Batxilerreko testu eta irakurgaiak

> Bada, ikasle hauentzat denborak ez du aurrera egin eta horrela egin beharko diote aurre selektibitateari.





Filosofiaren alorrean, nahi beste testu ondo itzuli topatuko ditu gaztetxoak Pentsamenduaren Klasikoak bilduman zein Jakinek eta beste argitaletxe batzuek azken urteotan paratutako testuotan. Seguru asko, arazoa irakasle edo ikasle (oso banaka) batzuen berziklatu edo eguneratu beharrizan larria baino ez bide da.

Dudarik gabe hizkuntzalariek daukate erantzukizun handiena respektu euskararen egoeraren analisia, baina itzultzaileak dira bigarren erantzule handienak (ez gutxitan pertsona berdinak dira). Itzultzaileak egunero dute begien aurrean euskararen azpigarapen diskurtsiboa, euskararen desabantaila komunikatikatiboa, euskararen sakoneko arazo estrukturala; eta euren erantzukizuna da argi esatea ezen askoz errazagoa dela euskaratik gaztelerara komunikatiboki itzultzea ezi gazteleratik euskarara; euren erantzukizuna da argi eta altu esatea ezen gaztelaniaren esaldiak konplikatzen hasten direnean euskarak gorriak ikusten dituela afin-eta kalitate baxuagoa lortu ahal izateko, eta bide horretatik ez goazela inora (ezbada erokeria pertsonal eta kolektibora), eta tajuzko soluzioak saiatu behar direla (hizkuntzalarien kontra bada ere).

Lehengo batean jarri nintzen irakurtzen liburua deitzen Hizkuntza (Leonard Bloomfield). Klasikoak bilduman dago, Itziar Lakak itzulia eta Ibon Sarasolak zuzendua. Eta aitortu behar dut: ezin izan nuen pasatu on Hitzaurreko laugarren paragrafoa. Hauxe da paragrafo hori:

Eta halaber, gramatikaren progresuan sinesteak, zeinak ezinbestez eratorria behar zuen, gramatika zientziatzat hartzen zen unetik, zientziaren progresuarekiko sineste orokorretik, nire iritzian, gure artean mende horren hasieran gertatu ziren eta, adibidez, Trubetzkoyren liburu postumoa, Grundzüge... Praha 1939, nire eskuetan erortzean gaztaroa argitu zidaten aurkikuntza leinargietako asko baliogabetu eta galbide aski antzutan barrena eraman zituen.

Zuek zeuek.

Baliteke zuk zehaztutako kasuak, testu zaharra izatean, denboraren ondorioak jasan dituela. Testu filosofikoa zelako.



Denok dakigu testuak itzultzea ez dela erraza. Hare gehiago filosofia bezalako gai batean.



Baina ez dira filosofiaren ikasgaian bakarrik gertatzen horrelako gauzak. Izan ere, batxilergoko ikasle naizen gisan, matematika nahiz historiako liburuetan sumatu ditut itzulpen "eskasak". Filosofiako testu fotokopiatuak ere tokatu zaizkit.



Testu liburuen kasuan, ordea, garbi ikus daiteke erdararen kalkoak egiten direla. Anayako bigarren mailako "Euskal Herriko eta Espainiako Historia" liburuan, adibidez, zenbait testu erabat ulerkaitzak dira eta erdararen eragina nabaria da.



Sentitzen dut adibide zehatzik ezin jartzea, baina oraintxe bertan ez dut liburua nirekin...

Ez daukat batere garbi norena den errua (errudunik egotekotan). Agian, batzuek diotenez arazoa da hizkuntza (euskara) gehiegi konplikatzen dela gaztelaniaz oso erraz esaten dugun berbera zehatz itzultzeko. Hala ere, baliteke arazoa gure euskarazko ezagutza edota erabilera gaztelaniazkoa baino traketsagoa izatea, hau da, ez garela maila jaso batean hitz egiteko gauza. Edo, akaso bi arazo hauen nahasketa bat?



