Aita guraso 'koofiziala' edo mito bat baztertu beharra

Hasteko, berriro agertu nahi dut aitatasuna (bestelako giza ekintza gehienak bezalaxe) produktu sozial bat dela, hau da, gauzatzen den gizartean eta momentuan gauzatzen dela, eta hauek baldintzatu egiten dutela. Ez da gauza bera aita euskalduna edo Aka etniakoa (Afrikako gizatalde bat dira Akarrak); ez da gauza bera aita euskalduna izatea XXI mendean edo XVI.ean. Pellokeria da, baina maiz ahazten zaigun pellokeria, izan ere.

Esan beharrik ere ez dago, aitatasunaren izaera eta bilakaeran sexismoak berebiziko eragina duela, noski. Izan ere, emakumezkoen askapenerako borroka eredugarriari esker batik bat, aldaketa nabarmenak gertatu dira gure jendartean azken hamarkadotan sexismoari dagokionean. Hainbat aldaketa jazo dira bilbadura sozialean (legedian, diskurtsoetan eta beste arlo “formal” batzuetan) eta pertsonen kontzientzian ere. Halaber, borroka honek hainbat jarrera eta jokaera aldaketa eragin die gizonei ere, orokorrean. Ondorioz, gero eta gizon gehiagok nahi du aitatasunari beste modu batez heldu, konprometituago, goxoago, gertuago,... gizatiarrago esango nuke, oraindik kopuru erlatibo txikia eta sarritan ikusgaitza izan arren.

Asko aurreratu da hamarkadotan, baina, tamalez, eta badakigunez, badira oraindik traba askotxo aitatasuna osoago bizi nahi dugun aitoi geure asmoa zailago bihurtzen dutenak eta, aldi berean, aita gehiagok bide honi ekitea oztopatzen dutenak.

Traba horietako batzuk alor “normatiboari” dagozkio, hau da, gizartearen arau, lege, antolakuntza eta abarrekoei. Beste batzuk, ordea, alor “informalari” dagozkio: honetan biltzen ditut jendeok geure bizitzan barneratu ditugun ohiturak, ideiak, jarrerak, jokaerak eta abarrekoak.

Azken hauen artean badago uste bat, izugarri zabalduta dagoena eta ondo garrantzitsua dena aitatasuna garatzeko orduan, halako “gizonezkoek ez dute balio zaintzeko edo ez behintzat emakumezkoek bezainbeste” esamoldean laburbil dezakeguna. Irizpide hau izugarri errotuta dago geurean nahiz beste gizarte sexistetan eta, nolabait, ematen digu aditzera gizonezkook badugula izatezko ezaugarriren bat -edo ezaugarriren baten eza- guztiz ondo zaintzea eragozten diguna; eta, alderantziz, emakumezkoek badutela halako ezaugarri izatezkoa guztiz ondo jagotea ahalbidetzen diena. Alegia, naturak nonbait definitzen duela emakumezkoak direla zaintzailerik egokienak eta ez gizonezkoak. Sexismoaren iraupenean hain eragina izan duen, eta oraino ere baduen, teoria biologoen aldaera, azken finean.

Irizpide hau barne-barnean daukagu iltzatuta gizonezkook, hain iltzatuta ezen gehientsuek haurren zaintza beren buruari planteatu ere egiten ez dioten gaia baita. Eta zaintzari, haurrekiko harreman osoari ekin nahi diogunoi ere nahikoa nekeza izaten zaigu barru-barrutik, ia inkontzienteki, ateratzen zaigun “ahots zoli” horrek esaten digunaren aurka egitea. Gizon gehientsuenok ez dugu sinesten ere haurrak zaintzea, umeei babes emozionala ematea, maitasuna, goxotasuna, ulerberatasuna eta abarrekoak haiei adieraztea posiblea dela edo, behintzat, ondo egin ahal dugula, horretarako kapazak garela erabat. Alderantziz ere, trakets ikusten dugu geure burua honelakoetan, ezgauza, baldar.

Gogoan dut atzokoan izan balitz bezain argi, nire iloba jaio berria lehenengoz ikusi nuenekoa. Alde batetik, besoetan hartu nahi, baina bestetik halako beldurra sentitu nuen, eroriko ote zitzaidan edo. Beldurrak presentzian nabaria izaten du askotan gizon eta haurren artekoetan, ez garelako ziur sentitzen. Hauxe da arrazoietako bat gure umeen gertu egoteko ditugun zailtasunak azaltzeko. Honelakoen ondorioz, aita gehienek bigarren mailako rola hartzen dute seme-alaben hazkuntzari dagokionean, amaren atzetik, eta soilik nabarmentzen dira “autoritatea” ezarri behar denean, era bateko edo besteko bortxakeriaz, maskulinotasun eredu nagusiari jarraiki.

