Xabier Kintanarentzat euskara ez da gaztelera baino zaharragoa
Orain gutxi Xabier Kintanak idatzitako artikulu bi agertu dira Euskaltzaindiaren web gunean eta, Deian, pixka bat osatuagoa, Euskara ala erdara, zein zaharragoa? eta Ustea ez da jakitea izenburuekin. Horietan, Xabierren iritziz, euskara beste hizkuntzen adin berekoa da. Hauxe dio zehatz-mehatz:
Euskara ez ote da inguruko erdarak baino zaharragoa? Ba, era absolutuan hitz eginez: ez, une honetan munduan mintzatzen diren hizkuntza guztiak, aurreko fase batetik helduak diren neurrian, adin berekoak direlako, eta den-denak antzina hizketan hasi ziren lehen gizakien denboraraino heltzen dira.
Xabierri hizkuntza bat zer den ahaztu omen zaiola dirudi. Izan ere, munduan dauden hizkuntzak, gizakiak bezala, jaio, garatu eta batzuk, zoritxarrez, hil egiten dira. Hau da, hizkuntza bakoitza komunikazio sistema bat da, berezkoa, ezaugarri propioak dituena. Eta, gaztelera edo frantsesera, hizkuntza bezala, nahiz eta latinaren ondorengoak izan, latinetik bereiztu behar dira, hizkuntza desberdinak direlako. Beraz ezin da latinak eta bere aurreko eta geroko hizkuntzek iraun duten denbora guztiak batu eta euskarak iraun duen denborarekin parekatu, lehenengo kasuan ez delako hizkuntza bat izan, batzuk baizik.
Xabierrek zera berdindu nahi du: maratoi batean korrikalari batek egin duen 40 kilometroak eta beste 4 korrikalariek egin duten 10na kilometroak. Euren merituak ez dira konparagarriak, ez.
Xabierrek, artikuluan, azken 2.000 urte hauetan greziera ere asko aldatu dela dio eta hainbat hitz beste era batera ahoskatzen direla, hainbat desagertu direla eta beste berri batzuk sortu direla. Baina, alde handia dago latina eta hizkuntza erromanikoekin: grezieran jarraikortasun bat egon da, hizkuntza bera da garatu eta aldatu dena, ez da beste hizkuntza desberdina sortu, hizkuntza erromanikoekin gertatu zen bezala.
Horrek zera esan nahi du, grezierak irauteko gaitasun askoz handiagoa izan duela latinak baino. Honekin ez dut esan nahi hizkuntza bat hobea edo txarragoa denik, denok dakigulako hizkuntzen garapena, gehienetan, hizkuntzaz kanpoko faktoreen mende daudela: botere ekonomikoa, politikoa, gizartearen egituraketa Baina egia da ere baldintza berdinetan dauden hizkuntza guztiek ez dutela berdin irauten. Kasu horietan, hiztunen jarrera desberdinak izan daitezke hizkuntza hori irauteko faktore garrantzitsuak.
Beraz, euskara ez dela gaztelania edo frantsesa baino zaharragoa esatea, hizkuntza bat zer den, non hazten den eta non amaitzen den behar bezala ez duela ezagutzen uste dut.
Artikuluan Xabierrek ere beste hizkuntzetatik hitzak hartzeko joera betidanik egon dela eta hizkuntzen arteko mailegatze horri esker ere hizkuntza guztiak eguneratzen eta berriztatzen direla. Ados. Baina horrek ez dauka zerikusirik hizkuntza bakoitzak duen adinarekin.
Gainera, euskararen etorkizuna ziurtatuta ez dugun une honetan, hizkuntzari eusteko behar diren mekanismo soziologiko, linguistiko, politiko eta sozialak ondo ezagutzeko jotake ari direnean gure soziolinguistak, euskararen milaka urteko iraupen miresgarrian, etorkizunerako zer ikasterik eduki beharko genuke, ez?
