Rajoy ez doa (ezta Raxoi ere)
Mariano Rajoy ez doa. Zurrumurruak izan dira, baina oposizioaren lidergoari eutsi nahi dio Espainian, atzo esan zuenez. Beraz, Raxoi irakurtzen jarraituko dugu Berrian. Baina, zergatik? Egunkari horren Estilo Liburuan badaude deitura euskaldunen inguruko oharrak, baina ez Galiziako izenen ingurukoak. Hortaz, zergatik da Raxoi?
Katixa Agirrek atera zuen kontua, hauteskunde kroniketan Rajoy aldatu egiten ziotela papererako, Raxoi idazteko. Han bota nuen harria, eta gero neure blogean jarraitu, misteriotsua zaidala oso zergatik darabilten Raxoi Berrian. Ez baita ageri Berria-ren Estilo Liburuan hori iradokitzen duenik.
Benito Fiz Karrajukoak dio hemen Egunkariaren gomendio-zerrenda edo estilo liburu zaharretan ikusia duela Raxoi erabiltzeko gomendatzen. Euskaldunon Egunkariaren Estilo Liburuaren hiru edizio errepasatu ditut, eta ez dut horren zantzurik aurkitu. Beste era bateko paper batean ikusi badu Benitok, hala izan liteke, baina Estilo Liburuan ez dagoela halakorik ziurtatuko nuke.
Deituren inguruko arau sinpleak
Gaur egungo Berria-aren Estilo Liburuari dagokionez, bertan jasotzen dena da, funtsean, Egunkariaren Estilo Liburuetan jasotzen zen arau pare sinplea.
- Euskal herritarren euskal abizenak euskal grafiaz idazten dira Berrian, norberaren ohtura gora-behera
- Euskal Herritik kanpoko herritarren euskal abizenak haiek idatzi bezala idazten dira, euskal grafiara ekarri gabe
- Alfabeto latinoan idatzitako izenak oro har bere horretan uzten dira.
Hortaz, galiziarren izenei buruzko aipurik ez dago hor. Hortaz, zergatik Raxoi Berrian?
Nik uste dut ideia hau edo egon daitekeela hor: hedaduraz edo, Euskal Herrikoenak euskaratzen badira, galiziarrenak galizieratzen dira. Baina Estilo Liburuan ez da hedadurarik aipatzen, eta interpretazio irekietarako baino, kasuak definitu eta anbiguotasunak eteteko izaten dira Estilo Liburuak. Estilo Liburu batek ez ditu zalantzak sortzen, Estilo Liburu batek zalantzak eten egin ditu. Estilo liburuak ez dira hedaduretarako, murriztapenetarako baizik.
Beste adibide bat jartzearren. Bertie Ahern, Irlandako Errepublikako lehen ministroa. Ahern idazten dute haren izena Berrian, eta ez Bertie Ó hEachthairn edo Ó hEachtighearna, irlanderaz nonbait behar lukeen bezala. Eta ez dute irlanderaz idazten, Estilo Liburuak ez duelako halakorik esaten.
Aldiz, esaten du, euskal herritarrei gaztelerazko izena euskaratu behar zaiela, ez ordea deitura euskalduna duten kanpotarrei. Hortaz Javier Gurrutxaga, baina Esperanza Aguirre.
Galiziako toki-izenekin galizieraren aldeko hautua ere egiten du Estilo Liburuak. Baina hortik ere, hedaduraz pertsona-izenetara salto egiteko bidea ez dago Estilo Liburuan.
Blogean utzi dizkidaten erantzunen artean esaten dute batzuek hala edo hola izan beharko luke... Era bateko edo besteko arrazoiak eztabaidatu daitezke, baina kontua da Estilo Liburu batek definitu egin behar dituela irizpideak, eta horiek aplikatzen direla.