Bo, maite ditugunak guztiz jagoteko ustezko ezgaitasun edo baldarkeria hauxe da gizon askoren borroka latzetako bat, eta geuk gizonok egin behar diogu buru eta garaitu. Hauxe da gure ardura, ezin ukatuzkoa.

Tamalez, sarri ingurukoen aldetik ere, erraztasuna baino gehiago traba, pairatu behar dugu honetan. Izan ere, zuzen edo zeharka, agerian edo ezkutuan, modu askotan agertzen digute hurkoek haurren zaintzarako aitok ez garela egokienak, amak bezain egokiak ez, bederen, eta nahiz ondo dagoen aitok ere eginkizun hori geure egitea, soilik “osagarri” edo “ordezko” gisa egin behar dugula.

Gure inguruko gizon askok maiz ematen digute aditzera haurren zaintzaz guztiz arduratzea ez dela garrantzitsua, emakumezkoen kontua dela, haiek guk baino hobeto egingo dutela beti eta, gainera, eginkizun hau ez dela gizon bati axola behar dion zerbait. Zenbat berba egiten dugu gizonok elkarrekin gure umeen hazkuntzari buruz, honetan sortzen zaizkigun kezkez, pozez, zalantzez, hunkidurez, beldurrez...? Isiltasun horrek berak garbi esaten digu gizonoi aitatasuna ez dela gizonen lehentasunezko gaia izan behar.

Bestetik, inguruko emakumeengandik ere jasotzen ditugu sarritan haur-zaintzan geurea, gizonezkoena, ez den alor batean gabiltzala dioskun mezuak. Batzuetan zuzen zuzenean entzun behar ditugu “utzidak niri umea, eroriko zaik eta!”, “ez duk horrela egin behar, a ze baldarrak gizonak!”, eta antzekoak. Beste batzuetan, sotilagoak izaten dira mezuak: begirada bat, keinu bat, hartutako erabaki bat...

Badakit kasu gehien gehienetan traba-jokaera hauek ez direla egiten gizonei kalte ematekotan, nahita. Kontua da sexismoa oso errotuta dagoela gu guztiongan, gizon izan edo andrea izan, milaka urte daramatzagu halako ideologia pean bizitzen. Sexismoaren agerpenak dira, bada, eta horrelakotzat hartu behar ditugu, ez inori ezeren errurik egozteko.

Baina, egia ere bada, hala jarrera batzuek nola besteek indartu egiten dutela gizonok sinetsita daukagun gutaz ikuspegi gutxiesgarri bera, gure alde zaintzailea akastuna edo dela dioskuna. Beraz, horien ezean denok hobeto.

Gizonezkook zein emakumezkoek zaintzarako gaitasun bera dugu izatez; gizakiak garenez, guztiz ondo prestatuta gaude batzuk eta besteak eginkizun gizatiar horretarako ere. Andreek bezain ondo ahal ditugu haurrak zaindu, maitatu, babestu, gozo hartu... Emakumezkoenak bezain onak, sakonak, hurkoak, estuak,... izan ahal dira gure umeekiko harremanak. Egia da haurraren hazkuntzaren etapa batean, edoskitze aldian hain zuzen, amaren rola berebizikoa dela eta, ahal dela behintzat, egokiena dela amak betetzea rolik hurbilena (uste baitut titia ematea askoz hobea dela biberoia baino, nahiz eta biberoiaz amaren esnea eman), eta aitak beste rol bat jokatzea komenigarria izan daitekeela (amari batez ere babes eta laguntza emozionala eta materiala ematea, esaterako), baina aldi zehatz eta, zelanbait, laburraz ari gara.

Bestalde, ez dut honekin esan nahi familiek halako banaketa zorrotz eta zurruna egin behar dutenik ere. Familia mota asko dago (orain arteko ohikoak, guraso bakarrekoak, sexu berekoek osatuak, eta abar), eta bakoitzak bere egoera du, bere ezaugarriak eta baldintzak. Sendiak dira egokienak erabakitzeko zelan antolatuko diren denen onerako, jakina. Azaldu nahi dudana da ez dagoela inolako motiborik, ez berezkorik behintzat, uste izateko gizonak ezin direla izan zaintzaile zoragarriak, eta guztiz gai direla euren umeei behar duten den-dena emateko, emakumezkoak ere diren bezalaxe. Areago, uste dut mito hau behingoz baztertzeak onura handia ekarriko digula gizonezkoei, baina baita emakumezkoei eta haurrei ere, eta ondorioz jendarte osoari ere bai. Horixe dut amets.