Bittor Hidalgo eta galdegaia

Honen haritik, eta euskara erraztuko bagenu?

Aurreko Argian Lourdes Oñederraren proposamen interesgarria etorri zen: euskaldun osoak izan behar dira danak? Zer nahiago dugu hizkuntza txiki baina osoa, ala hizkuntza mailakako eta hedatua?

Benetan pentsatzekoa honen ideia. Interesatuz gero, hemen;$BaseNumber=08&$Fitxa=+++++20467&CmdGetModel=KAPSULA.HTMLMOD.ONMODART duzue.

Interesgarria da elkarrizketa, eta bitxia ikustea Argiako kazetariek nola ez dituzten betetzen Hidalgoren gomendioak eta, aldiz, jokatzen duten Azkue-Altuberen dotrinaren arabera. Izenburuan ikusten da hori garbi-garbi:



> "Euskaraz aditza esaldiaren atzean doala dioen legea gezurra da"



Izenburu honetan kazetariek azkenean kokatu dute aditz nagusia, baina aurrean ipiniz gero, seguru nago mezua askoz ulerterrazagoa izango litzatekeela.

> "Euskaraz aditza esaldiaren atzean doala dioen legea gezurra da"

Nik, behintzat, beste modu honetan jarriko nuke goiko esaldia:

• "Gezurra da legea, euskaraz aditza esaldiaren atzean doala"

Ahozko euskaran askotan erabiltzen dugu formula hori gauzak esateko. Ikusi bestela:

• "Gezurra da notizia, Kovasevic berriz ere Juventusera doala"


• "Egia da susmoa, Iturgaitzek nahita sakatu zuela Mayor Orejaren botoia"

Nire iritziz, horrela esaldia argiago geratzen da.

[EUSKARA ERRAZTU BEHARRA DAGO!]



EREDUZKO PROSA GAUR



Ibon Sarasola euskaltzain jaunak Ereduzko Prosa Gaur izeneko aplikazio informatikoa aurkeztu digu egunotan. Lan bikain eta interesgarria, benetan.

Bertan lau milioitik gorako hitz agertzen dira 1998-2002 urteetako 87 prosa liburutatik atera direnak. Hau da, liburu guzti horietan agertzen diren hitz guzti-guztiak biltzen dira.

Erabilitako hitz bakoitzaren testuingurua aurkitu ahal da bizpahiru segundotan.

Helburu praktikoa du eta ikerketarako ere balio handiko tresna. Bestalde, dohainik kontsulta daiteke interneten eta hau biziki eskertzekoa da.

Orain jakin dezakegu, adibidez, lau milioitik gorako hitz multzo horretan “zeniezazkigukete” hitza behin bakarrik agertzen dela, Pello Salaburu euskaltzain jaunak erabiltzen duela “Euskararen etxea” izeneko liburuan 117. orrialdean, testuinguru honetan, hain zuzen ere:

“Badakizu, aitaren egin gabe eta arnasa sakoneraino hartu gabe esan ezin diren horietakoak, “bazeniezazkigukete”, “geniezazkinakeen” edo “zentxezkidakete” bezalakoak, aski kuttunak euskara bere maneran adindurik ikasi dutenentzat, eta “artezki eta zuzenki gauzak deklaratzen dituztenak hain manera ederrean, euskara abila, antzatsua eta zuhurra baita aditzaren propietateetan”, holako zerbait esaten zuen Etxeberrik, gauza hauek ezin sinetsizkotzat direla euskaraz ez dakitenentzat.”

Egiatan ereduzko 87 liburu horietan behin ere ez da erabilia izan testuinguru natural batean.

Berdin egin genezake gure seme-alabek eta ikasleek ikastera derrigortuta dauden hiperadizki polisilabiko guztiekin eta ikusiko genuke ezen inork ere inoiz ere ez dituela erabili, ez ahoz ez eta idatziz.

Google bilatzailean “zeniezazkigukete” bilatzen baduzue ikusiko duzue aditz paradigmetan besterik ez dela agertzen.

Euskaltzain maiteok, euskara euskaldunontzako hizkuntzarik zailena bihurtu duzue.

Zuen paradigmetan adizki fantasma hauek, agertzekotan, marka bat eraman behar lukete erabiltzaileak jakin dezan ezen ez dituela ikasi behar, eta irakasleek gure seme-alabak torturatu ez ditzaten.

Gure idazle klasikoek sekulan ez dituzte erabili hain adizki luzeak, zeren sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak baitira.

