin Bittor, nire ustez lehen puntuan ikerketa gako bat baino ikerketaren ondorioa jada hobesten duzu. Izan ere fenomeno identitariotzat soilik hartzen duzu hizkuntz-trukaketa, hizkuntz-trukaketa lehenik eta behin eta nagusiki hizkuntz fenomenoa denean. Eta hori sortzen duten - sortu dezaketen faktore amaiezinen artean (hizkuntz identitatea jakina, baina baita identitate politikoa, ideolojia, generoa, klase soziala, botere-harremanak, hizkuntzaren jabekuntza, adina, hizkuntza bariantea, aurreritziak, mentalitate kolektiboak...) bakarra adierazten duzu. Aurretiaz erantzuna emanda saila ikerketarik burutzea. Manifan galdetu bazenu zein zen manifestarien identitate (politiko) sentimendua (euskalduna naiz eta harro nago) %100ak esango zizun euskalduna soilik dela eta harro dagoela. Baina ez zuen %100ak euskara erabiltzen. Beraz jauziaren gakoak (ez kasu honetan ez beste hainbestetan) ez duzu faktore identitarioetan aurkituko. Besterik gabe, ongizan.

Oso interesgarria iruditzen zait hizkuntz edo kode aldaketa horren inguruko gogoetari heltzea (horra, beste sarrera baterako gai potoloa!). Ez da fenomeno marjinala; ohiko hizkera bilakatu da dagoeneko jende mordo batentzat, eta egunero bizi dira/gara «Esan diot que se lo piense», «Deitu diot para quedar con los amigos» eta horrela etengabe.



Gainera, hiztunak ez dauka horren kontzientziarik, eta horregatik dira, neurri batean, hain ezberdinak batzuok eta besteok Donostiako manifestazioaz dituzuen “inpresioak”. Adibide gisa jarri ditudan bi esaldi horiek esaten dituena zer hizkuntzatan mintzaten da?, zer erantzungo zukeen V. Inkesta Soziolinguistikoa egiteko galdetu izan baliote? Nik garbi daukat: euskaraz egiten duela esango luke (halaxe egingo lukete orain bertan buruan ditudan eta horrela hitz egiten duten nire senitarteko, lankide eta lagun askok eta askok); ez borondate txarrez, baina bai euskaraz egitea, oro har, ondo ikusita dagoelako gizartean (eta “oro har” diot, gatazkarik edo deserotasunik sortzen duten benetako egoerak aztertu gabe, hau da, printzipio-deklarazio moduan “bai, nik euskaraz egiten dut” esatea edo entzutea beti baita belarri-gozagarri).



Nik dakidala, oso gutxi dago ikertu da kode-aldaketaren zergatietan, mailetan eta hedaduran (oraintxe gogoan daukat Administrazio Euskaraz aldizkariaren azken zenbakian Inma Muñoak idatzitako artikulu bat), baina gogoeta-bide horrek emango liguke argitasun pittin bat, seguru nago.



Batzuetan esaten da gaitasun kontuak arrazoitzen duela aldaketak, alegia, hainbat gauza esateko mugak ditugula euskaraz eta, ondorioz, erdarara jotzen dugula. Ez nau horrek askorik konbentzitzen. Uste dut indar handiagoa dutela faktore psikologiko-emozionalek, ohiturazkoek…, azken batean eredu faltarekin lotura dutenek. Hemen batek baino gehiagok esan duen bezala, gazteei ezin baitzaie eskatu helduek erakusten ez dugun jarrera bat.

Bitxia da benetan; beste kontu batzuetan (mota guztietako drogekiko jarreran, adibidez) bai somatzen da gazteengan gure belaunalditik bereizteko joera (askoz zuhurragoak dira).

Hortaz, azalpen horrek ere ez nau asetzen. Gure belaunaldiko askok euskañola erabiltzen duenez gazteek ere horrela jokatzen dute? Eta non dago gazteari berez sortzen zaion aurrekoekin mozteko joera?

Ez naiz aditua, baina iruditzen zait gazteak egiazkotasuna gustuko izaten dutela gehienetan. Eta ez dago jarrera faltsuagorik, patetikoagorik eta kaltegarriagorik, gazteei edo beste edonori euskaraz egiteko eskatzen duen heldu erdara-praktikantearena baino.

Muturreko adibide bat jarriko dut, muturrekoa izanagatik nahi baino ohikoagoa dena: Euskaltegiko irakaslea(k), inguru "nahikoa euskaldun" batean bizi arren, euskaltegitik irten ezkero nagusiki erdaraz bizi direnak.

Horiek zer dira gazteentzako eta ez gazteentzako? Eredu?

Eta zer ekarpen egiten diote euskarari?