Txotxolo eta txilibituez
Egun batez, konpainia on batean, euskaldunik baizen ez zen lekuan nengoela, ekarri zuen solasak, izan zen perpausa, Xabier Mendiguren Elizegik egin zidan erronka, Gaurko Hitzan irainak ipintzekoa. Nik baietz esan, eta hark paperezko mahai-zapi batean hamar irain idatzi zizkidan: zokor-mazo, basakristau, txatxu, txepel, txilibitu, matxarda, marimaistra, pepelerdo, zikinbrillo eta lerde-jario. Pixkanaka-pixkanaka argitaratzen joango nintzela esan ez nion, ba!
© baimenarekin: Pernan Goñi
Ziur asko ahaztuta nagoela edo emandako hitzak haizeak eraman zituela pentsatuko du. Kontua da etxera etorri eta saiatu nintzela horietako bakarren batetik tira egiten, baina ez nien nondik heldurik ikusi: definiziorik topatu ez, edo hitzek beste esanahi bat zuten eta irain gisa ez zeuden hiztegietan jasota. Mahai-zapia gorde egin nuen badaezpada ere.
Egunotan berreskuratu egin dut egiteke nuen ataza, eta, hala, euskarazko irainak bilatzeari ekin diot. Ez pentsa gauza gehiegi topatu dudanik: belarrimotz, txotxolo, umemoko, finolari, malmutz, txolin...
Txotxolo: izond. Bizk. Buruarina, inozoa (bereziki, gizonezkoez mintzatuz erabiltzen da). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Txepel: izond. 1. Egoera zail samarretan erraz atzera egiten edo kikiltzen dena; adorerik edo ausardiarik ez duena. 2. Gatz eta piperrik gabea; motela. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Nolanahi ere, guztiak irain leunak iruditu zaizkit, ez oso laidogarriak. Akaso izango da guztiz haserre gaudenean, gaztelaniara pasatzen garela. Batek daki! Zuen onetik aterata zaudetenean eta barrenak hustu nahi dituzuenean, botatzen al duzue biraorik euskaraz?
Erantzunak
Ni konbentzituta nago euskaraz iraintzeko tresnak hedatu beharraz. Joxerra Garziak beti aipatzen du Mitxelenak esaten zuena:
Hizkuntza aizkora da, eta aizkora ona da ebakitzen badu. Kirtena polita izatea ere komeni da, baina ez badu ebakitzen
Joxerra Garziaren azalpen batzuekin ikasi nuen nola iraindu euskaraz. Taula bat egitea baino ez da, Kike Amonarrizek azaltzen duena, baina berak Antton Olariagari ikasitakoa dena:
Hiru zutabeen metodoa
Hiru zutabe osatu behar dira:
- Lehen zutabean, animalia desatsegien izenak.
- Bigarrenean, adjetibo iraingarriak.
- Hirugarrenean, indargarri bat.
:
Zerri gezurti halakoa
Asto lapur madarikatua
Zorri zikin alaena
Zakur alfer ustela
Putre zital nazkagarria
Gero, konbinazioak egitea da kontua: putre alfer ustela, asto zikin alaena, zakur zital halakoa...
- Jarioak eta edukiontziak erabiliz ere prestatu daiteke taula bat:
Lerde ontzi halakoa
Muki kupel zornetsua
Zorne poltsa zikina
Zirin zaku ustela
Kaka kontainer nazkagarria
Eta hemen ere konbinazio politak egin daitezke: lerde zaku nazkagarria, muki ontzi zikina, kaka kontainer ustela...
Taula hauek Kike Amonarrizenak dira, EHUren Campus aldizkarian argitaratutako artikulu batetik hartutakoak dira.
Antzeko zeozer badago interneten
Zentzurik ez duten esaldi zuzenak egiteko makina. Karkarkar.
pd: sustatuk darabilen spammerren kontrako sistema maite dut ^_^
Jose Luis
Corcuera ministro zelarik sonatu egin zen txotxolo hitza.
Chocholo esan zuen berak, kazetari batzuez ari zela. Baina orduan
euskaldunok ez genion ulertu berak ez zekielako txotxolo zer zen eta espainolek
ere ez zioten ulertu ez baitzituzten chocholo eta
chocholadas ulertu.
Saiatu egin zen Corcuera Espainiako Kongresuan kontua argitzen baina nago
ez zuela lortu:
<
cuando un líder sindical dijo «chocholadas», que es lo mismo.(Risas.) Nadie
preguntó qué quería decir eso de «chocholadas». Sin embargo, cuando yo dije
«chocholo», que es lo mismo, todo el mundo se preguntaba que qué querría decir
el Ministro con eso de «chocholo». Insisto, como el que lo dijo fue un
sindicalista respecto de un miembro del Gobierno cayó bien: <
es pseudoeuskera». (Risas.)>>
Eta egiten duzun galderari
erantzunez, Maite, neure onetik aterata irainka hasi behar dudanean gaztelaniara
jotzen dut, edo onenean putakumeostiori! bezalakoekin edertzen dut
nire diskurtsoa.