Baina artikuluan gauza gehiago aipatzen du Kintanak. Bere iritziz aurreko belaunaldietan ikasitako gauza asko, Adan eta Eva, eraztuna duen planeta bakarra Saturno izatea eta horrelakoak, zorionez, zientziari esker gainditu egin dira, baina ez beti, euskaldun gizajook orain mende bat bezala gabiltzalako, zer eta pentsatzea euskara Europako hizkuntzetarik urtetsuena dela eta dauzkan sustrai sakonak harri-aroraino heltzen ziren, aitzur, aizkora, aizto, aiztur bezalako hitzek erakusten omen zutenez, guztiak, antza, haitz erro zaharretik sortuak.
Hemen Xabierri hitz gehiago aipatzea falta izan zaio: azpil, azkon, aitzur, eta, garrantzitsuena, ehunka toponimo, hala nola Aizkorri, Atxarte, Udalaitz Zenbat mendi izen, zenbat toponimo ditugu aitz edo atx erroekin eginak? 200etik gora? Izen guzti horiek ere erromatarrek jarritakoak, edo latina hona heldu eta gero jarritakoak al dira? Ordura arte ez ginen gai gure mendiei izenak jartzeko? Ala atx edo aitz duten mendien izen guztiak aldatu egin zuten izenez erromatar garaian?
Hau da, paleolito eta brontze garaiko lan tresna nagusien izenetan, zein erromatarrek ia zapaldu ez zituzten eremuetan (Bizkaia eta Gipuzkoako barruko eremu asko), pilo bat aitz (ekialdean) zein atx (mendebaldean) erroekin egindako izendapenak ditugula.
Eta aizkora, aiztoa, aitzurra paleolitotik datozela dioen teoria hori bertan behera botatzeko, hauxe besterik ez digu esaten: berba horiek seguruenik latinetik helduriko mailegu zaharrak direla irakatsi zigutela. 10 hitz erabilita, Xabierrek nahi du teoria bat bertan behera utzi? Zer egin behar dugu, Aita Santuarengan baino fede gehiago izan Xabierrengan? Izan ere, teoria bat pikutara bidaltzeko argudio sendoak eta ondo eraikinak behar dira eta hemen, Xabier, ez diguzu horrelakorik inondik inora eskaintzen. Gainera, guzti hori horrelako tonu paternalista erabiliz egiten duzu, hori sinisten dugunok hezkuntza zaharkituaren ondorioa baitginen.
Saia gaitezen asmatzen Xabierren 10 hitzeko esaldiaren atzetik egon daitekeen edukia. Bere lana izan behar zen hori, gauzak ondo frogatzea, baina saia gaitezen.
Lehendabizi, ikus dezagun, atx edo aitz erroez osatutako euskarazko hitz guzti hauek latinez zelan esaten ziren: aitzur: ligo, bidentis; aizkora: ax, securis; aizto: ferro, culter, novacula; azpil: bin, fossa, lacus; azkona: auge. Hemen jaso ez ditudan sinonimo gehiago egon daitezke, nahiz eta interneteko 3 hiztegi erabili dudan. Horregatik, eskertuko nieke Xabierri eta irakurleei osatzea, egon daitezkeelako. Nik antzekotasun bakarra topatu dut: ax, baina aizkorarekin baino, gaztelerazko hacharekin du antza gehiago.
Hemen kontu garrantzitsua ikusten da, latinez ez dago jarraikortasunik mozteko diren tresnen artean, hau da, ematen du hitz bakoitzak ez duela zerikusirik besteekin, bakoitzak jatorri desberdina duela. Euskaraz ordea, etimologiaren arabera, haitzez egindakoak dira denak eta, hitz guztiak, leku beretik sortutakoak direla dirudi.
