Ibon Sarasolak EITBren euskara kritikatu du
Egia da ETB eta Euskadi Irratia hor daudela, baina zer esango dut ba nik, euskararen inguruan kaosa da nagusi bi komunikabide horietan. Horrela mintzatu zen atzo Ibon Sarasola Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan.
Ibon Sarasolak hautsak harrotu ditu berriro. Atzo Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan hitz egin zuen, jardunaldi batzuetan, Egunkaria itxi dutela eta.
Egunkariaren egitekoa goraipatu zuen, hizkuntzaren ikuspegitik batez ere: Euskararen normalizaziorako tresna garrantzitsuenetakoa kendu digute Egunkariarekin batera, Euskaltzaindiak jarritako arauak eguneroko lanera moldatzeko tresna eraginkorrenetakoa baitzen.
Sarasolaren iritziz, ez dago inolako zalantzarik euskararen normalizazioan Euskaltzaindia bezainbesteko lana egiten ari zela Egunkaria.
ETBn eta Euskadi Irratian, kaosa
Egunkariaz gain, aipatu zituen ETB eta Euskadi Irratia, bi hedabide publiko, osatzen dutenak euskarazko multimedia. Eta orduan piztu ziren trumoiak: Egia da ETB eta Euskadi Irratia hor daudela, baina zer esango dut ba nik, euskararen inguruan kaosa da nagusi bi komunikabide horietan, aipatu zuen.
Eta, nola ez, esan zuen zergatik gertatzen den kaos hori, hizkuntzari dagokionez. Haren iritziz, ETB eta Euskadi Irratiko langileak funtzionarioak dira, eta ondorioz, ez dute aparteko ahaleginik egin, ez Euskaltzaindiaren arauak ezagutzeko, ez eta euren emanaldi edota emisioetan erabiltzeko eta gizarteratzeko.
Aspaldiko ajeak
1997an ere, Euskara Batuaren Ajeak kaleratu zuenean, gogor kritikatu zuen EITBren euskara. Kritika haiek eta beste batzuek, liburua txipristintzen zutenak, jende askoren haserrea piztu zuten. Baina liburua ondo saldu zen eta Sarasolak han esandako gauza askok arrasto sakona utzi dute.
Harrezkero, urte batzuk egin ditu isilean Ibon Sarasolak. Batez ere Euskaltzaindiak amaitu zuenetik Hiztegi Batuaren lehen zatia. Baina orain dela gutxi berriz hasi da idazten, oraingo honetan Erabili.com webgunean, non dagoeneko sei artikulu idatzi baititu.
Ibon Sarasola euskaltzain oso da eta, Koldo Mitxelena hil zenetik, Orotariko Euskal Hiztegiaren arduraduna. Bereak dira, halaber, Euskal Hiztegia eta Euskara Ikaslearen Hiztegia. Atzoko hitzaldian esan zuen bezala, bera ere funtzionarioa da, Euskal Herriko Unibertsitatean. Hango Euskara Zerbitzuan egiten du lan gaur egun.
Erantzunak
Azken artikuluan Sarasolak dio ontzen ari dela hiztegi bat, gaztelania-euskara.
Inork badaki noiz aterako duen hiztegia eta honek zer ezaugarri izango dituen?
Inor goraipatzeko beste inor zapaldu behar da? Bartzelonan eginiko hitzaldian, zergatik kakaztu zuen berriro Sarasola jaunak ETBren izena? Etxe honek alferrik egin ditu, bada, emisio urte guztiok? Euskal irrati-telebistan orain dela 25 urte moduan hitz egiten da? Euskaltzaindiak proposatutako hitano berria non zabaldu da 'Goenkale'n baino gehiago?
Egia da EiTBren euskara irizpideak ez direla argitaratu (Manu Arrasatek 92an prestatu zuen liburuaz kanpo). Baina horrek ez du esan nahi irizpiderik ez dagoenik.
Sarasolak funtzionarioen nagikeriari leporatzen dio emaitzarik eza. Beharbada bere kasuan hala izango da, nik ez dakit, baina funtzionario izateak ez dakar nahitaez lanean gogorik gabe ibiltzea. Eta, bide batez, EiTBko langileetatik zenbat dira finkoak? Erdiak ere ez igual. Eta zenbat pertsonaren lana agertzen da emisioan? Hasi kontatzen produktoretako eta bikoiztetxeetako langileak ere.
Ibon Sarasolak asko jakingo du euskararen gainean, baina badirudi bere irudiaz edozer onartzeko prest dagoela.
