Arabako Iruña eta XIX. mendeko medikuntza
1855. urtean gangeria (kolera) izurri handi batek jo zuen Araba. Gasteizen Udaleko Osasun Batzak egoera larriaren aurrean hainbat neurri hartu zuen. Batetik medikuek egunero bisitatzen zituzten gaixo guztien berri eman behar zuten. Bestetik gangeriak hildakoak lurperatzean ohiko sakoneran baino barrurago sartzeko agindu zuen, karez inguratuta. Gorputza aurrean egonda egiten ziren hileta elizkizunak ere, noski, debekatu egin ziren. Gero, etxeetan gaixoa egondako gela fumigatu behar izaten zen, baita arropa guztiak ere. Gauez eramaten zituzten hilerrira, gaixotasuna ez zabaltzearren. Santiago Ospitalea gainezka zegoenez, Zezen Plaza atondu zen gaixoak egoteko (garai horretan Posta kalean zegoen), nahiz eta Umezurztegia eta Olagibel kaleko Ospitale Militarra ere beteta zeuden.
Gaixotasun hau pairatu zuen 8.276 arabarretatik 2.457 hil egin zen, hau da, ia herena. Urte batzuk beranduago, 1884. urtean, Robert Koch-ek gaixotasun hau sortarazten zuen gaixotasuna deskubritu zuen eta beranduago txertoa sortu zen. Horrek, higienearekin, uren potabilizazioarekin eta saneamendu sistemekin batera gaixotasuna desagerrarazten lagundu zuen.
155 urteotan medikuntzan erabiltzen diren metodoak errotik aldatu dira. Gaur egun, pazienteen sintomak aztertzeaz gain, sistematikoki analitikak ere egiten dira, odola, gernua eta abar erabiliz. Horiei esker, hainbat alderdiri buruzko informazioa jasotzen dugu, hala nola glukosa (diabetesik duen jakiteko), urea eta keratinita (giltzurrunen egoera ezagutzeko), sodioa, potasioa, kaltzioa edo fosforo moduko mineralak, kolesterola, etab.
Adibidez, gaur egun Santiagon edo Txagorritxun zirujau batek paziente bati ebakuntza egin beharko balio, pentsaezina litzateke analitikarik gabe ebakuntza hori egitea. Egingo ez balitu eta pazienteari ebakuntza egiten den bitartean zerbait gertatuko balitzaio, medikua kargugabetuko lukete segituan.
Arkeologian egoera ere nahiko egoera eskasean zegoen gari hartan. Adibidez, Bruno Meissmer frantziarrak 1846 urtean Asiria-ri buruzko ikerketak argitaratu zituenean, edo beste frantses batek, Henri Mouhotek 1859an Kanboiako Angkorreko aurriak topatu zituenean, teknika arkeologikoak hauexek ziren: lurra atera eta atera, pikotxa eta palarekin, zerbait topatu arte.
Baina arkeologian, medikuntzan bezala, urteak ez dira alperrik pasatu eta aurrerapenak izugarriak izan dira, batez ere bi arlotan: indusketa sistemetan eta azterketa analitikoetan (hau berria da, lehen ez zegoelako). Indusketei dagokionez, Edward Harris arkeologoak, Bermuda Maritime Museumeko zuzendariak Harris matriz metodoa asmatu zuen, gaur egun gehien erabiltzen dena. Metodo horretan indusketa egitean sortzen diren estratu edo geruzak kontuan hartu behar dira. Izan ere, askotan zer aurkitzen den baino, non aurkitzen den garrantzitsuagoa delako. Adibidez, aizkora zehatz bat aurkitzea garrantzitsua izan daiteke baina agian aizkora hori zein garaitakoa den jakiteak informazio gehiago eman diezaguke. Hain zuzen ere, Edwar Harrisek txosten bat egin du Eliseo Gilen taldearen lana ontzat emanez.
