Botila bat ardo ala ardo botila bat?
Zer esan nahi dugun, bata ala bestea aukeratuko dugu. Gaur egun, berriz, euskal idazle on askok ez dute bereizten botila bat ardo eta ardo botila bat. Hemen duzue adibide mordoa.
1990ean, Bernardo Atxaga kexatu egiten zen hitzaldi batean (Gogoetak Euskal Literaturaz), Euskal Telebistako kazetariek ez zutelako bereizten jolasa eta jokoa. Hamalau urte geroago, oraindik ere bada bi aditz horiek nahasten dituenik. Baina era horretako nahasketak ez dira gertatzen kazetarien artean bakarrik.
Idazle askok, gaur egungoek batez ere, behin eta berriro nahasten dute botila bat ardo eta ardo botila bat. Botila bat ardo esan nahi dutenean, alegia, botila bat ardoz betea, idazten dute ardo botila bat, hau da, hutsik dagoena. Eta irakurlea geratzen da ez dakiela idazleak zer esan nahi duen benetan. Eta zorabiatu egiten da.
Tradiziotik molde berrietara
Opor hauetan irakurri dut Gotzon Garate idazlearen azken liburua, Euskarazko Tradizioa eta Molde Berriak (klik egin beheko argazkian). Liburu horretan oso argi azaltzen da nola frantsesez, ingelesez eta euskaraz bereizten den botila betea eta botila hutsa. Gaztelaniak, ostera, ez ditu bereizten. Eta gu azken horren bidetik abiatu gara, erremedio barik antza denez.
Horiek horrela, erabaki dut begiratzea Ereduzko Prosa Gaur webgunean, ikusteko gure ereduzko prosagileek nola erabiltzen duten bereizketa hori. Corpus arakatzailean sartu eta botila hitza idatzi dut, bilaketa egiteko. Sakatu emaitza osoa bistaratzeko laukitxoan, eta, bukatzeko, zanpatu bilatu botoiari.
Denetik aurkitu dut emaitzetan: idazle askok ondo erabiltzen dute botila bat ardo eta ardo botila bat. Beste askok batzuetan ondo, eta bestetan gaizki. Eta hainbatek, gehienetan gaizki. Berdin da idazleak izan edo itzultzaileak, Hegoaldekoak nahiz Iparraldekoak. Nahasketa esparru guztietara zabaldu da, beherago ikusiko duzuenez.
Hona bakarrik ekarriko ditut gaizki erabiltzen diren adibide batzuk (26), ez denak (62), gehiago badaude eta. Egile bakoitzari bat aukeratu diot, nahiz eta askotan bost edo sei aurkitu. Hala ere, irakurleak jakin beharko luke ondo erabilitakoak ere asko direla.
Idazleak
Gorago esan dugun bezala, nahasketa gaztelaniatik etorri zaigu, inondik etortzekotan, baina Iparraldeko idazle zenbaitengana ere zabaldu da.
Arretxe, Jon. Ilehoria eta kardabera berehala oheratu ziren, baina eskotedunak ez zeukan presa handirik, antza, eta, hozkailutik garagardo botila eta marmelada potoa hartu ondoren, egongelako besaulkian jesarri zen, ni aurrean ninduela. Larunbatak (63. or.)
Borda, Itxaro. Ez zuen, sasoiko mendiko txabolaz beste etxerik, eta haraneratzen zenean, ardo botila eta gasna baten trukean, bataren edo bestearen egoitzetan kausitzen zuen unean uneko aterpea. %100 Basque (129. or.)
Cano, Harkaitz. Sei whisky botila hasi gabeak ohe gainean lerratu zituen, perfektuki . Pasaia Blues (37. or.).
Cillero, Javi. Zure aita erromantiko samarra zen eta uste zuen istilu guztiak ardo botila baten lepotik eta emakume oparo baten besoetan konpontzekoak zirela, adiskidetasunez, Parisen bezala. Hollywood eta Biok (58. or.)
Elorriaga, Unai. Dozena erdi pastel eta txanpain botila bat erosi eta edan eta jan egin zituen egongelan. SPrako Tranbia (130. or.)
Etxeberria, Hasier. Zela edo hala bulegotik irteten asmatu nuenean, beti zabalik dagoen denda horietako batean, vodka botila bat erosi nuen etxerako bidean, nire ohitura, iritzi eta erabaki guztiei kontra eginez. Arrainak Ura Baino (75. or.)
Irigoien, Joan Mari. Izan ere, salan batzarturik geundela, sartu ziren bi neskame erretilu banarekin, batek gazta eta ogia zekartzala, eta bertzeak arno botila batzuk.... Lur Bat Haratago (353. or.)
Iturralde, Joxemari. Lehen ardo botila amaitzearekin batera hasi zen zertxobait animatzen afaria. Euliak Ez Dira Argazkietan Azaltzen (82. or.)
Iturriaga, Unai. Eskatu berri zuen Coca-Cola botila ia irristatu egin zitzaion eskuetatik. Berandu da Gelditzeko (253. or.).
Landa, Josu. Tartarekin batera xanpain botila atera zutenean, Joseluk ez zuen bakoitzetik apur bat besterik hartu. Odolbildua (130. or.)
Landart, Daniel. Dena dela, Baionako saltegi handi batean lore sorta eta xanpaina botila bat erosirik, ospitaleko bidea hartu nuen.. Anaiaren Azken Hitza (179. or.)
Lertxundi, Anjel. Beste bi armagnac botila txiki erosi nituen taberna ondoko denda txiki batean, bidaia eramangarriago egiteko. Argizariaren Egunak (194. or.)
Lizarralde, Pello. Aldi bakarrean eramatearren estu-estu sartu ditu kaxan kolonia botila haundi bat eta dozenerdi bat pakete. Larrepetit (61. or.)
Mendiguren Elizegi, Xabier. Whisky botila erdiraino jaitsia, edalontziak erdizka beteta, oliba eta kakauexak platertxo banatan. Ipuin Amodizko (184. or.).
Mujika Iraola, Inazio. Goiko pisuan hiru miliziano ikusi genituen, non edo han bahituran hartutako xanpaina-botila baten muturretik txandaka edaten eta zigarro erretzen jo eta su. Gerezi Denbora (69. or.)
