Malentxo anderea, Iruña Veleiako gaia konpon ezazu, datazioak eginez
Ez dakigu, gaur egun munduan, era zientifiko batez argitzeko gai hau baino gauza errazagorik egongo ote den. Baina, aurreko diputatua izan zen Lorena Lopez de Lacallek konpontzeari uko behin egin zion, behin eta berriz. Hasieran, Aldundiak sortutako Batzordeko kide gehienen ez guztien- txostenetan oinarrituta hartu zuen erabakia. 2008ko azaroaren 19an, Batzordeko kide batzuek, ostrakak faltsuak zirela adierazi zuten, argi eta garbi, besteak beste, Descartes hitza agertzen zelako eta osagai kimiko moderno bat zutelako.
Lehendabizi, publikoki eskerrak eman nahi dizkizugu, Kultura, Arabako Aldundiko Euskara eta Kirol Diputatu berri gisa gu hartzeagatik, eta, Iruña Veleiako ostraken gai korapilatsu honetan gure iritzi xumea emateko aukera eskaintzeagatik.
Ezin gara gai arkeologikoetan, linguistikoetan, historikoetan sakonki sartu espazio faltagatik. Hala ere, argitaratutako 16 txostenek kopuru handia benetan- ostrakak faltsuak direla esateko eman ziren argudioen ia %100ari erantzuna eman diotela azpimarratu beharra dago. Artikulu honetan, arlo kimikoan zentratuko gara, era zientifiko batez eta zalantzari inolako zirrikiturik utzi gabe gai hau argitu dezakeelako.
Aldundiko Batzordean zientzien arloko adituak bi baino ez ziren: Fernando Legarda jauna, ingeniari nuklearra eta Juan Manuel Madariaga jauna, kimikaria. Lehenengoak ostraken euskarriak, -zeramikak- erromatar garaikoak zirela baieztatu zigun. Bigarrenak, ostrakak faltsuak zirela esan zuena izan zen, osagai moderno bat zutelako. Hurrengo egunean, Eliseo Gilek argitu zuen gai hau, Madariagak aurkitutako osagai moderno horiek normalean apurtuta agertzen diren zeramika zatiak itsasteko erabiltzen zen kola zela zehaztuz. Madariagak azaroaren 19 baino lehen gai honi buruz Eliseori ez galdetzea oso esanguratsua da, kontu hau argitzeko hori egin behar izan zuelako. Eliseo harrapatzera joan zen, Batzordean zegoen faltsutasunaren aldeko giroak, seguruenik, bultzatuta. Baina, noski, harrapatuta, Eliseo baino, bera izan zen.
Baina Madariagaren txostenean 19ko prentsaurrean esan zuenari buruz ez da ezer agertzen. Guztiz kontrako gauza bat esaten du, prozedimendu kimikoen bidez ostrakak ezin direla datatu zioen, zeramikak gehiegi garbitu direlako eta ez zutelako sedimentu nahikorik haien azaletan. Bere txostena Aldundian abenduaren 3an sartu zuela esan beharra dago, hau da, prentsaurrea baino 13 egun beranduago. Denbora nahikoa izan zuen berak esandakoa zuzentzeko. Berandutze hau ez zen salbuespena izan, txosten bakar bat izan ezik, gainerako guztiak 19ko prentsaurrea baino 2-3 aste beranduago eman zirelako. Hau da, Eliseo kanporatu zuten, Aldundian eman gabe zeuden txosten batzuetan oinarrituta.
Ondoren, Lorena Lopez de Lacallek, ostrakak egiazkoak izan zitezkeela esaten zuten 16 txostenak ikusi zituenean, Madariagaren txostenak -zituen kontraesanengatik- askorako ez zuela balio ikusi zuenean, Aldundiko Batzordeko kideak 16 txostenei erantzuteko gai ez zirela ikusi zuenean eta, batez ere, txosten horietako batek -Koen geologoarenak- ostrakak datatu zitezkeela esaten zuenean, ez zuen eman beharreko erabakia hartu: datazioak egin daitezkeen ala ez aztertzea eta horrekin, gai korapilatsu hau argitzea. Epaitegiaren bidea aukeratu zuen, ordea.
