Plagioa, boladan berriro
Bi mendean zehar lapurretaren parekotzat jo izan eta gero, sareko eskola batek lehiaketa bat antolatu du, gaztelaniaz, plagio sortzailea saritzeko. Euskal Idazleen Elkarteak eraturiko ikastaroan, berriz, oraingoz ez da horrelakorik landuko.
EscueladeEscritores.com sareko ikastetxeak lehiaketa bat antolatu du, non sarituko baita Gabriel García Márquez idazle kolonbiarraren idazkeran edo mundu majikoan oinarritutako lanik onena.
Irabazleak bale bat jasoko du, 350 euro baliokoa, liburuak eros ditzan Madrilgo liburudenda batean. Bost lan finalistak, bestalde, argitaratu egingo dira, irabazlearenarekin batera, ikastetxearen webgunean.
Lehiaketa honen bidez esan dute antolatzaileek bultzatu nahi dugu plagio sortzaile eta zintzoa. Edo, beste modu batean esanda, landu nahi dugu imitazioa, sorkuntzarako txanpa izan dadin. Antolatzaileak sinestuta daude imitazio zintzoak eta aurretik idatzitako istorioen birtsortzeak benetako artelanak ernal ditzakeela.
Betidanik mundu osoko margolariak orduak eta orduak igaro dituzte museoetan bestek egindako maisulanak kopiatzen, irakasleen lanaren esentzia harrapatu eta haien baliabideak ikaste aldera. Hori gogoan, eta Gabriel García Márquez omendu nahi dutelako, eratu dute ikastaro hau.
Plagioaren laudorioa
XVIII. mendeaz gero plagiatzea oso gaizki ikusita egon da gure artean ere. Lapurretaren parekoa jo izan da, eta gure hiztegietan ere garbi geratu da horren arrastoa. Honela definitzen du plagioa Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegiak:
- Plagio. Plagiatzea, besterenak diren obren kopia edo antzeratzea, norberak eginak balira bezala azaltzeko egina.
Baina 1988an Bernardo Atxaga etorri zen eta Obabakoak liburuan idatzi zuen Ondo Plagiatzeko Metodoaren Azalpen Laburra, Eta Adibide Bat, non Axularren laguntzarekin, plagioaren gorazarrea egin baitzuen.
Plagio arrastorik ez EIEren Idazle Eskolan
Atxagaren lana gorabehera, Euskal Idazleen Elkarteak antolatu duen Idazle Eskolan ez da plagio konturik aipatzen, idazleak trebatzeko erreminta moduan. Beste albiste honetan ere ez.
Beharbada datorren urtetik aurrera, eskarmentu handiagorekin, eskainiko digute euskaraz ontsa plagiatzeko bidea.
Erantzunak
Oso polita da goian aipatu duzun ipuina, Obabakoan agertzen dena. Kasu honetan, Pedro Axularrez baliatzen da Atxaga plagioa goraipatzeko.
Amets batean Axularrek eskatzen dio egileari arau batzuk idatzi eta plagioaren berri ona zabal dezan. Hauek dira, laburturik, Atxagak idatzitako arauak, (Obabakoak, 329. or., lehen argitalpenean) ondo plagiatzeko metodoa, alegia:
- Plagiatzaile batek argumentu garbiko testuak aukeratu behar ditu. Ekintza soil batzuetara labur daitekeen ipuin edo nobelak aukeratu behar dira. Idazle aproposak: Saki, Buzati, Hemingway. Desegokiak: Robbe Grillet, Faulkner. Lan egokia: Mila Gau eta Gau Bat Gehiago.
- Plagiatzerakoan bitxikeriak alde batera utzi behar dira beti. Ez dezala, plagiatzaileak, bere hizkuntzara itzuli gabe dagoen liburu arrarorik aukeratu. Hobe jotzea metropoliaren erdialdeko paraje zabaletara: *Boulevard Balzac, Hardy Gardens, Hoffman Strasse, Piazza Pirandello * Jende guztiaren ezpainetan dabiltzan egileen artean aukeratu behar ditu ereduak. Horrela, inoiz ez dute harrapatuko, zeren klasikoak izenez eta estanpetan bakarrik baitira ezagunak.
- Nobelak edo ipuinak nonbait eta noizbait gertatutako istorioak kontatzen dituzte. Plagiatzailearen lana izango litzateke ereduaren bi xehetasun horiek aldatzea. Eman dezagun plagiatu behar dena Arabian edo Erdi Aroan gertatzen dela eta pertsonaia nagusiak Ibn al Farsi eta Ali Rayol direla, ganbelu baten gorabeheragatik eztabaidan. Plagiatzaileak istorioa bere osotasunean hartu beharko luke, gaur egungo Ingalaterran kokatuz. Anthony eta Philip bihurtuko lirateke pertsonaia nagusi, auto baten inguruan eztabaidan. Aldaketa horiek, jakina, beste mila ekarriko lituzkete, eta inork gutxik ezagutzeko moduan utziko lukete istorioa.
- Defentsa ona prestatzea oso garrantzi handikoa zaio plagiatzaileari. Gerta liteke suerte txarra izatea eta aurreko hiru arauak ondo bete arren, plajioa agerian gelditzea. Plagiatzaileak nahitaezkoa du ereduaren arrastoak bere lanean uztea; metaliteraturaz zerbait ikastea (idazleok ez dugu gauza berririk egiten); eta izen pixka bat hartzea. Eman dezagun Kipling-en ipuin bat erabili dela, Uranon kokatuz. Ezinbestekoa zaio astronautari Kim deitzea (omenaldia).
Plagioaz badu Bernardo Atxagak berak beste testu eder bat, "Lezio ttiki bat plajioari buruz", Groenlandiako lezioa liburuan (Erein, 1998).
Eta, jakina, gaiaren inguruan saiakera kitzikagarri bat idatzi zuen Jon Alonsok, Idiaren eraman handia (Bilbao Bizkaia Kutxa, 1995), Euskaltzaindiaren Mikel Zarate Saria eraman zuena 1994 urtean.
Merezi dute.