Beste aldetik, azterketa analitikoak, orain dela 155 urte pentsaezinak zirenak, gaur egun arkeologiaren oinarri bihurtu dira. Eta, nahiz eta arkeologiarekin batera garatu, diziplina zientifiko berri gisa gorpuztu da arkeometria izeneko diziplina berri hau. Zientzia alor honek metodo fisiko eta kimikoak erabiltzen ditu eta horien bidez indusketa arkeologikoetan aurkitutako objektuak datatu egiten ditu. Ikerketa horien barruan sedimentologia, botanika, arkeozoologia, antropologia eta materialen azterketa sakona dago (trazalogia, petrografia, zeramologia ).
Analisi hauez gain, arkeomagnetismori, erradiokarbonori, termoluminiszentziari eta errehidroxilazioari esker, material arkeologiko bat noizkoa den jakitea erraza eta merkea da, bai euskarria (zeramika adibidez) zein egindako idazkunak ere.
Munduan arkeometria laborategi gutxi dago. Euskal Herrian, esaterako, ez dago analisi hauek modu oso batez egiten duen bat ere ez, ezta EHUn ere. Baina, orain 3 urte Arabako Foru Aldundiak, Arabako Iruñan aurkitutako ostrakak egiazkoak ziren ala ez jakiteko Batzorde bat sortu zuenean, Batzorde horrek ez zuen nahi izan ostraka polemikoenak laborategi hauetara bidali nahi izan, modu zientifiko batez egiazkoak ala faltsuak ziren jakiteko, Lurmeneko zuzendaria zen Eliseo Gilek eskatu zuen moduan.
Egindako txosten guztiak ostrakek eskaintzen zituzten sintomen gainean egin dira. Medikuntzan bezala, sintomak garrantzitsuak dira pazienteak zein gaixotasun duen jakiteko baina, analitikarik gabe, hankamotz gaude eta erratzea erraza da. Batzordeko kidea zen Henrike Knörr hizkuntzalariak zioen moduan (lan hau amaitu baino lehen hil zena), lehendabizi arkeologoek modu egoki batez ostrakak datatu behar zituzten eta gero etorriko lirateke inplikatutako gainerako diziplinen txostenak (hizkuntzalaritza, historia ). Santiagon eta Txagorritxun bezala, medikuak, analitiken emaitzak ikusi eta gero, baina inoiz ez lehenago, gaixotasuna zehaztu eta behar den tratamendua erabakitzen duenean.
EHUk arkeometria laborategirik ez edukitzea, ez zen ostrakak beste unibertsitateetako laborategira ez bidaltzeko arrazoia izan behar. Eman dezagun paziente batek gaixotasun arraro bat duela eta Gasteizko medikuek, gaixotasun hori tratatzeko gai ez direnez, esan diotela ezin dela ezer egin. Are gehiago, ezkutatu diotela Estatu Batuetan gaixotasun hori tratatzen dutela. Ez litzateke etikoa izango, ezta? Logikoena pazienteari informazio osoa ematea litzateke eta aukera bat duela esatea, nahiz eta urrutira joan behar. Ostrakak datatzea oso merkea da, 15.000 euro balio du, Estatu Batuetan gaixotasun arraro horiek tratatzeko gastatu behar den dirua baino askoz gutxiago.
Batzordeko kidea zen eta arkeometriaz ezer gutxi dakien Madariaga kimikariak zenbait analisi kimiko egin zituen eta, horien ondorioz, ostrakak faltsuak zirela esan zuen Batzar Nagusietan, osagai kimiko moderno bat zutelako. Osagai hori, hurrengo egunean Eliseo Gilek argitu zuen moduan, apurtutako ostrakak itsasteko erabiltzen den kola zen. Gertaera hau oso larria izan zen eta agerian utzi zuen Batzordeko kide askoren maila baxua, besteak beste behin eta berriz esan dutelako datazioak ez direla egin behar.
Nahiz eta Aldundiak ez duen 15.000 euro gastatu nahi, ostrakak faltsuak ala benetakoak diren jakin dezagun, beste erakunde batzuek kontrakoa uste dute. Iruña Okako Udalak, gai honetan zuzenean inplikatuta dagoena, iazko azaroaren 9an mozio bat onartu zuen Aldundiari datazioak egin zitzala eskatzeko, hori zelako era zientifiko batez gai hau argitzeko modu bakarra.