Saizarbitoria, Ramon. Han nengoen ni, ur perlak zituen xanpain botila eskuan, eta kristalezko kopak jakaren patrikan; eta han zegoen bera, izterrak sutan zetazko izaratan. Gorde Nazazu Lurpean (101. or.)
Txillardegi. Tinta poto ilara oso bat apal baten gainean, eta disolbakin botila pare bat, bere usain azkar bereziarekin. Putzu (168. or.)
Urteaga, Joxemari. Lurretik garagardo botila hartuz, zurrut luzea egin zion, eztarritik behera zihoazkion puspuluek indarra eta freskotasuna galduak zituztela konturatu zen arte. Ordaina Zor Nizun (53. or.)
Zaldua, Iban. Beti bezala, aitarentzat oparia erosteko ardura nire esku utzi du anaiak, eta, beti bezala, ardo botila pare bat erostea erabaki dut, anaia baino ardo-ezagule kaskarragoa banaiz ere. Gezurra, Gezurrak, Gezurrak (67. or.)
Itzultzaileak
Euskal itzultzaileek lan handia egin dute azken urteotan, eta hori eskertu beharra diegu irakurleok. Hala ere, gaurko kontu honi dagokionez ezinbestean, gainera idazleen aje berbera erakutsi digute itzultzaileek: zenbaitek ez dute bereizten botila betea eta botila hutsa.
Aldasoro, Irene. Ni izkinara joan nintzen itsumustuka, neure ohiko aulkira, eta Nanniek, arasara joan, eta jerez botila bat eta ardo-kopa batzuk atera zituen. Dublindarrak (21. or.)
Lopez de Arana. Mutila burbuilatsu sentitu zen gaseosa botila ireki berriaren gisara. Manhattan Transfer (41. or.)
Mendiguren, Iñaki. Gero, esne-botila hartu zuenean handik pitxerrera botatzeko, garrasi egin zuen. Harry Potter eta Azkabango Presoa (266. or.)
Morales, Jose. Geroxeago, jangelara itzuli zenean, tea hartzeko ontziak eta ron-botila bat ikusi zituen mahai gainean prest. Arima Hilak (127. or.)
Navarro, Koro. Zruleren tabernara joan zen zuzen-zuzenean, vodka botila handi bat erosi, eta etxera eraman zuen. Zortzi Kontakizun (45. or.)
Rey, Fernando. Harrezkeroztik errenta jasotzen zuen, florin bat egunean, eta horrekin egunero-egunero ron botila bat eta tabakopakete pare bat erosten zituen. Zorrotz Begiratutako Trenak (18. or.)
Zabaleta, Josu. Banuen ron botila bat ere, bizpahiru baso edan nituen hartatik, eta nire egoerak barre eragin zidan. Fantasiazko Ipuinak (94. or.)
Erantzunak
Galdetzen dut:
esan nahi badut ardo-botila oparitu niola aitari ardoz betea, aipatu nahi badut ardoa ardo-botila baten barruan dagoela, esan behar al dut ardo-botila ardo oparitu niola edo, ez al da aski ardo-botila esaterarekin, entzuleak ulertuko duelakoan hutsik ere ez dagoela?
Alegia, zergatik onartzen da elipsia botila bat ardo esaten dugunean (suposatzen da ardo-botila batean dagoela ardoa) eta ez ardo-botila esaten dugunean (adibide horietan guztietan testuinguruak argitzen du botila betea dagoela)?
Erabat ados XMErekin. Berak, hala ere, diplomaziaz erantzun dio Joxe Aranzabali. Nik, berriz, anonimotasunaren aukera baliatuta, diplomazia alde batera utziko dut, eta argiro mintzatuko naiz: sasi-jakintsu asko ikusten dira azkenaldi honetan, euskararen arauak larregi sinplifikatu eta, arau sinplifikatu/elbarritu horietan oinarrituta, Ongia eta Gaizkia bereizten ibiltzen direnak. Hala, Joxe Aranzabal gai da esateko zer dagoen ongi eta zer gaizki, baina... arazoa ez ote da berak gaizki ulertu duela araua? (mendian galdu eta "ni ez beste guztiak galdu dira!" pentsatu zuen umea etorri zait gogora). Mendigurenek argi azaldu du, beraz ez naiz gehiago luzatuko, baina hona hemen, bukatzeko, nire sinplifikazioa, sinplifikazio-zaleentzat: 'botila bat ardo' beti da -besteak beste- edukia; 'ardo-botila (bat)', berriz, ez da beti -bakar-bakarrik- ontzi hutsa.
Niri "ardo botila"-ren kasua bera baino, horren erabilera aztertzeko Joxek izan duen aukera interesatzen zait. Euskal idazle garaikideen testu bilduma batean egin du bilaketa hori, teknologiari esker, nahiko modu errazean.
Sistema hori bikaina da, azken batean ezagutza jende gehiagoren esku jartzen duelako, eta bakoitzak nahi duena aztertu eta bere erabakiak har ditzake modu horretan.
Baina azterketa horretarako erabilitako korpusean dago koska. Joxek gaur egungo idazleen testuetan arakatu du, baina hori bezain garrantzitsua litzateke euskarazko testu klasikoetan ere arakatzea. Horrek erakutsiko baitigu euskararen tradizioan zein erabilera eta bilakaera izan dituen "ardo botilak". Horrekin ikusiko genuke Joxek arautzat agertu digun horren zer nolako tradizioa duen, eta horrekin ere, bakoitzak bere hautua askatasun (ezagutza, azken batean) handiagoarekin egin ahal izango genuke.
Baina non daude testuok? Zergatik ez daude sarean denon eskura? Nork du euskal korpusean arakatzeko monopolioa (eta beraz, horren izenean pontifikatzen jardutekoa)?
Euskal klasikoen korpusa ASKATU!!!
Euskal testuen gordailuan topatuko dituzu testu batzu. Patxi Salaberriren ardurapean, hamaika lagunen artean osatutako gune interesgarria.
Lan hori geldituta dago egun. Patxi Salaberrik ez dauka hori egiteko ezelango laguntzarik eta...