Egia esan ez dakit, baina ematen du azkenean euskara ezgauza zela gai zientifikoez jarduteko ziotenei arrazoia ematen bukatuko dugula, eta kezkagarria da, batez ere hori esaten zutenek ezjakintasun gordinenetik hitz egiten zutelako.

Batek dio errua itzultzaileena dela, euskararen azpigarapen diskurtsiboa salatzen ez dugulako, hau da, erdaren egiturak kalkatzen ez ditugulako; besteak, berriz, itzulpenak eskasak direla, erdararen kalkoak direlako. Horren aurrean, zer egin behar du itzultzaile gaixoak?

> Batek dio errua itzultzaileena dela, euskararen *azpigarapen diskurtsiboa* salatzen ez dugulako, hau da, erdaren egiturak kalkatzen ez ditugulako; besteak, berriz, itzulpenak eskasak direla, erdararen kalkoak direlako. Horren aurrean, zer egin behar du itzultzaile gaixoak?



Kontua da edozelan ere ezen zenbait textu (nahi genituzkeenak baino anhitzez gehiago) direla batzutan ulergaitzak eta inoiz imposibleak ulertzeko, izanik ere errua edozeinena edo nehorena.

Lehenengoa da derrigorrez ulertu ahal izaitea, bertze guzia da floritura apaingarri ongi datorrena. Baina sustantzialki lehena da daitela ulertu zer dakarren textuak (kompartitu ala ez). Khalkoa den edo mimetismoa den da diskutiblea eta bigarren mailako gorabeherea. Traduktoreak behar luke izan (edo berak hartu, bederen) autonomia minimum bat ibilteko barruan tolerantzia batzuk, zeintzuk berari iruditzen zaizkion logikoak eta legitimoak, zeren sakraturik ez dagoke ezer munduan, eta ezta norma paralizante eta hypnotizanteak ere. Lehenengo ulert daitela eta gero bertze kopla guziak dira tangentzial eta irrelevante hutsak respektuz mezu kompresivoa. Ulert ahal dagigula da gure zuzen legitimo eta intransferiblea.



Erramun Gerrikagoitia

Flipatzekoa da zer nolako zalaparta sortu duen Kanten testu batek. Kant zaila da euskeraz, gazteleraz eta ingelesez ere. (Entzun dut alemanierazko orijinala errezagoa dela. Norbaitek baiezta dezake?)



Eta itzulpen kazkarren gainean zer esanik ez... Ingelesetik gaztelerara itzulitako liburu zientifiko asko erabat ulertezinak dira. Hain txarto daude itzulita ezen ikasle askok nahiago duten orijinala erabili, nahiz eta batxilergoan ikasitako ingelesa baino ez jakin.

Ez ote ari gara nahasten bi kontzeptu hauek: ulergarritasuna eta irakurterraztasuna. Testu bat ongi irakurgarria eta guztiz ulergaitza gerta dakiguke (edukia ulertzen ez dugulako edo gai horretan adituak ez garelako) edo, alderantziz, testu bat guztiz irakurtezina eta ongi ulergarria izan daiteke (gaizki idatzita dagoelako edo ongi ezagutzen dugun beste hizkuntza baten kalkoa delako). Beraz, kontua ez da hain erraza.

Espainolezko itzulpenei dagokienez, "Siruela" bezalako delicatessen batean, 40 euro balio duten liburuetan, "erupto" eta "onceavo" ("undécimo" beharrean) aurki ditzakezu; euskarazkoetan, hain mingarriak behintzat, nekez.



Kanten testua Selektibitatean sartzen da, Filosofian. Selektibitateko testu guztiak, gehi testu iruzkin eredugarriak, eta filosofoen pentsamenduen aurkezpenak, euskaraz, Ibaizabal argitaletxeak atera ditu.



Arazoa da edukia dutela hizkera baino kezkagarriagoa: Platon, Grezia osoa, Ilustrazioa, Kant eta Nietzsche emakumeen etsai zital gisa pintatzen zaizkigu. Eta egia izango da ziur aski. Nietzscheren "Ecce Homo", zehazki, "autobiografia harroputz eta egozentriko" gisa. Eta halakoxetzat har daiteke, ondo da.