Normalean maileguak hartzen direnean, askotan, aurreko hitzetako batzuk ere gelditzen dira hizkuntzan. Esaterako, bizkaieraz bentanie erabiltzen hasi zenean, lehioak ganbaretako zulotxoak izendatzeko gorde ziren. Edo kazola erabiltzen hasi zenean lapiko hitza ere beste zentzu batekin geratu zen. Edo aitzinean maila (peldaño) eta mailadia erabiltzen zirenean, eskailera hitzak mailadi ordezkatu bazuen ere, maila hitza geratu zitzaigun. Hau da ez dira multzo osoak hartzen eta norberaren hizkuntzak denak desagertu. Gure kasuan, nahiz eta latinetik baten bat hartua izan (ax = hacha? = aizkora?) beste guztiak ez dirudi inolako loturarik dutenik.
Gainera, kontrakoa dirudi, latinaren ax hori latinaren beste hitzak baino zaharragoa dela. Hemen genetikara jo behar dugu, aizkora, tresna gisa, paleolito garaikoa delako eta hor, Mtez. Pancorbok, Cardosok, Arnaizek eta Oppenhaimerrek diotenaren arabera, mendebaldeko Europa, Britainia Handia eta Irlanda barne, kantabriar eta euskal aterpetik populatu bazen, eta ez Italiatik, izotzez betetako Alpeek horma efektua egiten zutelako, baliteke ax=hacha= aizkora hori oso zaharra izatea, latina sortu baino milaka urte lehenagokoa eta Euskal Herrian betidanik (10.000 urte baino gehiago) erabili izana. Gainera mendebaldeko euskaratik hurbilago egon daiteke (atx=ax???), ekialdetik baino (aitz=ax???).
Gai hau garrantzitsua da ez bakarrik Kintana jaunak, Gasteizko Euskal Filologia zuzentzen duen Joseba Lakarrak ere gauza berdin-berdina esaten duelako. Eta, duten froga bakar gisa, hauxe da: aizkora, aiztoa harriz egiten zirela eta ez haitzez. Baina, 400 urtetan latinetik hizkuntza latinoak sortu zirela baieztatzen badigute (hizkuntza berriak sortuz) nola esan daiteke ezinezkoa dela 15.000 urtetan haitz eta harria eremu semantikoak aldatzea? Zergatik ezin da? Beste hizkuntzei aldaketa askoz handiagoak onartu eta euskarari bat ere ez? Gainera, hau ulertzeko hitz bat dugu: arkaitza, seguruenik harri eta haitza hitzen batuketatik datorrena eta haitz hitzaren zentzua bera duena, nahiz eta bere lehenengo osagaia harria izan. Bi hitz hauek aspaldi lotuta egoteak zerbait adierazi beharko liguke ezta?
Aizkora, aiztoa, aiztur paleolito garaiko berbak direla pentsatzeagatik erabat erratuta egon gintezke, baina Xabier, mesedez, utzi tonu hiperjakintsu hori (garai bateko ipuin zaharrak errepikatzen ez ibiltzeko ) eta frogatu behar bezala ez dela horrela (posiblea baduzu noski), orain arte ez duzulako inondik hori inora hori egin. Bitartean, jarraituko dugu berdin pentsatzen, erabat ondo eraikitako teoria delako, eta genetikaren azken azterketak, gainera, bide beretik doazelako.
Xabier, sentitzen dut baina euskarak urte asko ditu, Europako hizkuntza zaharrena ei da eta horretaz harro egon gaitezke, gure herriak irauteko kontzientzia eta kemena izan dituelako. Gure arbasoek, erromatarrak baino askoz lehenago, erromatarrekin, bisigodo edo mairuekin, gaztelauekin, edo Nafarroako Erreinua galdu zenean, edo foruak eta horiekin zeuden eskumen guztiak galdu zirenean, gure aurrekoek, beste inon gertatu ez den bezala, estaturik gabe, administrazio edo eskolarik gabe, iraun egun dute.
Eta gure arbasoek lortu zuten hori ukatzea, ez baloratzea, ez ulertzea, zinez penagarria da, nor eta, gainera, euskararen defentsarik irmoena egin beharko lukeen Euskaltzaindiaren idazkari jaunak.