Berrian hobeto, Wikipedian baino
Nik hartu nuen parte Euskaldunon Egunkariaren estilo liburuaren lehen bi edizioen erredakzioan, eta uste dut euskal izenentzako arau hori biribila eta balekoa dela. Beste toki batzuetan, beste irizpide batzuk erabiltzen dira, ordea. Adibidez, euskarazko Wikipedian bakoitzaren idazteko era errespetatzeko bozkatu zen bere garaian.
Ondorioa, abizenak berezko grafian idaztea izan zen.
Partaide batek idatzi zuen Wikipediako bozketan haren harira: Jatorrizko izena mantendu beharko genuke beti (eta grafia ere). Etchepare-k Etchepare grafia hautatu bazuen zergatik alda beharko genuke guk? Etchepare Etxepare bezain euskalduna da. XVI. mendeko abizena zen, ez XXI. mendekoa.
Partaide honen iritzia gailendu zen, baina hala ere, Bernart Etxepare ageri da... Konfusoa iruditzen zait irizpidea. Uste dut argiagoa dela Berriarena. Euskal Herrikoen deitua euskaldunak, euskaratu.
Etxepare. Mitxelena. Unean unean, "jatorrizko grafia" zein den zaila da asmatzen. Euskararen normalizazio ortografikoa hain berantiarra izanik, uste dut "jatorrizkoa" hobestea ez dela zintzoa gure aurretikoekin, alternatiba ortografikorik edo politikorik eskura izan ez zuten euskaldun batzuez ari gara. Salamancan tesia idatzi zuen Koldo Mitxelenak ze aukera ote zuen, bada, Luis Michelena ez besterik erabiltzeko Francoren Espainia hartan doktore bihurtu zenean? Eta hala ere, Koldo Mitxelena badugu Wikipedian, eta ondo nere ustez, zergatik beharko genuke Luis Michelena artikulu bat?
Baina tira, hala daude arauak, batean eta bestean.
Erantzunak
> Galizieraz Raxoi idazten dute, beraz...
>
Eta zer? hori argumentu nahikoa al da pertsona baten abizenaren grafia aldatzeko? Irizpide falta izugarria agertzen du Berriak Rajoyren kasuan, horrelako beste kasu batzuetan bestela jokatzen duelako, eta, gainera, pertsona horrek duen idazteko modua ez duelako errespetatzen. Euskal Herriko abizen euskaldunen kasuan tira, onar liteke gomendioa, baina kanpokoekin zer dela eta? Sabater ere abizen katalana da eta "b"z idazten den arren inork ez dio "v"a aldazten "filosofo" horren abizenari. Ez da ulertzen inondik inora begiratuta ere.
Beste aldetik, jokaera honek zerikusi handia du nire ustez futbol-taldeen izenekin hedabide euskaldunek duten jokaerarekin; bai, denok barra-barra entzun eta irakurtzen ditugun "Murtzia Hiria", "Real Madril", "Kordoba" eta enparauak idazteko mania absurduarekin. Ez al dira horiek izen propioak? Nik dakidala ez dugu esaten "Bukaresteko Izarra", ezta?
Barregarria da, tristea ez balitz.
BERRIAren arau horrek niretzat ez du ez hankarik ez bururik. Nik uste dut, izenen kontuetan behintzat, norberak bere burua definitzeko pertsona bakarra izan behar dela, eta aldamenekoek, besteek, definizio hori errespetatu behar dutela eta kitto. Bere burua horrela definitzeko zergaitiaz eztabaidatu dezakegu, luzez eta zabal, baina "Ramona" izeneko emakume batek bere burua "Ramon" sentitzen badu lotsagarria iruditzen zait "Ramona" izenarekin tematzea eta arauak asmatzea: "biologikoki emakumea bada izena femeninoz idatziko dugu", edo horrelakoak. BERRIAk,noski, ez du oraintxe asmatu dudan horrelako araurik baina tankera hortako batzuk baditu, eta horrexegatik tematzen dira "Raxoi" rekin.(jatorrizko hizkuntzaren ortografiarekin idazten dituzte izen abizenak, hori da araua gutxi gora behera....)