Lau argazki halamoduzko atera dizkiote hemen, kamera digitalarekin seguruenik, eta laurak elkarren ondoan erakusten, tamaina eta jarrera desberdinetan , kaotiko samarra.
Mikel Zalbidek ere Jesse Jamesen koadrillakoa ematen du. Ez dago argazki hoberik?
Bestela, oso webgune ona iruditzen zaigu erabili.com. Artikuluak interesgarriak dira eta diseinu praktikoa du: "Lantresnak" izeneko atalak baliabide mordoa jartzen dizkigu eskura, eta inon baino bizkorrago eskuratzeko modua.
Txaloak Azpeitiko Euskara Patronatuari.
EITBk gauza on asko ekarri dizkio euskarari, baina hobetu beharra du, zalantzarik gabe: hortxe duzu Klaudio Landa, Euskadi Gaztean eta Euskal Telebistan, euskañola zabaltzen lau haizeetara. Edo Euskadi Irratiko kirol emanaldietan, nork hitz egiten duen, ematen du Hiztegi Baturik ez dela onartu. Edo irrati berean Lauretan Babel saioan bizkaieraz hitz egiten duen neska gonbidatuak, nola erabiltzen dituen barra-barra gaztelaniazko makuluak, bizkaierazkoak balira moduan
Zer daukan EITBren aurka?
Hau betikoa da, errutina da ETBren euskara maila astintzea. Hein batean arrazoi faltarik ez dauka. Euskara mailaren inguruko esijentzia maila urri samarra antzematen da hainbat lanpostu estrategiko (emisioan ateratzen diren ahotsak) nola banatu ziren ikusita, emaitzak entzunda alegia.
Bestela ez lukete ETBko zuzentzaileek hain "makillaje" lan sakonik egin beharko.
Hori da, "makillajea" ezen hinbat erredaktoreren euskara kaskarra testuetan ezkutatu egiten bait dute. Gero esate baterako zuzenean inprobisatzen ari direnean igartzen zaie benetako maila.
Eta hori ez da Euskaltzaindiaren arauen jarraipen kontua, euskal testurik, eguneroko prentsatik hasita, irakurtzen ez dutela baizik!!!
Euskaraz bizi ez baina euskararen lepotik bizitzea bai, kontu bipila!
Euskararik ez da sekula entzuten hainbat eta hainbat "euskal" kazetariren ahotik. Ematen du albistea emateko garaian bakarrik egiten dutela euskaraz. Beraz, nola demontre erabiliko dute egokiro "herdoildurik" daukaten tresna?
Baina orain goazen kontraerasora.
Sarasolak noizean behin EITB astintzeko gogoa sentitzen duenez, derragun Bazkaltzaindiako koadrilak ere ez gaituela motibatzen.
Euskararen salbazioa arauak "zirt eta zart edo zart eta zirt baina zart" darabiltzaten enpolloi burokrata handiusteen esku ote?
Shin Txan parafraseatuz: "Uaaajaaajaaajaaaa!!!"
Mitxelenak kontatzen zuen, Azkuek esan ohi zuela "DesLarramendicemos, desLarramendicemos" (G. Aresti agertu arte Euskaltzaindian erdaraz egiten baitzen, Zuazok bere Lobelarretan ahaztutako beste Bizkaitar bat), eta berak, Mitxelenak, bere kolkorako pentsatzen zuela: "Sí, desLarramendicemos que después desAzkuerizaremos".
Agian bada garaia "desSarasolizatzeari" ere eusteko, baina badugu arazo bat, euskal kulturgileen (komunikabideak barne) patriarkalismoa edo Autoritateak duen pisua; bestetara esan, Askojakinaren itzala ahoz aho (aipatzearen aipatzeaz) eta gutxi aztertuta eransten zaien proba modukotzat erabiltzen da gure artean; Patriarkalismoak ere badu bere zeregintxoa, alegia, gorbataduna (=zakilduna) izanda bat irakasle edo buruzagi edo jefe izan daiteke, eta aldiz, horiek barik ikaragarrizko karrera eta ikasketak eduki arren beti izango da idazkaria edo laguntzailea; banaketa mota hori "Euskara Zerbitzu" askotan ikus daiteke.