Ondoren, Gasteizko Instrukzioko 1. Epaitegiak, aurtengo uztailaren 13an, zera eskatu zion Aldundiari: para que en el plazo de 5 días especifique y concrete, para la elaboración del informe pericial por el Departamento de Química de la Guardia Civil, las muestras (ostracas) objeto de estudio con el fin de de que dicho Departamento realice los ensayos solicitados. Hau da, Epaileak Aldundiari galdetu dio, bere iritziz, zeintzuk diren datatu behar diren ostrakak, Lurmenek aurkeztu duen zerrendarekin alderatzeko eta zerrenda bakar bat egiteko, Guardia Zibilari bidali behar diren ostrakak zehaztuz. Orain arte Aldundiak ez du errekerimendu hau bete eta, beraz, Legeari muzin egin eta Epaitegiaren kontra jartzen ari da.
Halaber, hilabete honetan, 10ean, Iruña Okako Udalak berriz ere iaz onartutako mozioa berresteaz gain, Epaitegiari datazioak ahalik eta lasterren egitea eskatu dio, gai korapilatsu mediatiko, judizial eta sozial hau modu zientifiko batez behingoz argitzeko.
Nahiz eta Guardia Zibilak azterketa kimikoetan esperientzia handia izan, termoluminiszentzia eta antzeko tekniken bidezko probak egiteko tresnarik ez dutenez, beste azterketa batzuk ere egin beharko lirateke mundu mailan eskarmentu gehien duten eta esklusiboki datazio arkeometrikoez arduratzen diren laborategietan. 4-5 laborategi inguru daude eta horietako bat Liejan (Belgikan) dagoen Arkeometriako Zentro Europarra izan liteke, Liejako Unibertsitatearen menpe dagoena.
Piezak lehenbailehen datatzea eta Arabako Iruñako kudeatzaile berria den Julio Nuñezen indusketak gelditzea eskatzen dugu. Izan ere pasa den uztailean hondeamakinak harresiaren zati garrantzitsu bat hondatu zuen, 1,50 metroraino sartu zelako. Nahiz eta Lurmenek egin zituen airetiko argazki batzuetan 30 cm-ko sakoneratik aurrera garai erromatarraren lehenengo maila estratigrafikoak zeudela agerian utzi zuten. Sektore honetako etxe eta bideen gainean zeuden geruza asko galdu dira baina pala mekanikoak 1,50 metroraino sartu den lekuetan den-dena pikutara joan da. Horregatik, indusketa arkeologiko egoki batek eskain lezakeen informaziorik gabe geratu gara. Ekintza larri honek ekipo berriak ostraka gehiagorik ez agertzeko duen interesa argi eta garbi geratu da.
Azaroaren 19an bi urte betetzen dira Aldundiak ostrakak faltsutzat eman eta Eliseo Gilen taldea kanporatu zuela. Handik 15 egunetara artikulu hau izenpetzen duen Batzordea sortu zen eta Durangoko Azokan datazioen beharra aldarrikatu zuen gai hau zientifikoki bideratzeko. Bi urte hauetan gero eta gehiago dira eskaera honekin bat datozenak: Iruña Okako Udala, Epaitegia, 2.100 herritar, horien barruan prestigio handiko kultur gizon-emakumen eta, garrantzitsuena, 15 txosten zientifiko egin dira Aldundiko Batzordearen txostenetan zeuden argudio guztiak hankaz gora jarri dituztenak. Ez dezagun beste urteurren bat pasatu gai hau argitu gabe: Datazioak oraintxe.
Koldo Urrutia
Arabako Iruña Argitzeko Batzordearen izenean
2010/11/19
Erabilitako bibliografia: : Asistencia Hospitalera en Álava en el siglo XVIII. Juan Lezaun Valduvieco-Manuel Ferreiro Ardións.
Erantzunak
Hizkuntza(laritza)ri buruzko bibliografia erabiltzea ondo dago, baina datazioak egin ondoren.
Izan ere, gai hau, lehendabizi, arkeologikoa da. Eta, arkeologiak agindu behar du, ez beste diziplinek hemen gertatu den bezala. Beste horiek gero sartu behar dira: Historia, Hizkuntzalaritza, Egiptologia eta nahi duzun guztia, baina Knörrek zioen moduan, ostrakoak noizkoak diren behin jakin ondoren.