Interneten euskal literaturaren korpusa txikia da oraindik, eta eztabaida interesgarria da.
Euskal Kulturaren planean, aipatzen al da horrelakorik?
"Eta irakurlea geratzen da ez dakiela idazleak zer esan nahi duen benetan. Eta zorabiatu egiten da".
Joxe maitea, ez nekien hain gutxi behar zenuenik zorabiatzeko. Halaber ez nekien irakurleak, oro har, hain errazki galtzen zirenik "botila bat vodka" ren lekuan, "vodka botila bat" irakurtzeagatik. Jakin izan banu, ez nukeen sekula hala idatziko. Egia da, hala ere, dabilenari ikusten zaizkiola akatsak. Eskertzekoa da, beraz, abisua.
Handizkatzen ibiltzeak, ordea, ez garamatza inora. Eta handizkatzea da, ezbairik gabe, irakurlea "idazleak benetan zer esan nahi duen jakin gabe geratu" eta horregatik "zorabiatzen dela" esatea. Niretzat, halako gauza batengatik galtzen eta zorabiatzen den euskal irakurlerik, ez dago munduan, baina balego, eta fedea dizudanez, balizkoa behar, ene irudikoz bi aukeraren artekoa litzateke: 1- deus ulertzen ez duen inuzente gaixoa, edota, 2- egundoko milika, (tiquismiquis-chichis bat, alegia).
Jaso diosala.
> "Euskal testuen gordailuan":http://www.vc.ehu.es/gordailua/ topatuko dituzu testu batzu. "Patxi Salaberriren":http://www.armiarma.com/zubi/egileak/00606.htm ardurapean, hamaika lagunen artean osatutako gune interesgarria.
>
> Lan hori geldituta dago egun. Patxi Salaberrik ez dauka hori egiteko ezelango laguntzarik eta...
Gordailu horretan dauden testu gehienak Josu Lavinek pikatu zituen ezelango laguntzarik gabe.
Johannes Leizarragaren obrak pikatzen 1200 (mila eta berrehun) ordu baino gehiago eman nituen.
Nago noiz entzungo dudan esker oneko hitz ñimiñoren bat.
Josu Lavin
**********
Eskoletan erakusten da diferentzia hori egiten. Nik neuk REM egin nuenean etsaminen batean ere erantzun behar izan diot galderari. Noski, galderari erantzun irakasleak irakatsitakoaren bidetik.
Orain dozena bat urte inguru erakutsi ziguten ardo boteila bat esnez beteta egon zitekeela eta boteila bat ardo ez. Euskarako irakasle andereak gogor egiten zuen, gainera.
Ondo edo gaizki, halaxe ikasi genuen eta halaxe erabili. Ordutik nire begiek ere ez dute egokitzat jo aipatutako idazleen horien guztien adibideetan agertzen dena. Nago, efektu eraginkorragoa eta biderkatzaileagoa dutela irakasleek idazleek baino (tamalez?). Irakurzale izan arren niri holaxe gertatu zait.
Euskalduntzeko prozesuan, garai batean behinik, mamu edo gauza oker asko zabaldu ziren. Niri ere horrela erakutsi zidaten ("botila bat ur" betea, eta "ur botila bat" hutsa), baina, beste kasu askotan bezala, euskararen erabilera biziak erakutsi dit gauzak benetan nola diren, eta des-ikasi behar izan ditut gauza asko eta asko.
Estilo berekoak dira garai batean zabaldu ziren mezu oker asko: a) norekin kasua ez zela erabili behar "pertsona bati laguntzeko ez bazen", eta, beraz, "palarekin zulo bat egin" gaizki zegoela; b) "egonez gero" eta "egotekotan" sinonimoak direla; c) norentzat bizidunekin erabili behar zela ezinbestean eta ezin zela esan "osasunarentzat" baizik eta "osasunerako"; d) "nekatuta edo nekaturik gaude" esan behar zela beti, eta "nekatua nago" gaizki zegoela...
Eta zerrenda luzea egin nezake. Ez diot nik inori deus leporatuko. Hala erakutsi zizkidaten eta segur aski irakasle ibili garenok ere lagundu genuen noizbait halako mamuak zabaltzen. Horiek denak garai baten eta garai hartako euskararen egoeraren ondorioak dira. Euskal gramatika azaltzerakoan, logika bilatzen zen (eta ikasleontzat lagungarria zen maiz), baina ustezko logikaren menpe jarri ginen, hizkuntza matematika balitz bezala. Barkatu talaka hau!
Dena dela, hemengo adibideari helduz ("botila bat ur"), iruditzen zait ez dela zuzena egiten den kritika eta txartzat ematen dela erabilera egoki bat. Nik, behintzat, honela aditzen eta erabiltzen dut: a) "ur botila" esaten dugunean zer galderari erantzuten diogu, ez dugu esaten hutsa ala betea dagoen; b) "botila bat ur" esaten dugunean zenbat galderari erantzuten diogu.
Beraz, nire ustez, zuzenak dira:
-emaidazu ur botila bat.
-estropezu egin, ardo botila erori, eta den-dena zikindu zen.
- bi libro ardo edan zituen.
- basokada bat kafe.
Ongi izan.
Fernando Rey.
> Estilo berekoak dira garai batean zabaldu ziren mezu oker asko: a) norekin kasua ez zela erabili behar "pertsona bati laguntzeko ez bazen", eta, beraz, "palarekin zulo bat egin" gaizki zegoela; b) "egonez gero" eta "egotekotan" sinonimoak direla; c) norentzat bizidunekin erabili behar zela ezinbestean eta ezin zela esan "osasunarentzat" baizik eta "osasunerako"; d) "nekatuta edo nekaturik gaude" esan behar zela beti, eta "nekatua nago" gaizki zegoela...
Plazaratu duzun zerrenda hori interesgarria da oso. Baina zuzenketa oker guztiez jabetu al gara?
Esaterako, eta botila-ardo horrekin zerikusia duenez:
pintxo bat patata tortilarena esaten duen Donostiako tabenaria hain ezjakina al da?