Adizki horiek inork erabiliko baditu, laburtu beharko dira egiazko euskararen arabera, edo bestela paradigmetatik kendu eta kito!



Josu Lavin

Algorta

"Euskara erraztu" kontzeptuaren barnean beste kontu batzuk ere aipatzen ditu Lourdesek.



Esteka ipintzen oso trebea ez naizenez, hona hemen testu osoa.

__________________________________________



Eta... euskara erraztuko bagenu?



Beti da on mundu zabalean gertatzen denaren berri izatea. Esaterako, kontsolagarri izan zen niretzat hizkuntzalari biltzar batean entzutea Erresuma Batuko ikusentzuleek arazoak izan zituztela ingeles amerikarrean zetozkien lehen marrazki bizidunak ulertzeko. Gero ohitu egin omen ziren. Orain ez da inor gogoratzen arazo hartaz. Noski, gauza ezaguna da jatorrizko hiztunak (txikitatik hizkuntza ikasi dutenak) egokitu egin daitezkeela eta egokitu egiten direla. Nahiko denbora, informazio eta borondate on izanez gero, edozein hizkerarekin moldatzen dira. Maizegi falta izaten da, ordea, horietakoren bat. Batik bat, borondate ona. Ingeles indartsuaren eremuan ere badira oraindik ingeles garbia (ona) eta ingeles kaxkarra (kutsatua) bereizten ahalegintzen direnak. Ingeles ona norberarena edo norberaren gustukoa izan ohi da eta beste hizkuntzaren batek gehiago edo gutxiago kutsatua, berriz, kaxkarra. Orain asko dira, lehenengo hizkuntza besteren bat izanda, ingelesa erabili behar dutenak. Normala denez, bakoitzak bere lehen hizkuntzaren edo hizkuntzen eragina izaten du, ingelesez egitean. Horren aurrean, edozein nahaste txartzat ematen duten puristak daude, baina baita bestelako jarrera praktikoagoa dutenak ere.



Bigarren horiek interesatzen zaizkit. Bereziki, horien artean, ingelesa errazteko ideiaren inguruan lanean hasi diren hizkuntzalariak. Aintzat hartu dute horiek ingelesez behar bezala egitea ez dela nolanahiko erronka, askori benetan zail gertatzen zaiola. Susmoa dute ez ote diren alferrikako indarrak galtzen behin baino gehiagotan ingeles perfektuaren atzetik. Izan ere, diote, kontuan izan behar da zertarako nahi den kasu bakoitzean ingelesa, ez baita berdin autoen salerosketetan aritzeko behar izatea edo erreginaren aurrean diskurtsoa bota behar izatea. Autoak saldu edo erosteko nahikoa izango da agian bokal gutxiago bereizita ere, edo aditzen egitura ez bada Shakespearen aberastasunera iristen ere. Edozeinek daki, gainera, hori hala izaten dela, hala dela. Hizkuntzalari horiek proposatzen dute hori guztia sistematikoki aztertzea eta ingeles errazago horri ere duintasuna ematea, azken batean, agiria edo titulua ematea. Horrela, diote, ez lirateke horrenbeste ikasle frustratu eta lotsatu ibiliko, ez direla iristen, ezin dutela, motz geratu direla, moldatu bai baina jakin-jakin ez dakitela...



Oraindik arazoaren lehen azterketetan dabiltza, irakaskuntzarako gutxienekoak finkatu nahian. Niri ideia, jarrera gertatu zitzaidan interesgarri. Bai, susmatu duzue honezkero (idazpuruan iragarri dut gainera): gure oraingo euskararen kontuak eta katramilak gogorarazi zizkidan.



Izan ere, esan iezadazue egia: zenbat jende daukagu inguruan euskara ikasteko saio eta ahaleginekin nazka-nazka eginda, lotsatuta, frustratuta edo ez-dut-inoiz-lortuko negarrez. Horiek ez dira estatistiketan agertzen, baina batzuk behintzat betiko galdu ditu euskarak. Gaitz erdi, ikastea eta erabiltzea bederen agertzen zaizkigula inkestetan, beti bigarrenaren kaltetan proportzioak, nahiz eta, ziur naiz, erabileraz (erabilerarik ezaz, alegia) ez den egia osoa ateratzen: ezin ikasiaz ere aitortzak ez zaizkio edozeini edozein momentutan egiten.