Arkeologiak, orain 155 urte ez zeukan analitikak egiteko aukerarik, mendikuntzan bezala. Horregatik orain 155 urte ez ziren egiten. Baina gaur egun, arkeologian analitikak egiten dira piezak noizkoak diren jakiteko, medikuntzan gaixotasunak hobeto detektatzeko erabiltzen diren bezala.
Hemen zergatik ez dira egin nahi? EHUn egiten ez dakitelako?
Euskaldunak, beste behin ere, gure iraganarekiko sentsibilitaterik ez duen arlote-multzo bezala agertu gara munduaren aurrean. Arkeologiari zegokioen afera hizkuntzalarien esku uztea inork sekula ulertuko ez duen hamkasartzea izan da. Ordutik aurrera Iruña-okan egindakoak, gizartean debate handia piztu zuen gaiaren inguruan pedagogiarik gabe hartutako neurri, gutxienik arriskutsuak.
Lotsagarria izan da, baina suposatzen dut denborak dena bere lekuan jarriko duela. Baita hainbat hizkuntzalariren sona madarikatuko ere. Hala biz.
"Arkeologiari zegokioen afera hizkuntzalarien esku uztea inork sekula ulertuko ez duen hamkasartzea izan da".
Auzia ezagun egin zenetik bi urte igarota hori esatea irrigarria da. Arkeologiak objektuak (ostrakak) datatu ditzake, baina ez dut uste arkeologoek epigrafiaz, sinbolismo kristauaz edo euskara zaharraz gehiegi dakitenik (ez baitute zertan). Bide batez, bota begirada bat artikulu honi (eta sinatzaileen izenei): href=http://www.diariovasco.com/prensa/20061120/cultura/veleia-arqueologos-primero_20061120.html>Veleia: los arqueologos primero..
Lotsagarria dena zera da: idearik eduki gabe, inor madarikatzen ibiltzea. Madarikatuak izan daitezela edozertaz dakiten horiek.
Arkeologoek ez dute zertan hizkuntzalaritzaz jakin eta hizkuntzalariek ez dute zertan arkeologiaz jakin. Orduan ez dezala batak bestearen eremua zapaldu. Lurazpian hizkuntza berri baten egindako inskripzioak agertzen badira hizkuntzalari batek esango du ez dela posible? Egin froga kimikoak eta listo.
Ez dut galdera ulertzen: "Lurazpian hizkuntza berri baten egindako inskripzioak agertzen badira hizkuntzalari batek esango du ez dela posible?"
Lurrazpian "hizkuntza" berri bat agertzen bada, arkeologoak arduratu beharko dira hizkuntza horren euskarriak lurrazpitik behar den bezala ateratzen, garbitzen, eta abar. ETa hizkuntzalariak arduratuko dira hizkuntza horren azterketak.
Froga kimiko "gehiago" egin aurretik, argitu dezatela ea non dauden Cerdanek egin ez zuen txostenaren truke ordaindutako 12.000 euroak, ezen zeure eta neure poltsikotik joan ziren horra.
Arabako Kultura diputatuaren salaketak jarraituta Eusko Trenbide Sareak eta Eusko tren enpresa publikoek estafagatik salatu zituzten Iruña-Veleiako arkeologoak, bakarrik ia hiru milioi euro eskatu zizkieten, alegia, 400 bat milio pezta zaharrak. Epaileek salaketa artxibatu zuten betiko. Orain salaketa berria zer da, hiru milioi euro + 12.000 euro ? Alegia 400 milioi + bi milioi pzta ? Ez al dute epaileek artxibatu? Kultura diputatuak ez al du orain arte salatu ? Bi urte ostean salaketa berri bat ? Nork eta Descartes irakurtzen jarraitzen duen Kultura diputatuaren partetik? Madrilen ere lotsatzen direnean Descartes irakurtzea? Aspaldi galdu zuen sinesgarritasuna. Analisiak eta indusketa kontrolatuak mesedez. Lotsagarria da faltsutze salaketak egin eta bu urte terdi igaro ostean oraindik salaketak ikertu gabe egotea. Lotsagarria.
