Euskarazko lehen hiztegitxoaren Codex-a lapurtu dute
Euskarazko lehen hitz-zerrenda edo hiztegitxoa dakarren testua, Codex Calixtinus delakoa, lapurtu egin dute Galizian. Hangoa da testu hau:
Deum uocant Urcia, Dei genitricem Andrea Maria, panem ogui, uinum ardum, carnem aragui, piscem araign, domum echea, dominum domus iaona, dominam andrea, ecclesiam elicera, presbiterum belaterra ...
Galiziako hiriburu Santiagon, Done Jakueren katedralaren artxibategian zegoen Codex Calixtinus delakoa, eta asteartetik faltan botatzen dute liburuzainek.
Ez da kodize horretakoa euskarazko idatzizko lehen agerpena (zaharragoak dira emilianotar glosak non izioki dugu era agertzen den), baina bai lehen hitz zerrenda, ordainekin emandako hiztegitxo txiki bat; bidaietarako gaur egunean egiten direnen antzekoa. Izan ere, nolabait funtzio hori du testuak, Aymeric Picaud erromesaren idatzia baita, Done Jakue bidearen deskribapen batean datorrena.
Bost liburu eta bi gehigarri dira beraz Codex hori osatzen dutenak, 12. mendekoak, eta horietako baten autoretza egozten zaio Aymeric Picaud frantziarrari, 5.a, Liber Sabcti Iacobi delakoa. Done Jakue Bidea egiteko gidaliburu bat nolabait esateko.
Picaudek Euskal Herritik igarotakoan egindako deskribapenaren analisia egin zuen bere garaian Gidor Bilbaok Uztaro aldizkarian, eta baita pasarte zehatzen itzulpena gaurko euskarara. Hiztegitxoaren pasartea, Klasikoen Gordailuan ere badator.
Gure hizkuntzaren berri emateaz gain, oso gaizki utzi gintuen Picaudek irakurleen begitan, hori da egia. Bilbaoren itzulpenean:
Herri basatia da hau, beste herri guztietatik ezberdina ohituretan eta izaeran, zeinnahi gaiztakeriaz betea, kolorez beltza, itxuraz maltzurra, gaiztoa, okerra, doilorra, hitzik gabekoa eta ustela, lizuna, mozkortia, bortizkeria orotan iaioa, izugarri eta landugabea, makur eta zitala, fedegabe eta errukigabea, anker eta kalapitaria, batere dohainik gabea, bizio eta maltzurkeria guztietan ikasia, getarren 20 eta mairuen parekoa gaiztotasunean, gure herri frantsesaren etsaia arlo guztietan. Txanpon bakar bategatik hiltzen du frantsesa, ahal badu, nafarrak edo euskaldunak.
Azken bereizketa hori, nafar eta euskaldun, bitxia da bai, baina halaxe ageri da Picauden testuan, Nauarri eta Bascli ginela, nahiz eta ohituretan eta hizkuntzan bat izan, nonbait desberdintasun fisikoa zegoen batzuen eta besteen artean, Aymeric Picauden iritziz:
Nafarrek eta euskaldunek itxura eta ezaugarri berdinak dituzte, janariak, jantziak eta hizkuntzari dagokionean hain zuzen, baina begitartea zuriagoa dute euskaldunek nafarrek baino.
Detailetxo hauen berri eman dugu "Ricardo Gomez hizkuntzalariak tuiteatu dituelako albiste hauek.
Erantzunak
Bere ibilbide baterako Ostadar Mendi Taldeak VII. KAPITULUaren "Done Jakue Bideko jendeen ezaugarriak eta herrialdeen izenak" euskarazko itzulpena egin zuen. Ikus 3. eranskina.
Ederra dokumentua eta penagarria liburua desagertu izana.
Urretxu-Zumarragako OSTADAR Mendi Taldea
Pasartea gaztelaniara itzulia hemen.
Jabi Zabalak ondo tuiteatu du Aymeric Picaud-ek idatzitakoaren esanahia:
La guia LonelyPlanet gala del S. XII que han robado es la que decía que los vascos son bárbaros proetarras
Badirudi gaurko ekuazioak (vasco / basque = euskalduna) Gidor Bilbao irristarazi duela. Baina gaur egun ere ekuazio hori arantzatsua baldin bada, are gehiago iraganeko mende urrun haietan. XVI. mendera arte, gutxienez, "Tierra de Vascos" erabiltzen zen geroxeago Baxenafarra / Benefarroa / Nafarroa Beherea izango zena izendatzeko, eta, hedaduraz, gaur Iparraldea esaten duguna ere. Edo, Xenpelar edo Txirrita baten "terminologia" erabitze aldera, "frantses euskaldunak" izendatzeko. XVI. mendeko frantsesezko testu batzuetan, aldiz, "biscayen" eta "basque" bereizten da, hau da, Hegoaldeko eta Iparraldeko euskaldunak bereizteko; ez ahaztu orduan gaztelaniaz "vizcaino" esaten zitzaiola euskaldun orori. Halatan, Picauden arabera -edo bere informatzaileen arabera- "basclus" Iparraldeko euskalduna da, eta "navarrus" Hegoaldekoa (eta pasarte gogoangarri batean Araba eta Bizkaiko "nafarrak" aipatzen ditu). Bestalde, Picauden garaian "navarrus" horrek esanahi linguistikoa zeukan batez ere: "lingua navarrorum" famatua ez zen "nafarren hizkuntza", baizik eta "euskaldunen hizkuntza". Kontuok Mitxelenak nahiko argi utzi zituen aspaldi, baina tira. Hona hemen Mitxelenaren "Los vascos y su nombre" artikuluaren esteka:
http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/29/29009029.pdf
Luzeago eta hobeto esan du Jorge Etxaguek nik gorago argitu nahi nuena.