Erantzunak
Xabi Larraberen artikuluan irakurtzean, erremediorik gabe, burura etorri zait behin eta berriro bertso bat. Adin batetik gorako guztiok ezagutzen dugulakoan nago, bertsoa eta testuingurua. Antonio Machadorena da. Horra burura etortzen zitzaizkidan bi lerroak:
"Castilla miserable, ayer dominadora,
envuelta en sus andrajos desprecia cuanto ignora".
Larrabe jauna, ez ote dizu bertso horrek ezer iradokitzen? Hizkuntzalaritzaz gauza handirik ez dakizula, apika? Eta, itxura batera, nahiago duzula ez jakin?
Ez zara bakarra, jakina, zu lako jende ugari dago euskaldunen artean, ugariago espainol eta frantsesen artean. Suposatzen dut txino, japoniar, ugandar zein patagoniarren artean ere egongo dela. Ziur aski fenomeno unibertsala da nork bere herria (hizkuntza, historia, ohiturak...) besteen gainetik ikustea, eta besterik ikusi nahi ez izatea gainera.
Baina denok saiatu beharko genuke gure mito nazionalak arrazionalizatzen, ezta? Adibidez, euskara hizkuntzarik zaharrena, eta abar. Horretan saiatzen da Kintana, aldez edo moldez.
Eta, mesedez, horrek ez du zerikusirik progre leloek eta pepero prepotenteek predikatzen duten nazionalismoaren "superazioarekin". Irakur osorik Machadoren poema hori ("A orillas del Duero"): nekez aurkituko da munduan testu abertzaleagorik, nekez. Ederra baita nork bere herria maitatzea, Machadok erakusten digun bezala.
Poema osoa, hemen:
http://www.abelmartin.com/guia/antol/cam_2.html
Oharra: barkatu paternalismoa, halakorik atera bazait.
Mikel Belaskori:
Kintana eta zuk diozuna, erabat ulergaitza da. Beraz, betidanik esan denak, alegia 6.000 hizkuntza hitz egiten direla munduan, ez du ezertarako balio? hizkuntza erromaniko guztiak hizkuntza bakar bat dira? Noiztik? Nola? Nor gehiagok defendatzen du horrelako gauza bat mundu mailan?
Hizkuntzak familiak bezalakoak dira, guraso beretik sor daitezke, eta nebarrebek zelanbaiteko antza izaten dute, baina "berdinak direla" esatea gehiegi ez! Nik nire aitonaren edo aitaren antza eduki dezatet baina ez naiz ez nire aitona ezta nire aita ere.
Hizkuntzalaritzak ez du inoiz esan hizkuntza baten ondorengoa eta jatorri hizkuntza hizkuntza bera direla. Oker ez banago noski.
Iñaki Agirreri
Hacha/atxa eta aizkora, gizakiak izan duen tresnarik garrantzitsuenaren bilakaeraren argazkirik ederrena izan daitezke.
Lehenengoa, atxa (mendebaldeko euskaran, eta gero latinez ax agian), haitz zati bat izango zen, zorroztuta, eskuz erabiltzen zena lan egiteko.
Gero haizkora etorri zen, horren garapena, gure arbasoek haitza "oratu" egin zutenean egur zati batez, hau da, milaka urte geroago sortutako hitza ei da.
Euskarazko hitz askotan ax-aitz erroa dugu eta latinezko ordainetan bakarrean, ax edo asciolan baino ez. Nola esan daiteke asciolatik euskarako hitz guzti horiek sortu ahal izan direla (aizto, aiztur, haitzur, azpil, azkon)? Zaila ez?
"Atxa" mendebaleko euskaran. Bai, noizik eta hona? Zergatik ez zara saiatzen bustidura horren kronologia egiten? Zergatik uste duzu orain 2000 urte jada bazela mendebalean euskara bereizi bat? Azken 400 urteetako testuek zer joera erakusten dute horri buruz?
Eta zuk, Mentxu: Akitaniako idazkun guztietarik, zenbat ulertzen dituzu? Ulertzen al dituzu, eta ulertuko al lituzke euskal hiztun arrunt batek honako errefraua? "Neurez ez dut, balinde banikezu"? Tira, bada, hori XV-XVI. mendeko euskara da.