Iñakiren iritziz "Lotsagarria dena zera da: idearik eduki gabe, inor madarikatzen ibiltzea. Madarikatuak izan daitezela edozertaz dakiten horiek".
Ba nik ez dakit ezertxo ere ez ADN probei buruz, telebistan ikusten dena besterik ez. Baina badakit, hilketetan ADN analisiak egiten dituztela hiztzailea nor izan den jakiteko, edo saiatzeko behintzat.
Medikuntzaz tutik ere ez dakit, baina analitikak egiten direla badakit, hainbat gaixotasun detektatzeko.
Arkeologiaz ez daukat ideiarik ere ez (bueno, Madariaga kimikariak baino gehiago) baina badakit idazkunak datatzen direla, batez ere euren ondare arkeologikoz harro dauden edo behintzat zaintzen duten herrietan (EHUkoak diren eta Batzordean zeuden irakasle guztiak horiek egitekoaren kontra azaldu dira. Ikaragarria da. Nola egon daiteke zientziaren kontra hain nabarmen, hain lotsagabe?)
Eta Cerdanek kobratu zituen 12.000 euro itzul ditzala.
Baita Madariagak kobratu dituen 1.800 euroak ere. Eta, datazioak egiten badira eta gehienok uste dugun moduan egiazkoak badira, beste batzuek ere itzuli beharko dute dirua.
Baina gasta ditzagun 12.000 euro, ez 100.000 euro jakiteko egiazkoak diren ala ez. Eta amaitu dezagun gai hau behingoz. Eta gero bakoitza dagokion lekura joan dadila. Baita, gure moduko tontoenak ere.
Ematen du Idoia Filloyk eztabaidari erantzuten diola gaurko DNAn :
Estafeando en Iruña-Veleia.Idoia Filloy. DNA
Arabako Kultura diputatuaren salaketa merkeei erantzuten die, baina hemen ere errepikatzen dituzte.
Barkatu, baina gaia amaitua da, aspaldi: argi dago nork erabiltzen dituen argudio zientifikoak eta nork ez. Egongo da hemendik 50 urtera ere bestelakorik pentsatzen duena, baina tira, oraindik ere zalantza asko dago ea Kennedyren hilketaren atzean benetan zer edo nor egon zen. Eta abar. Eta abar.
Bide batez: ziur zaude arkeologoak hizkuntza-dataziora dedikatzen direla? Orain askoz hobeto ulertzen dut zer gertatu den kontu honetan, bada, . . .
Barkatu, baina nik ere ez dut zure erantzuna ulertzen: "ETa hizkuntzalariak arduratuko dira hizkuntza horren azterketak".
Kontua da lurrazpian hizkuntza berri bat agertu ezkero hizkuntzalaria arkeologoaren menpe dagoela, ez? Bada hemen berdin.
Eta esan liteke: "hizkuntza berri bat agertzea ez da posible". Agertu arte ez da posible, betilez.
Eta hizkuntzalariak arduratuko dira hizkuntza horren azterketaz.
"Hizkuntza bat lurrazpian" agertuz gero, inor ez dago beste inoren menpe. Esana dut: arkeologoak bere lana egin beharko du: hizkuntza horren euskarria lurrazpitik behar bezala atera, garbitu, neurtu eta abarrez arduratuko da. Eta hizkuntzalaria euskarri horretan agertzen den hizkuntza zer nolakoa den esateaz.
Bide batez, oraindik ez dut ezagutzen hizkuntzalari serio bakar bat ere "hizkuntza berri bat agertzea ez da posible" esaten duenik.
Iñaki, badirudi uste duzula 1855. urtean gaudela. Garai horretan medikuek ez zuten analitikarik egiten, ez zen arkeometria existitzen. Baina, Iñaki jauna, oraindik ez badakizu ere, 2010. urtean gaude eta gaur egun gauzak beste modu batera egiten dira (Euskal Herrian izan ezik. EHU, mundu mailan 500. mailatik behera dagoen unibertsitatea dena, orain gutxi egindako rankignaren arabera, oraindik ez delako enteratu).