Bide batez, ustezko "Luistxo Fernandez" baten (ez baitakigu beti berbera den) ohiko mantra "anonimotasunaren" aurka, guztiz ernegarrria da. Batez ere asmo onez eta, uste dut, gizabidez egindako ekarpen baten harira behingoagatik idaztera animatu den Sustatuko irakurle baten hitzak "memelokeriatzat" jotzeko, soilik eta izen-abizenak ipini ez izanagatik.
Nik dakidala, ez hemen, ez bestelako foro, blog edo dena delakoetan ez zaigu eskatzen NANa hortz artean daukagula idazten jarduteko. Zertarako, gainera? zer axola du? esanak du munta, ez esaleak.
Segi, segi horrela makiltzen idazteko pausua ematen dugunok.
Gero kexatuko zarete euskararen presentzia eskasaz Interneten eta bla, bla, bla.
Agian Picaudi aitortu diogu, seguruenik, berak irabazi ez zuen agintaritza. Picaudek, Menendez Pidalek eta gainerako horiek ezarri dizkiguten jentilizioak onartu behar ote ditugu? Euskal herritar edo euskaldun izan nahi badugu, horixe gara, De Gaullek edo Obamak berriztar, lesakar eta euskal herritarrak bereizi arren.
Orain lau bat urte TV3-en entzun nion tertuliakide bati "euskara eta nafarrera oso antzekoak" direla, Patxi Zabaletaren hizkeragatik. Linguista, idazle, politiko eta, hizt batez, izen handiko tipua zenez, inork ez zuen auzitan jarri hark botatako zer hura, noski. Aurrerantzean, TV3zaleentzat, euskara eta nafarrera berdintsuak izango ziren, horixe baitzen ezagun zuten errealitatearen erreferentzia bakarra, ospe handiko mezulariak helarazita.
Labur: euskal herritar eta euskaldun garela, ateak denentzat zabalik daudela, baina ez zapaldu etxekoak, mesedez. Etxeko izatearren ez gara gehiago, baina ez gutxiagorik ere.
Modako gaiari helduaz, Picaud dugu euskaldunok herri ginela adierazi zuenen artean lehenetako bat. Beste kontu bat da herritartasun hori noraino zen konziente edo politiko edo naziotasun, baina hizkuntza kolektiboz haratago baginen bestearentzako "beste" oso bat. Beraz, hire herra eta guzti, gure "bestelakotasuna" gorrotoz bete zenuen arren, eskerrik anitx, Aymeric.
Aizue, eta begiratu duzue "Espainia" hitzaren erabilera testu horretan? Oso erraza da, egin klik Gidor Bilbaoren artikuluaren estekan eta PDF bat jaitsiko duzue testuarekin; ondoren "Espainia" bilatu eta 9 agerpen ikusiko dituzue. Hasi irakurtzen eta birpentsatu berriro kontua... Irakurri, bereziki, Bilbaoren 25. oharra... eta egin barre pixka bat.
Eta gero gogoratu:
1) XII. mendeko testu bat dela
2) Irakurketa eta itzulpen aukera desberdinak ematen dituela, ez bakarrik "bascli/navarri" bikotearekin.
3) Koherentzia, esaten dena koherentzia... liburu gutxitan aurkituko duzuela inoiz, Bibliatik hasi eta Espainiako Konstituzioarekin buka. Interpretazioa dela gakoa beti. Honetan ere.
4) Argudio historizistak erlatiboak eta kontraesankorrak dira beti. Honetan ere.
5) InterpretazioA esatea tranpa egitea dela; interpretazio bat baino gehiago dago beti.
Asteburuan film bat ikusi dut, The Way. Done Jakue Bidearen kronika moderno bat, topiko eta hutsez betea, baina entretenigarria, eta Euskal Herriari buruzko erreferentzia batzuekin gainera, bidea Donibane Garazin hasten baita... Jandarmerian, gainera, Euskal Herri osoaren mapa dute bertan!
Filman Codex Calixtinus-i ere erreferentzia egiten dio erromes batek! Sheen-Estevez familiaren lantxo bat da The way. Martin Sheen protagonista, eta haren seme Emilio Estevez zuzendaria (eta agertu ere egiten da). Estevez izeneko etorkin galiziar baten seme da Martin Sheen, eta hari dedikatua dago filma. Izen artistiko bezala aukeratu zuen gero Sheen baina ofizialki ez omen dute aldatu deitura Esteveztarrek. Amatiñok ere komentatu zuen filma bere blogean. Buenrollismo topiko samarreko filma iruditu zait, baina erraz ikusten da, hori da egia.
Bestalde, goragoko Martinez horri berretsiko diot, bai, idiota baten memelokeria iruditzen zaidala Gidor Bilbao kritikatzea anonimotasunetik. Eta "Interneteko euskararen presentzia eskasaren motiboen" artean, nik Gidor Bilbao anonimo batengandik defenditzea kontatu behar badugu... ba bale, konta dezagun hori ere.
Ustezko bereizketa hori ez da orain batzuek egin nahi izaten dutena: Garai hartan, eta XIX. mendera arte, bascli edo baskoak iparraldekoak ziren bakarrik. Hegoaldekoak nafar edo bizkaitar izendatzen gintuzten. Ildo horretan Gidorren itzulpena ez da batere egokia. Esatea zeukan "baskoak", Etxeparek aspaldi egin zuen bezala.