San Agustin, berriz, intelektual bikain eta erraldoia ei da, mendebaldeak hainbeste zor diona. Emakumeen aurkako San Agustinen jarrera eta testu ugariez, tutik ez. Erromarekiko haren kolaborazionismoaz, aljeriako nekazariak -ia denak pelagianoak- zapuzteko orduan, deus ez.



Egia da San Agustin filosofo eta idazle handi bat izan zela. Ordea, politikoki polita izan nahi baduzu, Platon, Kant, Nietzsche eta Wittgenstein baino askoz ere gaiztoagoa izan zela onartu beharko zenuke. Ez baduzu bederen politikoki polita Vatikanismorik goibelenerantz bideratu nahi.



Ibaizabal argitaletxearen "Filosofiaren Historia" Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak 1998ko urriaren hogeita zortzian onetsi zuen.

> Ez ote ari gara nahasten bi kontzeptu hauek: ulergarritasuna eta irakurterraztasuna. Testu bat ongi irakurgarria eta guztiz ulergaitza gerta dakiguke (edukia ulertzen ez dugulako edo gai horretan adituak ez garelako) edo, alderantziz, testu bat guztiz irakurtezina eta ongi ulergarria izan daiteke (gaizki idatzita dagoelako edo ongi ezagutzen dugun beste hizkuntza baten kalkoa delako). Beraz, kontua ez da hain erraza.





Bai, biak izan litezke posible. Izan liteke ezin dugula ulertu zeozer, zeren ez dugun ezagutzarik eta nivelik nahiko ulertzeko gai darabilguna, nahiz izan ondo redaktatua. Edo, baita, ezanik ere trakets edo txarto redaktatua' heltzen garela ulertzera delako textu horren mezua; baina hobete legoke, edozelan ere, erraitea ezen dugula interpretatu -gehiago edo gutiago- textu hori ezi dugula realki ulertu. Baina, bai, posible dira (theorian) posibilitate bi ok.



Baina, uste nuen (eta segurrenik dugu ere) ezen ari ginela' supposatuz dagoela irakurlea gan nivel basiko minimun nahikoa ulertzeko thema hori (philosophia, medikuntza, izkirimiria,...) behar duela egon textuak ongisko redaktatua, izanik edo traduktionetan edo textu originaletan ere. Reflexioneak balio du, nonbait, edozein hizkuntzatako, izan dadin euskara edo munduko edozein erdara.



Azken batean, behar dugu ikhusi ea euskararen "lerratze" edo "labankada" hori den behin-behingo anekdotiko irrelevante hutsa edo den aitzitik hurbilago dagokeena tik gaitz khroniko edo endemikoa.



Erramun Gerrikagoitia

Euskarara egindako edozein itzulpen tekniko-zientifiko da askoz txarragoa (hots, askoz irakurgaitzagoa, askoz inulergarriagoa, askoz irenskaitzagoa, etc. ...) ezi liburu beraren itzulpen ingelesa, frantsesa edo gaztelaniazkoa. Eta froga konkluiente eta inkontestable hori hala da, zeren baliabide antiinformatiboen bidez ezin lortuko baitugu inolaz ere emaitza komunikatiboagorik ezi baliabide informatiboen bidez.

Gainera, betetzen da honako legea: zenbat-eta exijenteagoa izan jatorrizkoaren hizkera (hots, zenbat eta sintaktikoki landuagoa, zenbat eta ñabardura eta xehetasun gehiago, zenbat-eta esaldi-hierarkizazio handiagoa), orduan-eta diferentzia handiagoa nabarituko dugu inter euskararen bertsioa eta itzulpen ingelesa, frantsesa edo gaztelaniazkoa. Eta hau hala da derrigor, zeren zenbat-eta exijenteagoa izan hizkera bat, areago nabarituko baitugu baliabide komunikatiboki ahaltsuen falta (edo mespretxua, nola gertatzen baita kin zenbait baliabide komunikatiboki ahaltsu ze, euskaran bertan egonik ere, ez baitira erabiltzen: adibidez, "ezi" konparatiboa).