Ea ba, Xabier:
Familia kontuak hizkuntzan eta genetikan ez dira gauza bera. Terminologia hori hartu zen, kontuak besteri eskatu, baina soilik DIAKRONIAZ hitz egiteko, bestela ez baitu zentzurik (esadazu munduan bi hizkuntza bizi, soilik bi, zeinen artean ama-alaba erlazioa den edo izan den SINKRONIKOKI, hots, garai berberean). Latina erromantzeen ama dela esaten da, bai, baina erdiminez hildako ama litzateke, izatekotan... Belaskok esaten duena da egungo euskara eta duela bi mila urtekoa ez direla berdinak, izen bera erabili arren (euskara zaharra, arkaikoa, komuna, aitzineuskara... edo "baskonikoa", nahi bezala dei diezaiokezu). Latinaren eta grekera klasikoaren bilakabideen artean ezberdintasun "bakarra" dago ikuspuntu horretatik: latinak hedadura oso handia izan zuen eta, hainbat gauzaren ondorioz, hizkeren arteko batasunak ez zuen iraun, eta zeinek bere bidea hartu zuen, elkarrengandik geroz eta aldentzenago zirela. Grekerak, ordea, ia kontrako prozesua pairatu zuen: diotenez, garai klasikoko dialektoen arteko "nahasketa" bat gertatu zen, eta egungo dialektoak hartatik etorri dira. Dialekto horiek askoz gehiago bereizi izan balira, agian hainbat hizkuntza izango genituzke gaur egun hizpide (atenasera, zipreera, eta nik zer dakit zein), eta esango genuke grekera horien ama izan zela).
Atx-i dagokionez...Enekok esandakoa berrirakurri, mesedez. Eta nork esan du latinetik datozela aitzur, aizto, azpil eta abar? Nik dakidala aizkora da aipatu den bakarra (< lat. asciola). Denek ez dute nahi eta nahi ez erro beretik etorri behar...
Mentxu: Enekok dioen bezala, zientoka izen daude Akitanian eta zuk lauzpabost ulertzen dituzulako euskara ez dela hainbeste aldatu? Gainera, "ulertzen" ditugun hitz horiek hizkuntzalari serioei esker dakigu zer diren (nork lotu zituen sein/sehi eta SENI? nork seme eta SEMBE? Zergatik diogu CISSON = gizon, baldin eta zelteraz ere CISSON- izenak baziren? Halaber SENI-ri buruz...).
Mentxu: eta zein datu edo hipotesi duzu Akitaniako euskararen eta egungoaren arteko antzekotasunaren alde? Oinarrizko hipotesia hizkuntza guztiak aldatzen direla da, eta ez gutxi 2000 urtez... Liburu hori irakurria daukat, eta meritu handia du horrelako lan dibulgatibo batek hain kontu konplikatuak ondo azaltzeagatik. Baina, liburu horren oinarrian hainbat hizkuntzalariren lana dago, eta zuzenean haietara jotzea gomendatzen dizut, kontuak hobeto ezagutzeko.
Hala ere, berriz diotsut, zenbat hitz ezagutuko lituzke edozein euskaldunek aurretik inork ezer seinlatu gabe? Ehuneko zenbat dira Akitaniako corpus osotik? Eta lexiko arrunteko hitz horiez gain, zein ezaugarri morfologiko eta sintakatiko uste duzu zituela orduan gaur egun bezalakoak?
Zenbat denbora alferrik galtzen duzuen blog honetan atzera begira. Benetan hain garrantzitsua da zuentzat euskararen adina ezagutzea? Gai horrek, Iruña Veleiako telenobelak, paleosdardoa, georgiera edo ezkitnongo euskararen ahaideei buruzko ikerketek aurrera begira ekarpen handia egingo digute?