Irakurri dut Joxe Aranzabalen artikulua eta Xabier Mendigurenen erantzuna; baita anonimoarena ere. Honek esaten du Xabierrek argi azaldu duela eztabaidagaia. Nik, egia esateko, ez dut argi ikusten. Hartuta Xabierrek aitatzen duen adibidea:
> “Ilehoria eta kardabera berehala oheratu ziren, baina eskotedunak ez zeukan presa handirik, antza, eta, hozkailutik garagardo botila eta marmelada potoa hartu ondoren, egongelako besaulkian jesarri zen, ni aurrean ninduela”.
Nik interpretazio bakarra ateratzen diot esaldi horri: botila mota bat hartu zuela hozkailutik, garagardoa edatekoa, eta poto klase bat, marmelada edukitzekoa. Beste esanahia, botila garagardoae eta poto marmelada, ez dut interpretatzen testuinguru horretan.
Atzean zuloa daukat, eta oker egon naiteke. Eskertuko nioke Xabierri (edo anonimoari, edo edozeini) argituko balit adibide hori (eta besteak), baina banan-banan helduta adibideei.
Eskerrik asko
> Eskertuko nioke Xabierri (edo anonimoari, edo edozeini) argituko balit adibide hori (eta besteak), baina banan-banan helduta adibideei.
Argigarri izango zaizkizulakoan, hona hemen zenbait gogoeta:
- Ontzia + edukia eskemak, oro har, neurria adierazten du. Hau da: 'botila bat ardo' bezalako egitura 'litro bat ardo' egituraren familiakoa da, nolabait esateko.
- Hozkailutik 'botila bat garagardo' hartzeko (beraz, normalean behintzat, 33 cl garagardo hartzeko), garagardo botila (ere) hartu beharko duzu, salbu eta garagardoa (edaria) beste ontzi mota batean baldin badago.
- Pentsatzen dut zuk eta Joxe Aranzabalek jatetxe batean ez zenuketela inoiz, esate baterako, indaba lapikoa eskatuko (edo, eskatzekotan, mesedez lapikoa indabez beteta ekartzeko eskatuko zenukete).
Gero arte.
Joxe Aranzabalek sinplifikatu egin ditu gauzak, eta Xabier Mendiguren Elizegik jeneralizatu. Ados nago Xabierren arrazonamenduaren lehen zatiarekin. Baina badago beste alor bat, pragmatika, berak kontuan hartu ez duena. Eta pragmatikaren arabera, Joxek ekarritako adibideak ez dira zuzenak.
Esaten badugu garagardo botila eta marmelada potoa atera ditugula hozkailutik, gramatikak esaten digu hori zuzena izan daitekeela. Pragmatikak, aldiz, diosku inor ez doala hozkailura botila hutsa eta poto hutsa atera eta kontenplatzeko. Joatekotan, garagardoa edan eta marmelada jateko asmoz joango gara. Baina horretarako edukia izan behar bai botilak eta baita potoak ere.
> Esaten badugu garagardo botila eta marmelada potoa atera ditugula hozkailutik, gramatikak esaten digu hori zuzena izan daitekeela. Pragmatikak, aldiz, diosku inor ez doala hozkailura botila hutsa eta poto hutsa atera eta kontenplatzeko. Joatekotan, garagardoa edan eta marmelada jateko asmoz joango gara. Baina horretarako edukia izan behar bai botilak eta baita potoak ere.
>
Baina nork dio botila eta potoa hutsik daudela?
ardo botila = botila hutsa egitura ez da zuzena.
Beteta, hutsik, erdiraino, hondar bat... auskalo botila horrek zer duen.
Baina hozkailuan baldin badago, lasai, beteta egongo da-eta.
Josu Lavinek esan du:
<
>
> Johannes Leizarragaren obrak pikatzen 1200 (mila eta berrehun) ordu baino gehiago eman nituen.
>
> Nago noiz entzungo dudan esker oneko hitz ñimiñoren bat.>>
Arrazoia duzu, Josu, eta nik ere eskerrik asko esan nahi dizut, bihotz-bihotzez. Ez pentsa zure lana oharkabean joan denik. Nik zure transkripzioen CDak erosi nituen Bilboko Verdes liburudendan (Jakintza BAithakoak), Interneten inork ezer eskegi baino askoz lehenago. Lan eskerga eta benetan metikulosoa eta exhaustiboa. Gutxi dira euskara zuk bezain ondo ezagutu eta maite dutenak. Eskerrik asko, Josu!
Ana
Kaixo Ana,
Eskerrik asko zure hitz amultsuengatik.
Eskerrik asko halaber eskerrak eman dizkidazuen besteoi. Behar izan ez banitu ez nituzkeen eskatu.
Euskal klasikoak konputerizatzen hasi nintzenean ez zegoen gaztelaniazko bat ere eskuragai.
Interneten ere lehenago agertu ziren gaztelaniazkoak baino.
Hain erosle gutxi zegoenez pikatzeari utzi behar izan nion. Aski izan lirateke 100 bat erosle lana posible egin ahal izateko, baina ale bakoitzetik oso gutxi saldu nituen (10 bat, bataz beste).
Neure proiektu hura, hau da, euskal klasiko guztiak konputerizatzeko proiektua pikutara joan zen.
Ezelako laguntzarik ere ez nuen inon eskatu.
Bestalde pentsatu nuen ezen Mitxelenaren Hiztegia egiten zihardutenek ipiniko zituztela eskuragai konputerizatutako liburu guztiak, baina oraindaino ez dute honelakorik egin nahi izan.
Orain, euskal mundutik aparte samarra bizi naiz, zeren neure porrotak etengabeak izan baitira plazaratu ditudan kuestioetan, eta bestaldetik neure ROMANICAk denbora asko eta asko eskatzen baitit.
Dakikezunez ROMANICA (=erdara batua, neolatinera) da neuk finkatu dudan hizkuntza erromaniko erkide batua. Lankide bikainak ere eduki ditut ideia honetan, baina hauen artean ez dago euskaldun bat ere ez.
Bizkitartean lapurtera klasikoa ere abandonatu dut eta orain Euskaltzaindiaren euskara batua erabiltzen dut. Euskara batua, dagoen dagoenean, ez zait oso laket, baina soziologikoki bestelako eredurik ezina iruditzen zait memento hauetan.
Onar itzazu ene agurrik bihotzetikoenak.