Ez al liguke lagunduko, denoi (ikasi nahi duenari, ingurukoek jakitea nahi duenari, hizkuntza zabaltzea nahi duenari, egoera lasaitzearekin amets egiten duenari) "euskara à la carte" moduko batek? Esan nahi dut, ingelesari bezalaxe, euskarari ere helburu, ahalmen eta gogo desberdinekin ekin dakiokeela. Batek aski izan dezake ulertzearekin. Badira irakurri bakarrik egitera iritsi nahi dutenak. Izan liteke hiztun heldurik nor-nori-norkaren iragana inoiz menperatuko ez duenik, edo "tz" sekula ongi aterako ez zaionik. Zergatik ez helburu eta maila ezberdinetako euskararen ikasketa bideratzeko metodoak, ikastaroak eta agiriak? Psikologikoki arintzaile eta soziologikoki lagungarri izango litzatekeelakoan nago. Zer nahiago dugu hizkuntza txiki baina osoa, ala hizkuntza mailakako eta hedatua?.



Lourdes Oñederra

Argia aldizkaria - 2003ko Azaroaren 16a - 1920.alea

Ez ditut ezagutzen Bittor Hidalgoren tesiaren nondik norakoak , baina hizkuntzaren inguruan , ni , hiztun eta irakurle arrunt gisa, nire iritzia ematera ausartzen naiz.

Uste dut euskara idatzia ahozkoaren antza izan behar duela, bestela , beste hizkuntza bat irakurtzen ari zarela pentsa dezakezu , hitz egiteko erabiltzen dituzun pentsamenduaren mekanismoak ez dutelako irakurtzeko balio eta ondorioz ezin duzu irakurtzen ari zarena modu naturalean asimilatu.

Gure hizkuntza idatziarekin i rakurlea gustura izan nahi baldin badugu, irakurlearen dekodifikazio mekanismoak hartu beharko ditugu kontuan....

Bai, egia da Anttonek dioena ezen berbaz asko erabilten dela dioen forma syntaktiko hori.



Esaterako, exemplu normal-normal edozein euskaldunen ganik entzun daitezkenak asko dira eta nik jarriko ditut bi gehiago entzun ditudanak gaur berton arratsaldean.



"Emoiozu paketie edei barik dauena" (Emoiozu paketea edegi barik dagoena). Edo baita: "Egon trankil, pagauko tzut fakturie bazkarixena" (Egon trankil, pagatuko deutzut fakturea bazkariarena).

.

[Epa!]
Jaun-andere txit agurgarriak:

Mundu honetan ezer ez da perfektoa, euskera ere ez (barka [digula] diezagula Bernat Etxeparek). Ilargiak bere alde iluna duen bezala, euskaldunizazioak “kalte kolateralak” dakartza.

Gutun hau izenpetzen dugun[ak]ok, munduko euskaldunberririk zaharrenak, kalte horien biktima gara. Orain dela berrogei urte hasi ginen ikasten, eta oraindik “ari gara”. Hainbeste denbora daramagu ikasten non jada ez dakigu[la]n besterik egiten. Engantxaturik gaude, euskaltegi-adiktoak gara, euskara-dependienteak, baldintzomano eta subjuntibopatak.

Bale, badakigu [bi edo hiru] bizpairu urtetan erabat euskalduntzeko gauza diren ikasle listoak daudela, baina zer egingo diogu, jaungoikoak edo dena delakoak fosforoa banatu zuenean, gutaz ahaztu zen. Sex appeal-a banatu zuenean ere, baina hori beste [h]istorio bat da.

Kontua da ez garela oraindik “euskaldun peto” izatera iritsi, eta daramagun martxarekin, nekez iritsiko gara. Gure kalkuloen arabera, ehun eta berrogei urte beharko genituzke Eguskitzek bezala hitz egitera iristeko, beraz, bi aukera besterik ez [ditugu] dugu: reenkarnazioa edo klonazioa.

Zoritxarrez ez dugu budismoan konfiantza haundirik, eta are gutxiago zientzian. Eta zera pentsatu dugu, geure burua aldatu ezin dugunez, zergatik ez dugu euskera aldatzen?

Esan eta egin, “Euskaltzaindia Berria” sortu dugu, eta hona gure lehen fruitua: “Euskera sencilloaren manifiestoa.” Z[S]inez eskertuko genizueke zuen aretoan gure manifiestoa aurkeztu ahal izatea.