Jakina, tekniko-zientifikotzat jo ditzakegu itzulpen guztiak ze agertu diren in "Klasikoak" edo "Jakin" sortak, zeinen itzultzaile eta zuzentzaileak baitira ustezko onenak; nola Itziar Laka, zein baita ofizioz hizkuntzalaria, espezialitatez sintaxilaria, eta gainera Euskaltzaindiako Gramatika-batzordeko kidea, besteak beste; edo Ibon Sarasola, zein baita hizkuntzalaria, euskaltzaina eta erantzule nagusia on Ereduzko prosa gaur (ez da erantzukizun txikia, alajaina).

Hizkuntzalari edo/ta itzultzaileok: emaidazue mesedez, izenburua on euskal itzulpen tekniko-zientifiko bakar bat ze den hobea (ulergarriagoa, irakurterrezagoa, ... ) ezi itzulpen beraren bertsio ingelesa, frantsesa edo gaztelaniazkoa. Eskatzen dizuet tik nire kondizioa on euskal irakasle unibertsitario, doktore, eta ikertzailea; izan ere, ezinbestekoa baita auzi hau argi gera dadin. Zeren hemen "paganoak" (hots, inolako federik izan gabe, arazoaren kontua garesti pagatzen dutenak) gure ume eta gazteak baitira, eta hori oso-oso serioa da.

Amaitzeko, bi testu (hurrengo bi testuok filosofikoak dira, baina berdin ere atera litezke edozein arlotik):

• Lehenengoa:

Hauxe da:

Eta estatu eta elizaren (hezkuntza eta elizaren) arteko banaketa estatu eta zientziaren (hezkuntza eta zientziaren) artekoak osatu behar du.

Esaldi hori aterea dago tik aurreneko paragrafo itzulia ze irakur daitekeen in liburua titulatzen "Dogmak zientzian? Feyerabend, Kuhn, Popper", zeinen itzultzaileak baitira Juan Bautista Bengoetxea eta Xabier Eizagirre (bide batez, ba al da gaur egun jarrera dogmatikoagorik ezi ukazio sistematikoa on hizkuntzen eboluzio komunikatiboaren ebidentzia?). Azpimarratu behar dut ezen liburuaren kontrazalean dio ezen "JAKIN irakurgaiak" direla erraz eta azkar irakurtzeko eskuliburuak.

• Bigarrena

Bigarren alea aterea dago tik ereduzko prosa omen den "Legeen espirituaz II" (Montesquieu), itzulia per Iñaki Iñurrieta, eta berrikusia per Jon Arrieta. Da justuki liburuki horren lehenengo paragrafo hau:

Pierio mendiko birjinak, aditzen al duzue nire deia? Goiargi nazazue. Bide luzea egin dut. Penaz, nekez eta saminez nago. Jar iezazkidazue gogoan gaur arte urrun izan ditudan lasaitasuna eta gogoa. Inoiz ez zarete plazerraren bidez zuhurtziara eta egiara eramaten duzuenean bezain jainkozko.

Ikus orain gaztelaniazko itzulpen bat (Alianza Editorial):

*Vírgenes del monte Pierio, ¿oís el nombre que os doy? Inspiradme. Llevo una larga carrera y estoy abrumado de tristeza y de fatiga. Traed a mi espíritu aquel encanto y aquella dulzura que sentía antes y que ahora huye lejos de mí. Nunca sois tan divinas como cuando nos lleváis a la sabiduria y a la verdad por la complacencia.*

Gaztelaniazkoa ez da bakarrik ulergarriagoa, baizik-eta badaudela esaldiak ze, edukiz ere, oso diferenteak diren respektu euskarazkoa (mezu konplexuagoa dakarte): adibidez azkenaurreko esaldia. Ikus dezagun: Jar iezazkidazue gogoan gaur arte urrun izan ditudan lasaitasuna eta gogoa ez da inondik inora berdin nola Traed a mi espíritu aquel encanto y aquella dulzura que sentía antes y que ahora huye lejos de mí. Euskarazkoan lasaitasuna eta gogoa gaur arte egon dira urrun, eta gaztelanizkoan daukagu aquel encanto y aquella dulzura que sentía antes y que ahora huye lejos de mí.