Josu Lavin
**********
Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan
botila
agertzen zaigu batetik, eta
tortilla Heg. 'arrautzopila'
beste aldetik, bi elerekin.
Badirudi ezen arrautzopil hitza hobesten dutela.
Neuk normalean entzuten dudana da "pintxo bat... tortilla patata".
Nor ausartzen da "patata arrautzopil bat" eskatzen?
Biba arrautzopilak, a bilduak eta zeniezazkiguketenak!
Biba euskara inposiblea!
Josu Lavin, Hartz
*****************
> Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan botila agertzen zaigu batetik, eta tortilla Heg. 'arrautzopila' beste aldetik, bi elerekin.
Bai, eta? Zerk zaitu harritzen? Bi gauza ezberdin dira: bata, 'tortilla', mailegu osoa, grafian eta ahoskeran, ezinbestean elle soinua eskatzen duena. 'Botila'k, aldiz, bi ahoskera posible ditu:
1. /botila/, ele soinuaz
2. elle soinuaz
(bide batez, gogoratu ezen /botija/ ahoskera ez dela zuzentzat jotzen.)
Ongi izan
> Bai, eta? Zerk zaitu harritzen? Bi gauza ezberdin dira: bata, 'tortilla', mailegu osoa, grafian eta ahoskeran, ezinbestean elle soinua eskatzen duena. 'Botila'k, aldiz, bi ahoskera posible ditu:
> 1. /botila/, ele soinuaz
> 2. elle soinuaz
> (bide batez, gogoratu ezen /botija/ ahoskera ez dela zuzentzat jotzen.)
Kaixo Jakue,
Neuk beti ahoskatu eta ahoskatzen dut /botila/ eta /tortilla/. Inoiz ez dut ahoskatu ez eta ahoskatzen /botilla/ eta /tortija/.
Uste dut ezen ez duzula ulertu esan nahi nuena.
Josu Lavin
**********
> Uste dut ezen ez duzula ulertu esan nahi nuena.
Aitortu behar dut ezetz, ez dudala ulertu. Baina zer esan nahi zenuen, orduan, esaldi honekin?:
> Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan botila agertzen zaigu batetik, eta tortilla Heg. 'arrautzopila' beste aldetik, bi elerekin.
Informazioa emateko besterik ez bazen, ba mila esker, baina uste dut gehienok bagenekiela ezen 'botila' ele batez idazten dela eta 'tortilla', berriz, bi elez.
(azkenik, argi utzi nahi dut ezen ez dudala une batez ere pentsatu zuk /botija/ eta antzekoak esaten dituzunik. Barka hori ulertarazi badizut.)
Kaixo Jakue,
> Informazioa emateko besterik ez bazen, ba mila esker, baina uste dut gehienok bagenekiela ezen 'botila' ele batez idazten dela eta 'tortilla', berriz, bi elez.
Goiko mezuetan TORTILA agertzen da adibideetan, beraz gehienok ez dakigu nola idatzi behar den. Oraintxe galdetu diot neure emazteari eta berak TORTILA (idatzizkoan) erabiltzen duela esan dit, ahoskatu, ordera, tortija.
Neu arrautzopil bezalako hitz hiper euskarazkoa aipatu nahi nuen, zeina praktikan ezin baita erabili.
Adeitsuki
Josu Lavin
**********
> Goiko mezuetan TORTILA agertzen da adibideetan, beraz gehienok ez dakigu nola idatzi behar den.
Kontxo, ba egia da... Barkamena eskatu behar dizut berriz, beraz.
> Neu arrautzopil bezalako hitz hiper euskarazkoa aipatu nahi nuen, zeina praktikan ezin baita erabili.
Zurekin bat nator. Arazo horren aurrean, agian 'moleta' hitzaren erabilera sustatu beharko genuke, ez baitu nahasketarako aukerarik ematen, ez idazkeran eta ez ahoskeran.
(Hiztegi Batuan: omeleta* e. moleta: Ipar. 'arrautzopila')
> Zurekin bat nator. Arazo horren aurrean, agian 'moleta' hitzaren erabilera sustatu beharko genuke, ez baitu nahasketarako aukerarik ematen, ez idazkeran eta ez ahoskeran.
> (Hiztegi Batuan: omeleta* e. moleta: Ipar. 'arrautzopila')
Geuk, Romanican, hizkuntza erromaniko erkide batuan
TORTILLA erabiltzen dugu espainol tortilla esateko, eta
OMELETTE frantses moleta esateko.
3000 hiztegian:
ARRAUTZOPIL litzateke edozein motatakoa,
TORTILLA espainol tortilla (patataduna), eta
MOLETA frantses tortilla (patatagabea).
Romanican BOTTILIA da euskarazko BOTILA, eta PANTALLA esateko ingelesezko SCREEN erabiltzen dugu edo italieraz bezala SCHERMO (ahoskaturik: skermo).
PANTAILA/PANTALLA ez da oso hitz internazionala, nahiz eta portugesez PANTALHA izan.
Onartzekotan PANTALLA izan behar litzateke, ordez-eta PANTAILA.
Josu Lavin
**********
Jasonek aita aitatu du, "botila bete ur" esan behar dela erreklamatzeko. Ongi da adibidea, baina egarri denak ez du zertan botila beti beteta aurkitu behar. Plan horretan jarrita, "hiru laurdeneko botila bete ur", "litroko botila bete ur", "litroko botila urez erdibetea" eta abar infinitoa etorriko litzateke ondotik. Argi dago forma zuzena "botila ur" dela eta ez "ur botila". Baina zer arraio? Jasonek aita jatorra daukan lekuan, guk ama euskaldun-berria daukagu, nirekin batera (duela berrogeitaka urte) euskaraz ikasi zuena. Gure amak "ur botila bat" eskatu eta nik botila huts bat emango banio, zaplasteko eder bat emateko gogoz geratuko litzateke. Handiagoa, mutil txintxoa eta oso maitea nauelako, zaplastekoa eman gabe geratuko litzateke, baina gogoa...