"Euskararen misterioa ez da jatorria, iraupena baizik" K. Mitxelena
Nik ere era absolutuan hitz eginez, Xabier Kintana bezala, latina ez dela spanglisha baino zaharrago esaten dut.
Azken finean, jatorri berbera daukate; gure arbaso zaharrek (ala gazte?) duela milaka urte hitz egiten hasi zirenekoa.
Ala, beste teoria liluragarri bat asmatu dut.Eta hori arotza izanik, hizkuntzalaria izango banintz la ostia izango nintzateke.
Atzo bi mezu sartu nituen baina Sustatuk uko egin dio argitaratzeari. Gaur, saiatuko naiz berriro.
Enekok galdetzen dit ea Atxa mendebaleko euskaran. Bai, noizik eta hona? Zergatik ez zara saiatzen bustidura horren kronologia egiten? Hiru oinarri dut hori esateko: historialari erromatarrek zehaztutako euskal tribuak, %100ean euskalkiekin bat datorrena; XI. Mendeko lehenengo izkribuak agertu zirenean herri izenekin Araban
euskalkiekin ere erabat zetozen; Lazarraga, hau da, jarraikortasun bat egon da eta euskalkiak, lasai asko, bi mila urte izan dezakete gutxienez. Mitxelenak kontrakoa esan zuen eta arrazoi pisutsuak zituen baina, Mitxelenaren teoria oraindik frogatu gabe dagoenez, gaia eztabaidagarria dela uste dut.
Esaten duzu ere ez dugula antzinako euskara ulertzen. Ba Iruña Veleiako euskarazko idazkunak nahiko ondo ulertzen dira. Kontua zera da, Mitxelenaren teoriaren zati baten kontra zihoanez, Gasteizko Euskal Filologiaren bi irakasleek indusketa honen kontra jo dute eta, Correo, alderdi nazionalista biren eta enparauen laguntzarekin, orain arte lortu dute lurperatzea, eskabadora eta guzti. Zertarako egin datazioak? Hemen ez da behar, Kennedy
Borjari. Galdera bakar bat: euskara eta greziera gaztelera baino zaharragoak dira? Bai ala ez? Orain arte, jende guztiak zaharragoak direla esan dute. Kontrakoa esaten duena, mesedez, argudio sendoagoak eman.
Eta jarraitzen duzu: Eta nork esan du latinetik datozela aitzur, aizto, azpil eta abar? Nik dakidala aizkora da aipatu den bakarra (< lat. asciola). Ba Kintanak dio bere artikuluan, argi eta garbi. Ez ahal duzu irakurri?.
Eta Lainori ere zerbait. Sustatun ez da derrigorrezkoa sartzea, ezta hor agertzen diren artikuluetan iritzia ematea ere. Hemen gai honen inguruan bueltaka gabiltzanok izaten gara, zaletasun apur bat dugunok, beste batzuek futbola, edo mendia edo besaulkia duten bezala. Eta denok pozik, badakizu, euskaldunon legea, bakoitzari berea. Zuri axola ez bazaizu Euskaltzaindiako idazkari jaunak gure hizkuntzaren historiaren kontra kristonak botatzea, edo euskara oso zaharra dela pentsatzen dugun euskaldunok maila baxua dugula edo antzeko zerbait esatea, ba tira, lehentasun kontua da.
Hau izango da gai honi buruz hemen idatziko dudan azken mezua, bestela gehiegi luzatuko da kontua, eta hainbeste lerro ere ez ditu merezi bigarren, hirugarren eta laugarren mailako hariak aterako ditugulako hasierako gaia erabat ahaztuta.
Errespetu osoz, niri grazia egiten dit nola erabiltzen dituzten batzuek hizkuntzaren historiaren datuak: berdin hartzen dute orain 2000 urteko, XI. mendeko edo gaur egungo datu bat, total, denak dira hizkuntza beraren atal, eta berdin dio batzuetan izen propioa izatea, beste batzuetan bustidura bat, besteetan ez dakit zein atzizki... eta hori guztia gutxi bada, hizkuntzaz kanpoko uste eta baieztapenekin gatz-ozpindu liteke, jaun-andreok, espektakulua.