Eta iaz, gai hau daraman Epaile andereak datazioak egiteko urratsei hasieran eman zienean, akusatuak, hau da, Eliseo Gilek eskatu zuelako, Lorenak ere ez zuen egin beharrekoa egin: datazioak beste inor baino lehenago egin, ostrakak egiazkoak diren al ez jakin ahal izateko. Epaileak, Madariagak esaten duenaren kontra, datazioak egin daitezkeela uste badu, ez zen egokiagoa izango epaileari aurre hartzea?
Kuriosoena hauxe da: akusatuak proba zientifikoak eskatu izana eta ez akusatzaileak. Hau guztiz kafkianoa da baina, frogatzen du, gure ustez, Eliseo errugabea dela, Aldundiak Batzordea sortu zuenean horixe delako egin zuen lehenengo eskaera: 100 ostraka polemikoenak datatzea eta, beste arkeologo batzuek, alderdi bietatik kanpokoak, kata kontrolatu batzuk egitea, ea ostraka esanguratsu gehiago agertzen ziren. Bigarren hau Batzordeko Perring jaunak ere eskatu zuen baina ez ziren egin nahi izan.
Gainera, datazioak egin daitezkeen ala ez argitzeko, inori ez zaio bururatu gai honetan gehien dakitenei galdetzea: Europan dauden arkeometriako laborategiei, adibidez, Liejako Unibertsitateko CEAri (Centre Européen dArchéométrie) edo Groningen-go LCMri (Laboratory for Conservation & Material Studies).
Orain, EAko Lorena anderearen ordez, Malentxo anderea, zeu zaitugu EAJren alderditik Kultura Diputatu. Baina, nahiz eta alderdi politikoa aldatu, zuekin izandako bileran, zeuk eta zure taldean dagoen Roman Berriozabalek, orain arte egindakoarekin erabat ados zaudetela esan zenuten. Horrez gain, Epaileak esaten duenaren zain egon behar dugula eta Aldundiak Epailearen ikerketa ez zuela oztopatuko eta datatu ahal izateko ostrakak eskatuko balitu eman egingo dizkiezuela ere gehitu zenuten.
Zoritxarrez, Euskal Herrian Justiziarekin esperientzia asko dugu eta horrek erakusten digunez, bere eraginkortasuna zalantzan dago. Adibide gisa Egunkaria-rekin gertatutakoa aipa genezake, 8 urte tardatu izan dute epai bat ematen eta, gainera, ez du, inolaz ere, bere itxierak sortarazi zuen kaltea konpontzeko balio izan.
Ostrakak egiazkoak ala faltsuak direla jakiteko 8 urte itxaron behar baldin badugu, izutzeko modukoa da. Gainera, datazioak egin behar dituen Guardia Zibileko Sailak materialen ikerketan esperientzia handia badauka ere, hilero hondakin arkeologikoen datazioak egiten dituzten eta esperientzia handiagoa duten arkeometriako laborategiek berme askoz handiagoz egingo lituzkete.
Gainera, 15.000 euro direnez, Malentxo anderea, ez litzateke logikoagoa izango datatu daitezkeen ala ez galdetzea, urtetan gai honekin bueltaka ibili gabe?
Bileran dezepzio handia hartu genuen zurekin, gai hau orain arte jarraitutako bide beretik eramango duzuela ikusi genuenean. Bide horrek bi kalte izugarri egin ditu orain arte: ostraken faltsutasuna gizarte osora zabaltzea, kata kontrolatuak eta datazioak egin baino lehen, jokaera guztiz desegokia dena. Eta, bestetik, indusketa eremuaren %3 suntsitzea, pasa den uztailean, hondeamakina batek harlauzetaraino lanean aritu zenean. Pala mekanikoak harlauzen gainean zegoen guztia erauzi zuen: hormak, estratuak, hondakinak Ez genuke nahi, 8 urte barru, egiazkoak direla ebatsiko balitz, indusketa eremu guztia suntsituta egotea, hondeamakina batek dena aurretik eramanda, uztailean horrela egin hasi zuen moduan.