Gure amari, duela berrogei urtetik hona ia denbora guztian euskara ez-zuzenean hitz egiten duen horri, bost axola zaio "botila ur" ala "ur botila" esan behar den. Areago, bost axola zaio "egiazki" nola den ere eta horrek ni zenbateraino kezkatzen nauen. Bera egarri da eta ura nahi du. Ez besterik.
Bera ez baita gu adinako milika aberats-berria. Aski du egarri dela erakutsi eta ur pixkat emateko eskatzearekin, ahal duen moduan. Soilik asetu egin nahi du, eta ni tonto jartzen ez banaiz, ur pixkat eman eta kito, erretolika batererik gabe, horixe da onena. Ez du ikasgai bat nahi. Ur tragotxo bat baizik ez.
Hizkuntza lehenik komunikazio dela benetan sinesten badut behintzat. Izan ere, testuingurua deitzen duten gauza bat dago beti eta.
Eta orain galdetuko didazue "nola eskatzen du zuen amak ur botila bat?" (Esate baterako patxaranez betetzeko), zeren eta bizitzan gutxi baitira urik batere gabeko ur botila bat eskatzeko aukerak (Gainera: nolakoak dira ur-botilak? Iparraldekoak eta Hegoaldekoak berdinak ote? Badoit eta Insalus? Eta Ingalaterrakoak?).
Ez dakit, Agian "ur botila bat" esango du gure amak. Ala "botila bat ur" (hau zailagoa). Baina seguru asko beste bideren bat hartu eta "Emaidazu hutsik dagoen (ur , ardo, vodka, Soberano...) botila hori" esango luke. Edota beste zerbait, berak behar duena nik ulertzeko modukoa, behintzat. Eta Villasenteren sindromeak jotzen ez banau, segur ulertuko diodala. Izan ere, hitz egiten duenean, gure ama ez baita aritzen hizkuntzari buruzko gogoetetan. Hori gure gauza da, Jasone eta bere aitaren antzeko euskaldun eredugarri eta guztiz jatorrona, bistan denez.
Erantzun-andana hau oso interesgarria iruditu zait afin ikus dezagun zein meheak diren jatortasunaren oinarriak. Batentzako jatorra, bestearentzako arrotz.
Bestalde, H. Etxeberriaren hitzetan antzeman dut nolabaiteko prebentzioa kontra Villasanteren sindromea, nola bailitzan zerbait gaizki etorria eta akaso kutsakorra zeinek lausotzen ahal duen gure entendimendua.
Jakina, Villasantek ez du nire defentsarik behar, baina tira, hala ere: zehaztu al zenezake zertan den erratua Villasantek apuntatu zuen norabidea?
> Botila bete ardo, botila bete ur...zergatik ez? Etxean "ur botila" bat eskatu eta aitak botila ematen zidan, urik gabe.
Nekatzen hasia naiz hainbeste jatorkeriarekin:
jakina 'botila bete ur' eta halakoak zuzenak direla, baina horrek ez du esan nahi, automatikoki, 'ur-botila' forma okerra denik. Eta, bide batez, otorduan ur-botila eskatzen duenari botila hutsa ematea benetan zitala iruditzen zait. Zenbait galdera ditut Jasonerentzat:
- botila, beteta egon beharrean, erdi-beteta baldin badago, nola eskatu behar dugu? "Pasa, mesedez, botila erdi-bete ur"? Ez al da normalagoa honelako zerbait esatea?: "Pasa, mesedez, (ur-)botila" (eta barruan duena, noski!). Neuk, egia esan, honela esango nuke: "Pasa ura, mesedez". Baina noski, ikusita batzuek ordenagailuen modura prozesatzen dutela informazioa, agian honelako zerbait gehitu beharko nuke, goitik behera bustita bukatu nahi ez banu, behintzat: "...baina botilan sartuta!".
- ur-botila eskatu eta botila urez beteta zegoenean zer egiten zuen, zehatz-mehatz, Jasoneren aitak? Mahaitik altxatu eta botila hustu?
- eta Jasonek aitari, esate baterako, diru-zorroa eskatuko balio, zer egingo luke aitak? Bada, jakina: ezer baino lehen, zorrotik dirua atera, zorroa besterik ez baitio eskatu...
> Idazle askok, gaur egungoek batez ere, behin eta berriro nahasten dute botila bat ardo eta ardo botila bat. Botila bat ardo esan nahi dutenean, alegia, botila bat ardoz betea, idazten dute ardo botila bat, hau da, hutsik dagoena. Eta irakurlea geratzen da ez dakiela idazleak zer esan nahi duen benetan. Eta zorabiatu egiten da.
Funtsik gabeko arinkeria horiek esanez piztu zuen Joxe Aranzabalek eztabaida hau. Nire galdera: erantzun guztiak irakurri ondoren, ez al du Joxek ezer esatekorik? Hona hemen proposamen bat:
"Konturatu naiz gehiegi sinplifikatutako sasi-arau batean oinarritu nintzela gaur egungo idazle eta itzultzaileen ustezko hutsegiteak seinalatzeko. Barkamena eskatu nahi diet idazle eta irakurle horiei, eta Sustatuzale guztiei."
> Bestalde, H. Etxeberriaren hitzetan antzeman dut nolabaiteko prebentzioa kontra Villasanteren sindromea, nola bailitzan zerbait gaizki etorria eta akaso kutsakorra zeinek lausotzen ahal duen gure entendimendua.
> Jakina, Villasantek ez du nire defentsarik behar, baina tira, hala ere: **zehaztu al zenezake** zertan den erratua Villasantek apuntatu zuen norabidea?
arrazoiz kargaturik zatoz Jesus. Arinegi erabili dut Villasenteren izena, ez baitut deus zehatzik haren kontrakorik, ez eta ere gogoan haren irakaspen alferrekorik. Bizirik dauden lagunen izenak baino, hilik eta defendatu ezin duenarena erabili dut. Barkamena eskatzen diet haren fan guztiei.
Alabaina, nire hitzak azaltze aldera, Villasante diodanean, zera nahi nuke adierazi: badirela zuzentasunaren izenean hitzaren jarioa etengo dizuten pito lukainkak. Beti gramatikari eta hiztegiari beha, "ez da horrela esan behar" erranez hitz jarioa moztuko dizuten maniatikoak eta hirugarrenean antzarak ferratzera bidaliko dituzunak. Hizkuntzaren zehaztasunaren izenean, inkomunikazioaren babesa nahiago duten apaju arraioak. Egia, Villasante ez zen horrelakoa batere, baina ezagutzen ditut hamaika villasante halako. Zeuk ez, Jesus?