Sarasolaren (eta oro har Alberdaniatarren) hizkuntz eredua Katalunian Pompeu Fabrak bultzatutakoaren orpotik dator; Bartzelona inguruko katalanera oinarritzat hartzea estandarra sustatzeko. Hori aspaldi erakutsi zuen Sarasolak _Zeruko Argia_n, bere eredua "Donostia Hiria" eredua da; zelanbait esan "Gipuzkera Osatu" bat. Alabaina, Erretorikoki oso interesgarria da Azkuek zeukan iritzi beraren aldakia zertan eta zelan oinarritzen den aztertzea; Oro har esan dezakegu Itziar Lakaren tesinaren gainean egindako iritzi baten errepikapenetik datorrela, alegia, Azkueren garbizalekeria Sabino Aranarena baino bortitzagoa zela. Itziar Lakak gauza interesgarri asko esan zituen bere lizentziaturako tesina hartan (ASJUn hiru zatitan agertua aspaldi), baina hala ere bakarrik aipatzen da azkenengo hori.
Hortik gero, berriro ere, oso interesgarria da aztertzea 50etako literaturan Sarasolak egindako kriba, bere galbahearen iragazitik igarotakoak hartu zuen iraultzaile fama, berez hain lan kontserbakorra izanik eta ere: Azkueren inguruko belaunaldi hartatik zer zen baliagarri eta zer ez (Zaitegiren testuei ezer gutxi aldatu behar zaie Sarasolaren gustuko Batuan emate aldera).
Sarasolak duen beste alderdi interesgarri bat (nire ustez interesgarriena) erretorikoa da, baina batez ere emanaldiari dagokiona:
1) Lehen aipamena bere formazioari egin ohi dio: "ni ez naiz X, ezta Y ere, musikaria baino". Hau da formazioz ingeniaria izanik "tekhné" ondo baino hobeto ezagutzen du, beraz ez zaitez zientziaren izenean zerbait aurrera ateratzen ahalegindu; guztiarekin ere, bere "musikari" aurkezpen horrekin, musen alderditik gertu dagoela diosku, esan nahi baita, rhapsodus edo intuizioak (eta beraz ez arteaz) gidatutako jakintza, hartara ez zaitez poesiaren alderditik ere ezer aurrera ateratzen dendatu; horrek forma asko izan ohi ditu, adibidez, "ni Mitxelenarekin egon nintzen pisu berean bizitzen" eta hortik entzuleak deduzitzen du inspirazio zuzena duela autoritatearekin, eta abar.
Aipamen horrek izan ohi du beste adin-ontze bat, hara: "nik oso txarto hitz egiten dut, baina hizkuntza guztietan", eta orduan hizkuntzen erreskada agertuko du; horrekin zer lortzen du, alde batetik bere autoritatea handitzea (horrenbeste hizkuntza dakizkiena oso jakintsua izan behar da), eta bestetik hizkuntza nahi bezala erabiltzeko: zidazun, zekizun, etab., hartara, berak eskatzen duen ahalegina, berak egin beharrik ez izateko.
2) Bigarren aipamena dagoen foroaren gaitzespena izan ohi da Sarasolaren erausietan: Hots, kongresuek ez dute ezertarako balio, edota Tesiak ez dute ezertarako balio, zeren (definizioan oinarritutako argudioarekin) tesiak hauexek ziren eta hortik aurrera dena da literatura (Joyce-Verlainen esangurari jarraituta, noski). Horrekin batera, erabiltzen duen beste praetextus bat bere hitzaldiak emateko ezintasuna izan ohi da, hau da, "nik hitzaldirik ez dut ematen eskolak baizik". Berriz ere, bere ethosa handituko du "benetako" irakaslea delakoan, baina era berean aditzera ematen du erretorikaz ez dakiela ezer, eta beraz, bere diskurtsoa zintzoa eta zuzena izango dela.
Beraz, posizio horrekin, Sanedrinik estuena eta poliziakoalakoena eska lezake, baina era berean, ezkerti eta iraultzailea balitz bezala agertuz bere burua, hor nonbait Euskaltzaindian edo "maloak" (malmutz-mausari-gaizkinak) baleude bezala.
Itzulirik Donostia hiria euskara eredura, ja dakusa edozeinek EITBkoei egindako "funtzionario" kritika nondik datorren edo nora doan: EITB erkidegoaren (what a palabro!) erakundea da ("erakunde" ere neologismoa da); CAV-en instituzioa den aldetik, berez CAVen egiten diren hizkerak hartu beharko lituzke kontuan, eta hiskera horien artean, abertzaletasuna dela medio, berehala jarriko ginateke eredu "ulergarriago" baten alde (benetan kontzeptu bitzia hizkuntzalari batek erabiltzekoa); beraz, ken hadi bizkaiera hori (Goenkaleko Don Luisek ja ez du bizkaiera idatzian egiten berba), eta ken hadi nafar "errefuxiatu" horiek euren "heldu den" aspektu marka arraro horiekin guztiekin.