[Eskerrik asko, eta agur]
Aldez aurretik zuren arretagatik eskerrak emanez agurtzen zaituztegu,

Patxo Telleria eta Mikel Martinez
Euskaltzaindia Berriko Batzordekideak.
http://www.teatroa.com/manifiestoa.htm

Post data: Gure gramatika eta ortografia arauak oraindik indarrean ez daudenez, euskera “estandarra” erabili behar izan dugu. Lehengusu euskaldunzahar batek zuzendu digu testua. Okerren bat egonez gero, berari bota errua.

Euskaraz aditzaren kokapena ez da esaldiaren bigarren postua. Euskara orain arte hizkuntza adierazkorra izan denez, bere aditzaren kokapena aski librea izan da, eta arrazoi espresiboengatik aukeratu ahal izan da aditzarentzat aurreneko postua, edo bigarrena edo hirugarrena, edo azkena, dependituz on momentuko enfasien beharrak. Beraz, Hidalgok arrazoia du noiz esaten duen ezen euskara tradizionalean eta oraingo mintzatuan aditza ez doala atzena, baina ez du arrazoia noiz esaten duen aditza bigarren postuan doala. Beste kontu bat da Hidalgok nahi izatea euskara izan dadila verb second language: hala bada, argi proposa dezan.

Hidalgo kritiko agertzen da respektu euskal sintaxilari guztiak (edo ia guztiak): Orain ez da gehiegi interesatzen Altuberen lege hori zalantzan jartzea, ze hori zalantzan jartzeak zalantzan jartzen duelako euskararen balioa gramatika unibertsalaren barruan. Dio, gainera, ezen aditza atzeratzeko arau horrek eragiten dizkigu(la) gaur egun komunikatzeko eragozpenak edo zailtasunak mezuak ulertzeko, baina Hidalgo motz gelditzen da bere analisian, oso motz; zeren aditz atzeratuak sor ditzakeen estuasun komunikatibo berberak (kate luze samarrak kalitatez sortu ezina) sor baitaitezke osagarri-bukaerako atzizki deklinatiboekin, edo posposizioekin, edo izenekin, edo berriro (menpeko) aditz atzeratu batekin ... nondik segitzen baita ezen euskara komunikatiboki askoz mugatuagoa dela ezi, adibidez, ingelesa. Kurioski, aditz atzeratuak sor ditzakeen arazo komunikatiboak klaruki ikusten ditu Hidalgok (apika, arazo horrek soluzio aski erreza duelako: aditza aurreratzea); baina aditzak aurreratu ostean, ez du arazoaren larria ikusi nahi respektu posposizioak edo atzizki deklinatiboak, ... esan nahi baita ez dituela ikusi nahi abantaila zoragarriak on baliabide prepositibo-diskurtsiboak respektu baliabide pospositibo-retrokurtsiboak (apika horientzako soluzioa oso baita zaila praktikan, eta horrek ekarriko lukeelako onartzea ezen euskarak arazo komunikatibo konparatibo larri eta konpongaitzak dituela; hots, egia berdaderoa). Badirudi gure Hidalgo kritikoa (eta, zer esanik ez, gure hizkuntzalari-sintaxilari-Chomskyniano interesatuak) ez dagoela interesaturik egia biribil hori onartzen. Bai Hidalgok eta bai euskal sintaxilariek ere, euren (edo ez dakit noren) interesen alde jokatuz, Herriari informazio klabea ukatzen diote. Bakoitzari berea.

DIEZA(I?)ZKIOKE >> DIETZOKE



Euskara erraztu beharra dagoela da azken bolada honetan maiz entzuten den leloa, zeinarekin gero eta jende gehiago zeharo bat baitator.



Ikus ditzagun aditz hauek:



diezadake

diezaake / diezanake

diezaioke

diezaguke

diezazuke

diezazueke

diezaieke



Ia batere arazorik gabe erabil genitzake, ezta?



Ikus ditzagun orain berauen pluralak Euskaltzaindiaren arabera:



diezazkidake

diezazkiake / diezazkinake

diezazkioke

diezazkiguke

diezazkizuke

diezazkizueke

diezazkieke



Hemen hasten dira arazoak eta problemak. Zuetako norbaitek kontsultatu nahi badu, neuk egin dudan bezala, “Ereduzko Prosa Gaur” izeneko programa, ikusi ahalko du nola gure 87 idazle ereduzkoek honelakoak erabiltzen dituzten:



diezaizkidake

diezaizkiake / diezaizkinake

diezaizkioke

diezaizkiguke

diezaizkizuke

diezaizkizueke

diezaizkieke



Hauek guztiak ez dira zuzenak.