> Alabaina, nire hitzak azaltze aldera, Villasante diodanean, zera nahi nuke adierazi: badirela zuzentasunaren izenean hitzaren jarioa etengo dizuten pito lukainkak. Beti gramatikari eta hiztegiari beha, "ez da horrela esan behar" erranez hitz jarioa moztuko dizuten maniatikoak eta hirugarrenean antzarak ferratzera bidaliko dituzunak. Hizkuntzaren zehaztasunaren izenean, inkomunikazioaren babesa nahiago duten apaju arraioak.
Horretan erabat ados, Hasier. Eta ez dira gutxi.
Dudarik gabe, beste giro bat behar da euskararen inguruan: irekiagoa, sortzaileagoa, ...
Agur t'erdi!
Berandu bada ere, pare bat ohar Euskal Testuen Gordailuaz:
1.- ETG ikasle-irakasle-euskaltzale multzo baten lana izan da hasieratik beretik. Ezagunak edo hurbilekoak batzuk, urrunagokoak edota ezezagunak besteak, kontua da gunea poliki-poliki osatzen hasi zela, harik eta, harira ez datozen arrazoiengatik, erabat izozturik geratu zen arte.
2.- Eginkizunak era askotakoak izan dituzte partaideek: testuak pikatzetik euskarri informatikoaz arduratzeraino iritsi daitezkeen guztiak, hain zuzen. Eta guzti-guztia eskertu uste du Gordailuak, bai lankideekin zuzenen hitz eginez, bai posta elektronikoz edo bestelakoen bitartez.
3.- Eskertzeaz gainera, lehen unetik jakinarazi izan ditu ETGk "pikatze"-lanetan zein bestelakoetan aritutako guztien izen-deiturak, testuen amaieran betidanik agertu diren "kredituetan" ikus daitekeenez.
Ohar parea azkenean hirukoa izan bada ere, ez dirudi kalterik egingo dionik laugarren bat ere eransten bazaio, hots, (eta 4.-)laster asko Euskal Testuen Gordailuak fase berri bati helduko diola iragartzera datorrena.
Euskal Testuen Gordailua osatu dugun guztion izenean,
Patxi Salaberri
Lucio Maidagan
Jue 01/02/2018, 20:21
iritzia@berria.eus;
Beste ahalegin bat egitera noa, euskara batuaren hiztegia badaukat, baina zaharra da; estilo liburua egon naiz irakurtzen; eta oraingo gutuna laburragoa da, ez dira bi, bakarra baizik, ez dauka oharrak, kontaratu naiz akatz batzuek zaukala lehengoak eta horregatikan ikusi nuen oharrak behar zuela. Argitu beharra daukat,estilo liburua irakurri bai, baina ikasi? bigarren aldiz ira-
kurri beharko dut hurrengo batean eta denbora gehiokin, baina nola ez naizen kazetaria eta nire gutunak ez duen estiloaz hitz egiten, nola irakurle bat naizen bakarrik,nire iritzia emateko asmotan idatzi duena euskerari buruz, nik uzten dut barkatuko duzutela akatz bat edo beste =
Nola da askatasuna edo libertatea ?
Euskarari buruz eztabaidak egoten direnez nik ere gauza
batzuek ezan nahi nuke:Sarasolak egin zuenean kritika E.-B.ri,traketza izan zen bere"miratu"eta"tradizioa" aipatuz,aspertu arte.Orotariko Hiztegiak 25m. hitz dauzkala,nire iritziz%95 Erdera´kadak (E.) izango dira,aze liburua eta aze hiztegia,E.raz beteak.Zuazo eta Amurizak euskalkiak nahi dute sartu,ondo dago baina E.kadak kendu gabe?.Kintanak Mutriku´ko herriari kritika egin zion,ezanaz ez dela"gaba" "gaua"dela,leikena,baina bere idatzietan sartu zuen berak ba E.kadak,horretaz kritikatzeko? Euskaltzaindian haserretu egin ziren gramatikalariek,nik galdera bat egingo dut,jakinda7liburu daukatela aterata,liburu gehiago,inok ez badu ez irakurriko eta ikasiko?Hobe ez lexikoa gehiago lantzea,ikertzea?garbiketa sakon bat egitea. Badakigu zer gertatzen den kalean euskararen irakasleak E.dagehiegi,ikastoletako umeak,irten eta erderaz, gasteak ez dutela ondo hizketan egiten,idazten,ventania,espumia, inportantea,tio(neri ez ezan tio,osaba naiz)hemen tio ezaten da!!besteak,veinte urte,maiatza(loraila)Idazle askok nahi duten bezala.EuskalT.2E.raz.S.ColinakBERRIAn:metrika,rol,pozizio, kantatzen....Dakitenak?ez badute ondo hizketan egiten?idazten? Denok aspertzeko arrizkuan gaude.Akatza zustraian dago: dagoen erderakadarako joera da!!Gure buruko Euskal Hiztegia apurtuta dagoela. Maidagan eta Aierdi Luki (Mutriku)
Lucio Maidagan
Jue 01/02/2018, 20:21
iritzia@berria.eus;
Beste ahalegin bat egitera noa, euskara batuaren hiztegia badaukat, baina zaharra da; estilo liburua egon naiz irakurtzen; eta oraingo gutuna laburragoa da, ez dira bi, bakarra baizik, ez dauka oharrak, kontaratu naiz akatz batzuek zaukala lehengoak eta horregatikan ikusi nuen oharrak behar zuela. Argitu beharra daukat,estilo liburua irakurri bai, baina ikasi? bigarren aldiz ira-
kurri beharko dut hurrengo batean eta denbora gehiokin, baina nola ez naizen kazetaria eta nire gutunak ez duen estiloaz hitz egiten, nola irakurle bat naizen bakarrik,nire iritzia emateko asmotan idatzi duena euskerari buruz, nik uzten dut barkatuko duzutela akatz bat edo beste =
Nola da askatasuna edo libertatea ?