Malentxo anderea, EAJk gai honen ardura hartuko balu, zentzu gehiagoz jokatuko zuela uste genuen, beste zenbait gaitan erakutsi duen moduan. Adibidez, Leitzaranetik egin nahi zen autobiaren gaian, zure alderdiak gai hau modu egokian konpondu zuen. Edo Getariako Balentziaga Museoa, aurreko arduraduna kendu ondoren, gaia modu egokian kudeatu duzuelako.
Amaitzeko, zure alderdiko kidea den Amatiñoren hitzak gogoratu nahi genituzke. Berak idatzitakoaren arabera, Aldundiko Batzordeko kideek esandakoez inolako zalantzarik ez zuela izan esan ondoren, 13 txosten eginda ikusita (hau idatzi zuenean orain baino 3 gutxiago zeuden), ez zeukala zentzurik datazioak ez egitea, faltsuak ziren ala ez argituko liguketelako. Eta honako hau ere esan zuen: Ez dakit baina, ni Euskaltzainburu edo Arabako Diputatu Nagusi banintz ez nuke lasaiegi lo egingo. Eta... benetakoak balira? Historiak ez lieke konturik eskatuko Gorrotxategiri, Lakarrari eta abarri, ezta Euskal Herriko Unibertsitateari ere, Euskaltzaindiari eta Arabako Diputazioari baizik Andres Urrutiak eta Xabier Agirrek dute hitza.
Koldo Urrutia
Arabako Iruña Argitzeko Batzordearen izenean
Erantzunak
Egoera surrealista bezain etsigarria da: 1) epaileak duela urtebete eskatu zien analizatu beharreko piezen zerrenda bi parteei. Lurmenek berehala entregatu zuen, Diputazioak joan den urrian. Epaileak esan zuen Guardia Civilaren laborategian analizatuko zituztela. Urtebete geroago inork ez daki ezer gai honetaz. 2) Batzar Nagusiek, PNV, EA, PP eta PSOEren kontrako botoarekin eta ANVren abstentzioarekin, uko egin zioten 15.000 euro emateari analisiak egiteko. Aldi berean, Arabako Diputazioak 50.000 eurotik gora gastatu zituen "azterketa grafologikoak" egiteko. Alicia Martinez Carrascok bere txostenean ateratako ondorioekin ez zen gustura gelditu, eta Magdalena Garcia Gondrari txosten "definitibo" bat eskatu zion eta 36.000 euro ordaindu zizkion. 3) Lorena Lopez de Lacalle, desastrearen erantzule politiko nagusia, izendatu du EAk hurrengo hauteskundeetarako Ahaldun Nagusi gai. Beraz, ez litzateke harrigarria bera izatea Bildu-ko zerrendaburua (edo zerrenda aurrean doana, bederen), eta hautatua izatea Sortuzaleen botoekin. 4)...
Egia handia diozuna, jauna, dudarik gabe "orain arteko indar korrelazioa" guztiz aldatuko da eta Foru Aldundiak Veleiako idazkunen egiazkotasuna aldarrikatuko du berriz ere, hasieran bezala.
Alegia, PPk Kultura saila gidatzen zuenean bezala.
Izan ere PPko Kultura diputatu ohia da, oker ez banago, zuen plataformarekin bat egin duen arduradun politiko nagusia.
Kuriosoa da, ezta jaun-andre abertzaleok, zuen esperantzak PPn eta Guardia Zibilean jarrita izatea. Eta utikan EA, "desastrearen erantzule politiko nagusia".
Beraz, lasai euskaltzaleok, inkestetan PP da Araban irabazle bezala agertzen dena. Lasai denok, beraz. Aurrera goaz.