Eta analitikak egin arte, nahiz eta zuk gaia amaitutzat eman nahi, ez da itxita egongo, inondik inora. Eta ziur egongo bazinate ostrakak egin berriak direla zuek izango zinateke lehenak datazioak eskatzen. Baina, geuk bezala, ondotxo dakizue egiazkoak direla eta analitikak hala edo hola ebitatu behar direla.
Eztabaida zientifikoa galduta duzue, ez zarete gai hitzaldietara besteekin batera joateko (Elexpuru eta Iglesiasiasekin), kontrargudioei ez dizkiezue erantzunik eman (badakizu tesia, antitesia, sintesia eta institutuan ikasi genituen horiek).
Iñaki, arkeologoak ez dira hizkuntza dataziora dedikatzen, hondakin arkeologikoak datatzera baizik. Eta hizkuntzalariak moldatu behar dira aurkitutakora, ez alderantziz (ala hizkuntzalari batek esango dio arkeologo bati noizkoa den ostraka bat?. Hara, gure adituek zientzia berria asmatu dute: hizkuntzalaritzarkeometria)
Zientziak irabaziko du, denbora (eta datazio) kontua da.
Bada, nire galdera da: zergatik ez zituen deitu Eliseok munduko ditxosozko arkeometra horiek hasiera batetik? Zergatik gonbidatu zituen Knorr, Gorrotxategi, eta beste... eta ez arkeometra horiek? Zergatik, oraindik, ez dituzue arkeometra horien edo beren enpresen izenik eman?
Unibertsitatetik igaro ginenok aspaldi dakigu nola egiten diren ranking horiek. Nik ez daukat interesik EHUn, ez nuen bertan ikasi eta ez didate bertan soldatarik ordaintzen. Baina interesgarri litzateke jakitea aipatzen duzun Juan Martin Elexpuruk non egin zuen karrera eta non egin zuen doktorego-tesia. Eta, bide batez, interesgarria da jakitea nongo irakaslea den doktorego-tesi publikatu horren sarrera idazten duen Ibon Sarasola, esate baterako. Interesgarria litzateke, era berean, Baiona aldeko Euskal Ikasketen sailetan zer autoreren bibliografia baliatzen den.
Euskal Ikasketak edo Filologia EHUtik kanpo ere badago: Ipar Euskal Herrian eta Deustuko Unibertsitatean (egun Bilbon bakarrik, lehen Donostian ere bai, oker ez banago). Bada, oraindik ez dut entzun bertako Euskararen historiako irakasle bakar bat Veleiako kontuaren alde agertzen eta bai, ordea, faltsutasunaren alde.
Konfundituta zabiltza, bestalde, ni "zuek" horrekin talderen batean kokatzen nauzunean: ez daukat interes berezirik Veleiako kontuan: egiazkoak ala gezurrezkoak izan (eta gezurrezkoak dira) nire bizimoduan ez da ezer aldatuko.
Eztabaida zientifikoa dela eta, besteren baten ere esana dut: bota ditzatela Elexpuruk eta Iglesiasek beren txostenak mundu mailako linguistika aldizkarietara: behin argitaratuta, eztabaida irabazteko pausu handiena egintzat jo ahal izango delakoan nago. Bitartean, edonork argitaratu dezake PDF bat Interneten, baina horretaz jardun dugu beste batzuetan ere, autoreekin eurekin.
Erantzunak direla eta, nazkatzen hasia nago zu bezalako batzuen jarrerarekin: sartu edozein bilatzailetan, bilatu Sustatun bertan, eta aurkituko dituzu dozenaka (ez bada ehundaka) erantzun Elexpuru, Iglesias, Silgo eta beren jarraitzaile batzuen argudioak lurrera botatzen. Gogoangarriak zaizkit, nahiz eta zuk ez ezagutu, ez gogoratu, edo ez ezagutu eta ez gogoratu nahi, Ricardo Gomezek bere blogean ateratako hiruzpalau artikulu non Elexpururen "metodo arrakastatsu infaliblea" nahiko erridikulizatzen den. Gogoan daukan nola Julen Manterolak Sustatun bertan agerian jarri zuen Elexpuruk bere artikuluei buruz apenas irakurri gabe hitz egiten zuen. Gogoan daukat San Millango Reggako toponimo batzuen "bertsio modernoak" deuseztatu zituen beste batek hemen bertan. Zuk edo zeuek ez ezagutzeak edo ezagutu nahi ez izateak, edo ez gogoratzeak edo gogoratu nahi ez izateak, ez dakar besteok ahazten ditugunik.