Beno, esan dudan bezala, labur arituko nahiz, eskematikoki ia-ia:
1) Kronista erromatarrek egin zuten egungo Euskal Herrian bizi ziren tribuen mapa eta euskalkiena (hots, asko jota XIX. mendekoa) bera da % 100. Tira, urte askoan defendatu izan den ideia da hori, oraindik ere baten batek defendatzen du, baina uste dut gaia zertxobait ikertu duten gehienek bat egiten dutela horri buruzko puntu batzuetan: batetortzea ez da % 100, inondik inora; euskalkiak banatzeko irizpide eta ezaugarriak zein izan diren aztertu beharko da, diot nik, eta ezaugarri horien historia egin: noiz sortu ziren forma horiek, non, nola hedatu diren, bla, bla, bla.
Dena dela, hori beste eztabaida bat da, eta ez dio nik egindako galderari erantzuten, inondik inora: Nork esan dizu zuri "atxa" orain dela 2000 urte bazela? Jasotako erantzuna: historialari erromatarrek tribuen X sailkapena egin zuten, eta bat omen dator egungo euskalkiekin. Tira, beharbada erromatar haiek bustidura horren arabera banatu zituzten tribuak...
2) XI. mendeko Arabako izen-zerrenda famatu hori aipatzen duzu, jarraikotasunaren bila. KOntua da, zerrenda gainetik bilatuta, nik neuk "Hazpurua", "Haztegieta", "Haizcoeta" eta "Haizpilleta" bezalakoak aurkitu ditudala, ez "Atx", ez, sikiera, "Ax", "Ass" edo dena delakoa (badiot gainetik baino ez dudala begiratu).
3) IVeleiako kontua aipatzen duzu, horrekin bai ez naizela luzatuko. Hori bai, mendebaleko euskaran ez dakit non demontre esaten diren "nere", "izeba", "seraana" ("z-" ala txistukariak nahasirik ordurako jada? Behin jarrita...) edo "beltza" (idazkun faltsuetan ageri dira, besteak beste).
Ez dut gehiagorik esango. Lazarraga aipatu duzu. Irakurri Lazarraga eta irakurri Refranes y Sentencias. Beharbada, gaur egun mendebaldean erabiltzen ez diren ezaugarriak aurkituko dituzu, beste euskalki batzuetan, tartean ekialdekoetan, erabiltzen direnak.
Tira, badirudi Xabi Larrabek proposaturiko (oraindik ez daukat oso argi zein) lerro kronologikoa jausi egin dela. Gomendio bat, Xabi, era onean: hasi hurbilen dituzun testu eta materialetatik, horietan dago benetan ezaugarri asko eta askoren historiaren zati izugarri handi bat, 2000 edo 1000 urteko bidaia-txartela aurreztuko duzu.
P.d: nik ez dut esan antzinako euskara ulertzen ez dugunik, kontuz! Nik esan dut Akitaniako idazkunen zati bat baino ez dugula ulertzen. Eta berriro ere galdera luzatzen dut: "Neurez ez dot, balinde banikezu". XV-XVI. mendeko errefraua: ze euskal hiztun arruntek ulertuko luke gaur egun?
Xabier Kintanaren teoria "liluragarria" ezagutzen ez duen bat:
http://www.youtube.com/watch?v=g9QIEXSxFfc
(Xabi Larraberi:ez kexkatu ulertzen ez baduzu; ironia eta umore zentzua futbolaz aritzea bezala dira zuretzat)
Beste txorrada bat eztabaidarako.Aurrera! Batzuen ustez, Mikel Belaskoren ustez adibidez, mundu guztiak hizkuntza bera hitz egiten du? Ze ondo! Beti aldatzen ari diren gauzen zahartasuna neurtzea absurdoa da, bi gauzek erro bera dutelako gauza bera direla esatea bezainbeste. Curriculumena Hizkuntzak atalean
Guztiak jarriko beharko dut.