Ez horren beldurrik izan, Pruden. PPk gai honetan PNV-EAk proposatu duten guztia babestu du beti. Carmelo Barriok laudoriozko hitz beroak izan zituen Lorenaren gestioarekiko, neu izan nintzen testigu Parlamentuan hitz egin genuenean. Gero,azken orduan, aurreikusi gabeko 270.000 euro izendatu zituzten elkarren botoekin, Nuñezek bere langintzarekin jarrai dezan. Eskutik helduta ikusiko dituzu aurrerantzean ere.
Atsalde on, Koldo jauna
Ez dut leitu ere egin zure idatzia. Nekatu egiten bainaiz halako gauza luzeak irakurrita.
Batzorde baten izenean idatzi duzula ikusi dut, eta harritzen naiz batzordea konforme egotea delako Malentxo horri ematen diozun trataerarekin. Matxista samarra ez al da andre hari erreferentzia egiteko modua?
Euskaldunen erdien lehendakariariari idatzi bazenio, 'Patxi jauna' idatziko al luke batzorde horrek, edo 'Lopez jauna'?
Egia esan behar bada, gai honekin oraindik bueltaka ibiltzeak argiro adierazten du gure herriko eta gure herriaren historia faltsu bezain zoragarria entzutearen gogo eta zaletasuna inozokeria bihurtzen dela, munduan izan daitekeen inozokeria ergelena, gainontzeko guztiok Euskal Herritik kanpo ergel eta inozo agertarazi arte. Utz dezagun arazo lotsagarri hau, ea inoiz justiziak argitzen digun, zientziak aspaldi argitu eta argudiatu baitu. Kutsu politikoa ikusi NAHI izateak ez du hitzik, inon inoiz zerbait egin bada politika txungotik aldendurik eta aparte Veleiaren afera izan da, errakuntzak errakuntza. Enfin, nahikoa dela.
Agus, "Euskal Herritik kanpo ergel eta inozo agertarazi arte" utzi gaituztenak zera dira, arkeometria laborategiak munduan egon badaudela oraindik ez dakitenak.
EHUn ez egotea, edo Deustun, edo Mondragon Unibertsitatean, edo Opusen, edo Baionan, ez du esan nahi munduko beste fakultateetan ere ez daudenik. Badakizu, azeleraiguluen bidezko masen espektometriak, edo horrelako makina bereziak dituzten laborategiak dira eta arkeologia piezak datatzen dituztenak dira; sedimentuak keramika batean itsatsita noiztik egon diren, karbonatoak zenbat denbora daraman letra batean itsatsita... hainbat proba daude baina hemen ez dira egiten, kanpoan bai.
Agus, sartu wikipedian, idatzi "arkeometria", irakurri, eta gero esan nor den barregarri uzten gaituena. Adeitasunez.
Iruña-Veleiaren gakoa ez dago arkeometria edo bestelako zientzia edo tresna osagarrietan, arkeologiaren beraren praxian baizik. Arkeologia berez moldatzen da datazioak egiten, aski zehatzak gainera, bereziki erromatarren garaikoak badira.
Proba erraz eta merke horiek gainera zergatik ez dira lehenago egin? Orain ez dira beharrezko, oso garbi dago dena. Zergatik ez dute memoria edo txosten zientifiko serioa egin eta behar den tokietara eraman, alegia, kongresu eta aldizkari zientifikoetara? Ala agian egin dute, ahalegindu dira baina ez dute inon onartu, agian. Hor dago gakoa. Ez beste inon.
Orain dena dago justiziaren esku. Arlo zientifikoan ezelako zalantzarik ez baitago. Justiziak esan beharko du nor den iruzurra egin duena, inoiz ekiten badio kontuari.
Nik ere adeitasunez.