"Hizkuntzalaoldatu behar dira aurkitutakora": baita zera ere! Horren arabera, lurrazpian agertzen den edozer litzateke egiazko! Hizkuntzalariak ez dio esango arkeologoari noizkoa den ostraka bat, baina esango dio ostraka baten idatzita dagoena egiazkoa izateko aukerak zeintzuk diren. Izan ere, eta batzuetan ahaztu egiten zaizuelakoan nago (kasu onenean), ez ahaztu hizkuntzalaritza ere diziplina zientifikoa dela.
Zientziak aspaldi irabazi zuen, zorionez, iritziek eta balizko ideia funtsgabekoek baino pisu handiagoa daukalako.
Iñaki, Eliseok ez zituen deitu munduko ditxosozko arkeometrak, Arabako Aldundikoek Cerdan aurkeztu ziotelako eta berak esan zuelako lan hori egingo zuela, analitiken bidez datazioak egingo zituela. Gero ikusi da Cerdanek ez zituela egin eta, orduan, akabo! ezin ditugu berriro egin? Zer ba, dauden laborategiek porrot egin dute eta itxi dituzte den-denak? Ez daude zabalik?
Jarraitzen duzu hizkuntzalaritzari buruz hitz egiten (nork argitaratu duen, nork ez, ze pedigri zientifiko daukan bakoitzak
). Iñaki, lehenengo arkeologiaz hitz egin behar dugu, arlo horri dagokiolako zehaztea noizkoak diren ostrakak eta ez, INONDIK INORA, beste diziplinetakoei (ez hizkuntzalaritzari, ez historiari
). Hau ulertu nahi ez baduzu, ezin didazu esan bide zientifikotatik zabiltzala. Hemen, leku guztietan bezala, euskaldunon legea, bakoitzari berea aplikatu behar da.
Arkeologiaz eta, zehazki, arkeometriaz hitz egin behar dugu. Kokotaraino gaude etengabe arkeologoak adingabetzat hartzen dituzuelako, existituko ez balira, euren lana egiteko gai izango ez balira. Esango dizut zenbait arkeologoek esandakoa:
- Perring: Lurmen-en lana parametro altuetan egindakoa da. Kata kontrolatuak egin beharko lirateke ea antzeko zerbait agertzen den.
- Harris: arkeologian erabiltzen den metodoaren asmatzailea (larreostia, munduan gehien dakienetako bat arkeologiaz): Lurmenek egindako lana ondo eginda dago, gaur egun egiten den moduan garatua
Aipatu dugun mundu mailako unibertsitateen rankina ondo eginda omen dago, berau EHUko Errektorea den Iñaki Goirizelaiak aipatu duelako erreferentzia gisa, eta helburua jarri du lehenengo 500en artean egotea EHU epe laburrean. Beraz, kontuan hartu beharrekoa da.
Momentuz arkeologiak galdu du, hutsaren hurrengotzat hartua izan delako. Hau konpontzen denean, gai hau argituko da. Hau da, arkeometriaren bidez datazioak egiten direnean. Hala bedi.
Mezu hau, honekin, bost aldiz sartu dugu, orain 7 egun hasita gaur arte. Eta ez da argitaratu, ez lehenenegoan, ez bigarrenean, ezta hirugarren edo laugarrenean ere. Ea bosgarren honekin zer gertatzen den?
Oraindik esperoan nago ea batzorde "estraofizialetako" nork edo nork hizkuntzalaritza orokorreko bibliografiaren bat erabiltzen duen hizkuntza(laritza)z jardutean (eta ez XVIII. mendeko Arabako ospitalei buruzkoa, adibidez).