Bistan da, jatorrizkora jo beharko dugu, eta hauxe da:

Vierges du mont Piérie, entendez-vous le nom que je vous donne? Inspirez-moi. Je cours une longue carrière; je suis accablé de tristese et d'ennui. Mettez dans mon esprit ce charme et ce douceur que je sentois autrefois et qui fuit loin de moi. Vous n'etes jamais si divines que quand vous menez à la sagesse et à la verité par le plaisir.

Kontuan har goikoa zela ereduzko itzulpen bat, bai-eta ereduzko prosa (euskararen kontrako bakunarik efizienteena, horixe bai dela).

Euskararen begibistako arazoak ez dira baizik islada on euskararen estuasun komunikatiboak: azken buruan, amaitzen dugu ematen mezu sinpleagoak, eta ñabardura gutxiago eta eskasagoak ezi erabiliko bagenu tresneria progresiboago, teknikoki garatuago bat.

> Euskarara egindako edozein itzulpen tekniko-zientifiko da askoz txarragoa (hots, askoz irakurgaitzagoa, askoz inulergarriagoa, askoz irenskaitzagoa, etc. ...) ezi liburu beraren itzulpen ingelesa, frantsesa edo gaztelaniazkoa.

Bai, hala izango da, euskararen ordez fantasia inexistenteak paradigma bakartzat hartuak dituztenentzat.

Zorionez, euskal itzulpengintzak bere bidea egina du, azken hogei urteetan egindako lanaren poderioz, ez hutsaren truke. Erraza da, noski, handik edo hemendik hartutako itzulpen zati bat ekartzea, nori zer frogatu komeni zaion erara, aldez aurretik norberak fede dogmakotzat duen hura demostratu eta, horrela, zahiaz irin zuria egin nahi izatea.

Norberaren ezintasunen errua itzultzaileari leporatzea... zakur zahar horrek tronpetarik ez du behar aditzera emateko.

Badakit, lehen hezkuntzako eta batxilergoko arazoak ez direla maila berekoak, batez ere, gurasook, umetxoenak konpontzeko ezagutza-baliabide gehiago ditugulako (ikaskuntza-maila ez da hain handia), baina zure arazoa nabarmentzearren, hona hemen, anekdota gisa, iaz semeetako batekin gertatu zitzaidana. Umea bigarren mailan zebilen eta, matematikan, zenbakien hurrenkera ematen ari zen. Liburuak honako ariketa hau zekarren:

"Idatzi hurrengo zenbakia:

151 ......................" eta semeak "152" idatzi zuen. Ariketaren helburua, jakina, "ehun eta berrogeita hamar" idatziz ematea zen, baina testua horrela idatziz (itzuliz) gero, ez da harritzekoa umeak bestera ulertzea.

Nik neuk, hiru arazo ikusten ditut auzi honetan (eskola-testuei buruzkoari):

1. Bada garaia, hezkuntzan jatorrizko testuak sortzen hasteko (zer esanik ez lehen-hezkuntzan) eta txarrak direnak bildur barik salatzeko.

2. Nork salatu? Irakasleen hizkuntza-maila ezagututa (ez daitezela maila duten lau katuak -lau katu dira eta- irainka hasi), euskarazko edozein testu onartzen badute, edo, are txarrago, erdarazko testuliburua ezagutu eta euskarazko itzulpena begiratu ere egin gabe liburua hautatzen badute.