Euskarari buruz eztabaidak egoten direnez nik ere gauza
batzuek ezan nahi nuke:Sarasolak egin zuenean kritika E.-B.ri,traketza izan zen bere"miratu"eta"tradizioa" aipatuz,aspertu arte.Orotariko Hiztegiak 25m. hitz dauzkala,nire iritziz%95 Erdera´kadak (E.) izango dira,aze liburua eta aze hiztegia,E.raz beteak.Zuazo eta Amurizak euskalkiak nahi dute sartu,ondo dago baina E.kadak kendu gabe?.Kintanak Mutriku´ko herriari kritika egin zion,ezanaz ez dela"gaba" "gaua"dela,leikena,baina bere idatzietan sartu zuen berak ba E.kadak,horretaz kritikatzeko? Euskaltzaindian haserretu egin ziren gramatikalariek,nik galdera bat egingo dut,jakinda7liburu daukatela aterata,liburu gehiago,inok ez badu ez irakurriko eta ikasiko?Hobe ez lexikoa gehiago lantzea,ikertzea?garbiketa sakon bat egitea. Badakigu zer gertatzen den kalean euskararen irakasleak E.dagehiegi,ikastoletako umeak,irten eta erderaz, gasteak ez dutela ondo hizketan egiten,idazten,ventania,espumia, inportantea,tio(neri ez ezan tio,osaba naiz)hemen tio ezaten da!!besteak,veinte urte,maiatza(loraila)Idazle askok nahi duten bezala.EuskalT.2E.raz.S.ColinakBERRIAn:metrika,rol,pozizio, kantatzen....Dakitenak?ez badute ondo hizketan egiten?idazten? Denok aspertzeko arrizkuan gaude.Akatza zustraian dago: dagoen erderakadarako joera da!!Gure buruko Euskal Hiztegia apurtuta dagoela. Maidagan eta Aierdi Luki (Mutriku)
Lucio Maidagan
Jue 01/02/2018, 20:21
iritzia@berria.eus;
Beste ahalegin bat egitera noa, euskara batuaren hiztegia badaukat, baina zaharra da; estilo liburua egon naiz irakurtzen; eta oraingo gutuna laburragoa da, ez dira bi, bakarra baizik, ez dauka oharrak, kontaratu naiz akatz batzuek zaukala lehengoak eta horregatikan ikusi nuen oharrak behar zuela. Argitu beharra daukat,estilo liburua irakurri bai, baina ikasi? bigarren aldiz ira-
kurri beharko dut hurrengo batean eta denbora gehiokin, baina nola ez naizen kazetaria eta nire gutunak ez duen estiloaz hitz egiten, nola irakurle bat naizen bakarrik,nire iritzia emateko asmotan idatzi duena euskerari buruz, nik uzten dut barkatuko duzutela akatz bat edo beste =
Nola da askatasuna edo libertatea ?
Euskarari buruz eztabaidak egoten direnez nik ere gauza
batzuek ezan nahi nuke:Sarasolak egin zuenean kritika E.-B.ri,traketza izan zen bere"miratu"eta"tradizioa" aipatuz,aspertu arte.Orotariko Hiztegiak 25m. hitz dauzkala,nire iritziz%95 Erdera´kadak (E.) izango dira,aze liburua eta aze hiztegia,E.raz beteak.Zuazo eta Amurizak euskalkiak nahi dute sartu,ondo dago baina E.kadak kendu gabe?.Kintanak Mutriku´ko herriari kritika egin zion,ezanaz ez dela"gaba" "gaua"dela,leikena,baina bere idatzietan sartu zuen berak ba E.kadak,horretaz kritikatzeko? Euskaltzaindian haserretu egin ziren gramatikalariek,nik galdera bat egingo dut,jakinda7liburu daukatela aterata,liburu gehiago,inok ez badu ez irakurriko eta ikasiko?Hobe ez lexikoa gehiago lantzea,ikertzea?garbiketa sakon bat egitea. Badakigu zer gertatzen den kalean euskararen irakasleak E.dagehiegi,ikastoletako umeak,irten eta erderaz, gasteak ez dutela ondo hizketan egiten,idazten,ventania,espumia, inportantea,tio(neri ez ezan tio,osaba naiz)hemen tio ezaten da!!besteak,veinte urte,maiatza(loraila)Idazle askok nahi duten bezala.EuskalT.2E.raz.S.ColinakBERRIAn:metrika,rol,pozizio, kantatzen....Dakitenak?ez badute ondo hizketan egiten?idazten? Denok aspertzeko arrizkuan gaude.Akatza zustraian dago: dagoen erderakadarako joera da!!Gure buruko Euskal Hiztegia apurtuta dagoela. Maidagan eta Aierdi Luki (Mutriku)
/cache/Udako-Ola-2024_1_small_content.jpeg)
Hizkuntz arauak ematen ditugunean sinplifikazioak egiten ditugu maiz, sinplismoan gabiltzala ez esatearren.
"Botila bat ardo" eta "Ardo botila bat" bereizten dituena ez da, sarritan hala entzun dudan arren, bata beteta egotea eta bestea hutsik. Lehenengo kasuan edukiaz ari gara, ardoaz. Horregatik esan ohi dugu "botila bat ardo edan nuen". Bigarrenean, berriz, botilaz ari gara, eta egon daiteke hutsik, beste zerbaitez besterik "ardo botila bat esnez beteta", baina baita ardoz beteta ere. "Ardo botila hautsi nion buruan" esaldi zuzena litzateke ardoz beteta egonda ere. Ez dut uste "botila bat ardo hautsi nion buruan" batere euskara sanoa denik.
Gainera, sinplifikazioaren beste adibide bat, botila hitzari erreparatzen diogu, baina gauza bera gerta daiteke beste edozein ontzi-motarekin. "Marmelada-potoa" zegoen adibideetako batean; estu jarriz gero, eta barruan marmelada baldin badu, "poto bat marmelada" beharko luke, ezta?
Hori kontuan hartuta, goiko adibideetako asko ez nuke esango "gaizki" daudenik, hizkuntzaren aldakortasuna kontuan hartu gabe ere. Hori beste kontu bat da eta.