Bada ni kontrakoan tematzen naiz: bere burua Rajoy, Otegi, Agirre, Patxi, Ramon... bezala definitzen direnei ez diet: Raxoi, Otegui, Aguirre , Pachi eta Ramona deituko sekulan.
Estilo liburuetan ez, uste dut ikusi nuela Egunkariak sasoi batean (lehenengo garaian) astero (ez dut eguna gogoratzen) ateratzen zuen gehigarri batean. Hizkuntzari buruzko gehigarria zen, eta han besteak beste, Egunkariaren irizpide batzuk ere azaltzen ziren.
Dena dela memoriaz nabil, eta ez nago seguru-seguru. Raxoi-rena, ez dakit zergatik, buruan geratu zait, beste barik. Eta, jakina, erratuta egon naiteke.
(Rajoy-Raxoi horretan sartu gabe...)
Tira, Xabi, nik uste dut futbol taldeen izenena ehunka aldiz azaldu dela, oraindik ere horrekin tematzeko...
Futbol taldeen izenek izan ohi dituzten leku-izenak euskal grafiara ekartzen ditugu, baina ez da gauza bera egiten leku-izenen ondoan ageri diren bertze osagaiak (Real, Atletico, Racing, Deportivo, Olympique, Bayer...). Bertze hizkuntzetan ere horrelaxe egiten da (frantsesez F.C. Barcelone erabiltzen dute).
Zure erreferentzia gaztelania da, ezta? Bada, zuk gaztelaniaz sekula ez zenuke Bayer München ez idatziko, ezta erranen ere; ezta Olympique de Marseille. Eta zirilikoz datozkizun izenak ere ez dituzu idazten ez ahoskatzen haiek egiten duten bezala. Moscu idazten duzu gaztelaniaz, eta Mosku ahoskatzen duzu gaztelaniaz eta euskaraz (eta euskaraz nola idazten duzun ez dakit).
Alegia, bertze hizkuntzetan balio duenak zergatik ez du euskararako balio?
Hau guztia gauza argia dela iruditzen zait. Baina, nonbait, ez da!! Batzuek ez baitute ulertzen euskaraz Bartzelona, Madril, Murtzia, Kordoba (arabierazko leku-izena, beraz "K"-rekin), Bordele, Caceres... idazten dugula (euskaraz idazten dugunean euskaraz idazten dugulako, ez gaztelaniaz ez frantsesez... To pellokeria!!)
Ziurrenik, hori esplikatzen saiatzen garenon errua da. Bistan da azalpenetan ez dugula jotzen jo beharreko tekla (eta hauxe erraten dut eztakit-zenbat aldiz esplikatu behar izan dudalako kontu hau)
Bertze saio bat da honakoa. Ez da azkena izanen...
Eskerrik asko azalpenagatik, Asier. Pentsatzen nuena zen, eta teorikoki egokia dirudien arren praktikan sarritan gauza ridikukoak sortzen ditu (Murtzia Hiria kasu). Nire ustez izen propiekin bestela jokatu beharko litzateke, baina tira, irizpidea hori da eta onartu egin behar.
beste aldetik, seguru aski zuzen zabiltza eta ez du zerikusi handirik Raxoi eta antzekoen kasuekin.
Hori oso sarri gertatzen da. Izan ere anai batek besteak baino euskalzaletasun handiagoa izan dezake eta abizena grafia desberdinez idatzi.
Urrunera joan gabe PP bertan, Loyola de Palacio eta Ana Palacio ahizpen kasua. Begiratu ondo bigarren deiturei!
>Euskal Herritik kanpoko herritarren euskal >abizenak haiek idatzi bezala idazten dira, >euskal grafiara ekarri gabe
Galizieraz Raxoi idazten dute, beraz...