3. Itzultzaileok kulpa handia dugu,bai; irakasleen kasuan bezala (bakoitzari berea), hizkuntza-maila ez baita, askotan, behar adinakoa izaten. Baina itzultzaileak ere baditu bere oztopoak. Hizkuntza ofiziala, liburuetakoa, komunikabideetakoa, kultura bideratzekoa, batua, hain zuzen ere, hiztunen hizkuntzatik eta hitz egiteko eretatik (esanak esan hizkuntzarik jakintsuena eta kulturaren jabea dena, alegia) urruntzen den heinean, itzultzaileak (ama hizkuntza euskara duenak zein ikasi duenak, zeren azken honek egiazko iturri kulturalak galtzen baititu) ezin izango dio itzultzen duen testuari behar duen malgutasuna eta bizitasuna eman. Esaten dena, mintzatzen dena, pentsatzen dena eta sentitzen dena ez idazteko eta kulturalki ez hedatzeko (baztertzeko eta galtzeko, beraz) eta haren ordez, esaten ez dena (edo gutxiengo urri batek esaten duena), sentitzen ez dena eta pentsatzen ez dena agintzen duen hizkuntza-akademia bakarra da munduan gurea. Eskua altxa dezala, ondorengo ordezkoren bat sentitzen eta pentsatzen duenaren gogoz kontra idatzi ez duen itzultzaileak: "partida", "komun", "behar ukan (beti)", "isla", "auto", "ordenagailu", Kordoba/Coruña, bat-batean....

Honaino iritsi bazara irakurtzen, zure semearentzat konponbidea irakaslearengan bilatu behar duzula esango dizut. Ea zortea duzun eta lau katu horietako bat tokatzen zaizun.

> Dudarik gabe hizkuntzalariek daukate erantzukizun handiena respektu euskararen egoeraren analisia, baina itzultzaileak dira bigarren erantzule handienak (ez gutxitan pertsona berdinak dira). Itzultzaileak egunero dute begien aurrean euskararen azpigarapen diskurtsiboa, euskararen desabantaila komunikatikatiboa, euskararen sakoneko arazo estrukturala; eta euren erantzukizuna da argi esatea ezen askoz errazagoa dela euskaratik gaztelerara komunikatiboki itzultzea ezi gazteleratik euskarara; euren erantzukizuna da argi eta altu esatea ezen gaztelaniaren esaldiak konplikatzen hasten direnean euskarak gorriak ikusten dituela afin-eta kalitate baxuagoa lortu ahal izateko, eta bide horretatik ez goazela inora (ezbada erokeria pertsonal eta kolektibora), eta tajuzko soluzioak saiatu behar direla (hizkuntzalarien kontra bada ere).

>

> Lehengo batean jarri nintzen irakurtzen liburua deitzen **Hizkuntza** (Leonard Bloomfield). **Klasikoak** bilduman dago, **Itziar Lakak** itzulia eta **Ibon Sarasolak** zuzendua. Eta aitortu behar dut: ezin izan nuen pasatu on Hitzaurreko laugarren paragrafoa. Hauxe da paragrafo hori: -- *Eta halaber, gramatikaren progresuan sinesteak, zeinak ezinbestez eratorria behar zuen, gramatika zientziatzat hartzen zen unetik, zientziaren progresuarekiko sineste orokorretik, nire iritzian, gure artean mende horren hasieran gertatu ziren eta, adibidez, Trubetzkoyren liburu postumoa, Grundzüge... Praha 1939, nire eskuetan erortzean gaztaroa argitu zidaten aurkikuntza leinargietako asko baliogabetu eta galbide aski antzutan barrena eraman zituen.*

>

> Zuek zeuek.



Guztiz bat nator Jesus Rubioren iritziarekin. Aitzitik, bere iruzkinean transkribatzen den pasartea ez nuen nik euskaratu, ez eta Ibon Sarasolak zuzendu: liburuak horren berri inon ematen ez duen arren, Hitzaurrea deritzon atala, Agustin García Calvok idatzia, beste pertsona batek itzuli zuen, eta pertsona hori ez da hizkuntzalaria. Nik Bloomfield-en tesuaren kargu hartu nuen, ez Hitzaurrearena.