Guk badakigu esaten “eman iezaiozu”, baina zenbatek dakigu “eman iezaizkiozu” gaizki dagoela, zeren Euskaltzaindiaren arabera “eman iezazkiozu” baita?



Zein da, dudaren aurrean, euskaldunok egiten duguna?

EZAN aditzaren NOR-NORI-NORK adizkiak, batez ere pluralean, ez ditugu inoiz erabiltzen, eta kito!



Soluzioa klasikoen arabera idaztea da, hau da, -IEZAZKI- pluralaren orden –IETZA- idaztea:



SINGULARRA: diezadake,

PLURALA: dietzadake (“dieza(i?)zkidake” ahoskaezinaren ordez).



Honetaz gain, HARI eta HAIEI denean –IO- eta –IE- irregularrak agertzen zaizkigu –O- eta –E- erregularren ordez:



diezaioke > diezaoke >> diezoke

diezaieke > diezaeke >> diezeke



A + O = O (neska + ok = neskok)

A + E = E (neska + ek = neskek)



Honela geure klasikoen araberako forma laburrak lortu genituzke (bai, ondo irakurri duzue: LORTU GENITUZKE = habríamos conseguido). Adibidez:



ziezon = Euskaltzaindiaren araberako ziezaion.

ziezen = Euskaltzaindiaren araberako ziezaien.

zietzon = Euskaltzaindiaren araberako ziezazkion.

zietzen = Euskaltzandiaren araberako ziezazkien.

e.a.



Adiskidetsuki



Josu Lavin

**************

EUSKARA ERRAZTEKO IRITZIAK



entzun, jakinarazi, e.a. nahi badituzue

harpidetza egin ezazue ondoko leku honetan:



http://groups.yahoo.com/group/euskara/messages



edo bidali ezazu mezu huts bat helbide honetara:



euskara-subscribe@yahoogroups.com



Adiskidetsuki



Josu Lavin

*********

Guzti hau penagarria da.



Nork ikusi du gazteleradun batek "Real Academia de la Lengua"ri gaztelera nola izan behar den esaten ausartzen?



Orain, dirudienez, guztiok gara hizkutzalariak. Hikuntza zaila dela, erraz dezagun. Subjuntiboa ikasgaitza dela, ken dezagun. Hizkutza ondo erabiltzen ikasteko gai ez garela, orduan, ikasi beharrean, hizkuntza txikituko dugu.



Ni, Unibertsitatera joango naiz, Ingeniaritza ikastera. Matematika zaila dela, ken dezaten. Kimika ikasgaitza dela, erraz dezaten. Formula asko ikasi behar dela, gutxiago ikasteko eskatuko diet, oso zaila dela eta.



Espainako hizkutza akademiari ere egingo dizkiet eskakizunak, "V" kentzeko eskatuko diet, oso zaila izaten baita noiz "V" edo "B" idatzi behar den. Tildeak ken ditzaten eskatuko diet ere.



Hizkuntza (edozein hizkuntz) ez da eremu irekia edonork bere gustura alda dezan. Subjuntiboa ez baduzu atsegin, ez erabili, eta "indioak" bezala hitz egin, baina den moduan onar ezazu.



Beste aldetik, hizkuntz idatzia ez da ahozkoa bezalakoa izan behar. Ahozkoa, berehala eratu behar denez, askoz makaloagoa da, edozein hizkuntzetan. Idatzia askoz landuagoa da, eta kalean erabiltzen ez diren osagarri asko erabil daiteke.



Agur.

Kaixo Koldo,



Ez dagoke Euskal Herri osoan subjunktiboa neuk baino gehiagotan balia dezan inortxok ere.



Neuk esaten dudana da ezen Euskaltzaindiak erabakitako subjunktiboa (zeniezazkiguten, e.a.) inoiz inork ere ez duela erabili, zeren forma luzeegiak eta artifizialegiak baitira. Ezin ahoskatuzkoak.



Euskal Herrian, zorionez, badago euskaltzain guztiek batera baino hobeto euskara dakigunok.



Josu Lavin, Hartz

**************

Ta aurreko mezuban baño txartuau eskribiduten dabenak pe, egon, badauz.



Kontodoieso, esan leike ze euskerie erraztu biar gendukiala, ze ezpabere popatik hartzera jun leike bera ta geu beraaz.



Josu Lavin, Hartz Politikamente InkorreZtoa

************************************