"Arlo zientifikoan ezelako zalantzarik ez baitago". Agus, irakurri al dituzu benetakotasunaren aldeko 16 txosten zientifikoak? Irakurri badituzu, ze ondorio atera duzu? Ezelako zalantzarik ezean, zer dela eta hasiko ziren hainbeste zientzilari txostenak idazten? Agus, zuri irakurtzean, Agustin Otsoa Eribekori (Lorenaren Departamentuko Zuzendari ohia) irakurtzen ari naizela iruditzen zait. Zuzen al nabil? Esango didazu.
Ondo izan.
Agus, aste honetako Gara egunkarian, ez dakit zein egunetan, albiste interesgarri bat agertu da: aurkitu omen dute Europan irakurgarria den testurik zaharrena; 3.000 urte omen ditu eta Grezialdean topatu dute. Irakurri mesedez, gure gai honetarako oso argarria delako.
Buztin batn gainean eginda dago (hau da, ez da materia organikoa zeramikak bezala, baina hala ere datagarria omen da) eta horregatik datatu egin dute. Zergatik? Logikoa, jakin nahi dutelako noizkoa den. Horrela gauza garrantzia den ala ez jakin ahal izan dute.
Zuk diozunez: "Proba erraz eta merke horiek gainera zergatik ez dira lehenago egin?" Egin ez badira, horrek zer esan nahi du, debekatuta dagoela orain edo etorkizunean egitea?
Koldo Urrutiak dioen bezala, letra alorretakoak kontatu barik, zientzia arloko bi aditu baino ez zeuden Aldundiko Batzordean eta faltasuak direla esan zuenak zituen kontraesanekin kargugabetuta egon behar zuen eta arkeometria alorreko 2 aditu sartu eta gaia orain bi urte konponduta egon zitekeen.
Datazio horiek egin ezean, hemen egongo gara eztabaida antzuetan per sekula sekulorum.
Adeitasunez,
Orain ez dira beharrezko, oso garbi dago dena. Zergatik ez dute memoria edo txosten zientifiko serioa egin eta behar den tokietara eraman, alegia, kongresu eta aldizkari zientifikoetara? Ala agian egin dute, ahalegindu dira baina ez dute inon onartu, agian. Hor dago gakoa. Ez beste inon.
Orain dena dago justiziaren esku. Arlo zientifikoan ezelako zalantzarik ez baitago. Justiziak esan beharko du nor den iruzurra egin duena, inoiz ekiten badio kontuari.
SOS IRUÑA-VELEIA TALDE POLITIKOEI, HURRENGO HAUTESKUNDEAK DIRELA ETA
Hurrengo hauteskundeak direla eta, SOS Iruña-Veleia Plataformak bere jarrera azaldu nahi die talde politikoei, era honetara laburbilduko genukeena:
Gure ustez ez dago behar bezala frogatuta grafitoen faltsutasuna, eta benetakoak izatea ere litekeena dela iritzirik, Plataforma honek ondorengoa eskatzen du:
1) Justiziari, agin dezala behingoz duela sei hilabete Gasteizko 1. epaitegiak iragarri zituen laborategi azterketak. Era berean, agin dezala parteekin zerikusirik ez duten arkeologo entzutetsuek indusketa kontrolatuak burutzea aurrez seinalatutako lekuetan.
2) Arabako Foru Aldundiari, geldiarazi ditzala hain modu txarrean hasitako indusketak, epaileek benetakotasunari edo faltsutasunari buruzko erabakia eman arte. Aldi berean, Lurmenen aurka ezarritako kereila ken dezala, aurkikuntzen benetakotasuna edo faltsutasuna erabakiko luketen laborategi azterketak eta kontraste indusketak egin arte.
Plataforma honek poz handia hartuko luke zuen talde politikoak bere egingo balitu eskaera hauek, guretzat minimoak eta logikoak direnak. Nolanahi ere, gonbidatzen zaituztegu gai honi buruzko zuen jarrera guri helaraztera, eta zuen hauteskunde programan eta kanpainan azaltzera.
Adeitasunez.
Sos Iruña-Veleia Plataforma
Gasteiz, 2011ko apirilaren 15ean
Datazio txukunak behingoz eta misteriorik ez. Bada garaia
Bittor