Izan ere, pasadizu honek liburugintzan dagoen beste kate maila baten garrantzia erakusten digula uste dut: argitaratzailearena. Itzulpen honetan, liburua eskuetan hartu eta ondo arakatuta ikusi dudanez, ez da inon esaten Hitzaurreak beste itzultzaile bat izan ohi duela Klasikoak bilduman. Azkenik, eta ildo berekoa den beste ohar erakusgarri bat egitearren, ikus bedi liburuaren azalean, goiko ezkerraldean, jatorrizko izenburua aipatu beharko litzatekeen lekuan "The Language" dioela, nahiz eta jatorrizko izenburua "Language" izan. Nik itzulpena bidali eta nik baino ingeles gehiago omen zekien batek "zuzendu" zuen, hizkuntza horretan behar ez den artikulua sartuaz.



zuek zeuok.

Kant eta beste filosofoen lanak itzuli eta berrikusi ditut eta ideia pare bat aipatu nahiko nituzke lan horietan jasotako esperientziaz.

Esan den bezala irakurgarritasuna eta ulergarritasuna bereizi behar dira. Norbaitek uste badu Kant edo Hegel irakurtzea prosa arrunta irakurtzea dela, ba tira. Horrek ziurrenik ez du jatorrizko testua ikusi. Testu horiek benetan ulertzeko bi eta hiru aldiz irakurri behar dira maiz. Eta bestela edozein alemani galde egin, ea zer esaten dizuen.

Nire lanen asmoa beti izan da euskarazkoa jatorrizkoa baino zailagoa ez izatea; ez nuen beti lortuko, noski. Baina lan erraza ere ez da zenbait kasutan.

Baliteke filosofia eta zientzia alorreko euskal testuak zailagoak izatea, ez dakit zehazki, baina uste dut gure arazoen arrazoietako bat ohitura falta baino ez dela, filosofia eta zientzia erdaraz jasotzen ditugula. Ez da harritzekoa, beraz, ondoren erdarazkoa hobestea. Eta itzulpenak egiterakoan zailtasun handiagoak izatea ere bai, noski.



Mezu zerrendaren iturburua izan den "Ilustrazioari buruzko testua" ere itzulita daukat, inoiz argitaratu ez bada ere. Zuzendu beharko nuke, aspalditxo egin bainuen, baina inork berriro argitaratzeko asmorik izango balu, hor dago. Ez dakit, ordea, eztabaida hau eragin duen itzulpena baino hobea izango den.

Baliteke filosofia eta zientzia alorreko euskal testuak zailagoak izatea, ez dakit zehazki, baina uste dut gure arazoen arrazoietako bat ohitura falta baino ez dela, filosofia eta zientzia erdaraz jasotzen ditugula.





Originala ere gaitz denean ulertzeko



Dudarik ez dago ezen textu batzuk direla originalean ere ulertzeko gaitzago ezi bertze textu batzuk. Batzuri egingo zaie ulertzen aisago eta errazago inkluso autore baten beraren prosa (zientifikoa edo ez) ezi autore berhorren bertze textu bat. Ba dakigu ere traduzitzea ez dela aktivitate erraz eta berez tupustean ikhasten den bat, edozeinek egin lezakeena; hasi eta derrepentean listo.



Ukhatu barik egia evidente eta inukhagarri hauek, lirudike ezen euskal traduktioneen kalitatea neurtu nahi dela exklusivoki respektuz eta referentziaz originalaren transparentzia komprensivoa. Erranik bezala, nola den Kant philosopho alemanaren prosa ulertzen gaitz eta zail original alemanean ere, orduan euskarazko traduktionetan ez dago deus eskatzerik edo exigitzerik responsableki on erraztasun komprensiblea edo baita traduktoreei. Ibon Uribarri traduktoreak diosku textualki ze “ohitura falta baino ez dela”, baina nire ustez da hori baino sakonago’ izanik ere ohituraren falta hori faktore haintzat hartzekoa baina ez horren determinantea.



Ni ez nago konforme analysis eta diagnostiko hontan, zeren ez bait gara ari konkretuki buruz Kant edo bertze edozein’ baizik Kant da exemplu soil bat -orain hona ethorri zaikuna esku artera- ulert dagigun generalean darabilgun gaiaren importantzia eta transzendentzia tzat gu gaurko euskaldunok eta datozkeen generatione berriak.