Bestalde, uste dut pertsona bati esan dakiokeen txarrenetakoa
txizepel dela; txiza ere ez duela bero,
alegia.
Bide batez, txizepelen erreferentzien bila nenbilela honako irain
sorta polita topatu nuen.
Ezin izan diot tentazioari eutsi eta hemen agertutako taulak baliatuz, irain sortzaile automatikoa egin dut.
Hemen orria: http://agonirena.110mb.com/irainak/
Eguneko aipu gisa, norbaitek erabili nahi balu, hemen ausaz sortutako irain bat jasotzeko modua: http://agonirena.110mb.com/irainak/ausaz.php
Ze ona, agonirena!!! :-D
hau poza!!
hemen dauden zerrendekin gehiago osatu daiteke...
eta ya demasa izango litzateke tresna hori webguneetan txertatzeko kodigo bat :p
"Lagunarteko Hizkerarekin Jolasean": http://www.urtxintxa.org/antbuspre.asp?cod=2306&nombre=2306&nodo=&orden=True&sesion=14 programan erabiltzen ditugun hainbat hitz gordin aisia.net webgunean dituzue.
Ea oraingoan txukunago ateratzen zaidan: hitz gordin zerrenda hemen topatuko duzue
Beste liburu honetan ere badira hainbat irain eta hitz-joko: Alberto Telleriak gidatutako Berbeta berua liburuan. PDFa jaitsi daiteke webgunetik.
Hona hemen irainez betetako kantu bat:
AMONAREN MINGAINA
«SATURNOTRIK»
IMUNTZO ETA BELOKI
TRIKI ELKAR, 1996
Leitzar irainak hauk dituzue
txaketa bueltas demonio kaikue
figura gaiztokoa haize pasatue
atso pardelas edurtestue
marizkin urdandei
etxekalte zorritsue.
Goierrikoak, horra: tuntunleloa
goikarri petrala sokormazoa
ataiko paitea baino lotsagabegoa
anima erratue ñaño inozoa
ontzarmario satarratsa
arbihazitako kusoa.
Bizkaiko irainak: lupu baezpaku
babalasto atzerre txarriburu
mariapo jantxakur lantzoi umemoku
lapazorrixe zantar azaburu
txakurmosu zorrizto
ikomelau astaburu.
Gure amonaren
hiztegi bikaina
nahiz maitasun kontuan
edota irainak
ez du erdoilik ez ez
amonan mingainak.
Hitzak: Beloki
Musika: Herrikoia-Imuntzo
Gai honetaz badago liburu bat: BIRAOAK Nafarroan bilduak, Pamiela argitaletxeak ateratakoa duela bi urte, Patxi Salaberri eta biok egina (beste askoren laguntzarekin).
Alde batetik hiztegia dago, gutxi gorabehera 1.500 sarrerarekin (denak ez dira hitz solteak, esapideak ere badira, baina gehienak bai, hitzak).
Beste atal batean ezaugarrien arabera sailkatzen dira. Esaterako, norbaiti "ergela, zozoa, astoa" dela esateko zer modu edo forma daude? Hor agertzen dira sinonimoak eta adibideak. Horrelako 68 "ezaugarri" agertzen dira.
Beste batean biraoak nola indartzen diren azaltzen da. Hiru zutabekoarena arrunt ongi dago. Baina hemen "estrategia" gehiago aipatzen dira.
Eta gehiago ere badago.
Gogorrak? Begira liburuan agertzen diren honako hauek, esaterako:
- agure zar erdezu nazkagarri zikina
- alantako urde zerri kabroi putakume zikina
- urde zarratatu potzotzo zikin usaindua
Interesgarria handik eta hemendik ateratzen ari diren irain-sortak! Garbi dago, beraz, baduela nondik hasi euskaraz ere iraindu nahi duenak. Hemendik aurrera, gainera, irain sortzaile automatikoa eta guzti!!! Oso ona, agonirena! ;-)
Hori gutxi balitz, kontu honekin Xubiri eta berak Salaberrirekin batera egindako biraoen liburua ezagutzeko parada izan dut; izan ere, hemen aipatu den bezala, goizean elkarrizketa egin digute Euskadi irratian. Halere, beste gairen bat luzatu egin zaiela-eta, grabatuta geratu da eta ez da zuzenean jarraitzeko aukerarik egon (Faktoriakoak abisatzekotan geratu dira eta emango dugu horren berri). Merezi du Xubirik liburutik ateratako adibideak zein kalean galdetutakoek erantzun dutena entzutea.
Mila esker, benetan, luxuzko ekarpen guztiengatik (adibideak, liburuak, estekak, taulak, sortzaile automatikoa...). Ziur oraindik ere geratu dela iturriren bat hortik zehar... ;-)
Gure aita zenarentzat inori (gizaseme bati) bota ziezaiokeen irainik irainea "gixaixo" zen, giza gaixo hori madarikazioa zen "gizajo" ez bezala. Txotxolo eta txilibituen irenen alorrean, "alua" , "alubita"... astazakila, astapotroa, astakirtena, kaikua eta antzekoak gogoan ditut.
Ximaur puskea!!...
Estaka ustela!!...