Pixka bat serioago jarrita, uste dut badela garaia autoritate ia-absolutua eskaintzen zaienei zorroztasun zientifiko pixka bat ere eskatzeko, eta ez uste "ondo oinarrituak" soilik (oinarri horiek zertan diren jakiterik bagenu, adibidez); Esan dezagun, hizkuntzalaritzako lehen mailan diharduen ikasle batek egiteko moduko bereizketa kode idatzi eta ahozkoaren artekoa litzatekeela (ez dut eskatzen erregistroak eta decoruma bateratzeko ahaleginetarainoko guztiak egitea! ), eta berdin Sarasolari edo dena delako modako patriarkari.
Beraz, DesSarasoliza dezagun, eta ez dezagun gal lortua genuen normaltasuna, behintzat zuzentzaile ilustratuekin topo egiteko aukera dutenen artean.
koldo garai
PS. Ez naiz EITBkoa
Oraintxe entzun diot hor goian aipatu duzun bizkaitar gonbidatuari, Lauretan Babel irratsaioan. Izaro Garrobarrikaetxebarria deritzo, antza, eta, egia da, bizkaieraz egiten du berba, baina txitean-pitean erdal makuluak erabiltzen ditu.
Gaur 10 minutuz aritu da eta honako hauek itzuri ditu:
- ¡Ay qué cara, qué cara !
- Seguramente.
- ¡Oh, que no falte!
- ¡Uy, qué bueno!
- O uno o lo otro.
- ¡Hala por ahí!
- Dále que te pego.
- Dos puntos.
- En resumen
- Una más.
- Ahí está.
- Cero patatero.
- ¡Ostras!
- ¡Mecachis la porra!
- ¡Hala, guapas!
Esango dit inork nongo bizkaiera den hau?
Ibon Sarasolaren "Euskara batuaren ajeak" atseginez eta interesez irakurri neban. Eta bere artikuluak oro har holan iruditu jataz beti.
Baina gizona bizigarria suertatuz gain, apur bat dogmatikoegitzat be joten dot. "Egunkaria endavant" argitalpenean irakurri neban "Egunkaria"ri buruzko bere artikulua: estilo liburua, euskararen modeloa,... dana bikain. Oraingo honetan EITBri buruz berba egiten dau baina bestelako onu batean: dana txarto. Hamen zeozerk huts egiten dau, gauzak ezin dira izan hain zuri-baltzak.
Euskararen geure munduan dogmatismorik ez dot uste behar dogunik.
Euskadi Irratiko langile bat.
Ez dakit Ibon Sarasolak zenbateraino ezagutzen duen Euskadi Irratiaren barne antolaketa, ez dakit zenbateraino dakien euskarari buruz hartzen diren erabakien ardura norena den eta ez dakit langile guztien jokabidea zaku bakarrean sartzeko nik ezagutzen ez dudan arrazoirik ba ote duen.
Lehena. Euskaldunon Egunkariak egiten duen lana goratzeko zergatik azpiratu behar du Euskadi Irratiko eta Euskal Telebistako langileen lana?
Bigarrena. Euskaldunon Egunkariak euskaraz lan egiteko duen zailtasun bera aitortzen al dio Euskadi Irratiari? Izatekotan bapatekotasunak eta lan erritmo biziak hainbat erabaki zuzen hartzeko zailtasuna areagotu egiten du. Eta ahozko euskara batua erabiltzea, hori ez al da Egunkariak ez duen beste eragozpen bat? Egunkariaren lana gutxiestea ez da inola ere nire helburua, egitura eta produktuaren aldetik onartzen dut guk baino euskara hobea izan dezaketela. Konparazioa Sarasolak egin du.
Hirugarrena. Hoja de ruta euskaraz nola esan behar den diozu. Agian Bide Mapa, eta agian ez, edo agian bai, eta bihar beste norbait ateraz gero beste proposamen bat eginez? zergatik ez ahots bakar, azkar eta autorizatua. Tren Lasterra, Abiadura Biziko Trena, Abiadura Handikoa .... Zergatik banakako proposamenak? Zenbat euskaltzain dira -J- eta -G- soinuak behar bezala jendaurrean ahoskatzen dutenak? Euskadi Irratiari arau horiek betetzea eskatzen zaio aldiz.
Laugarrena. Zergatik halako kritika merke bat egin ordez, Euskaltziandia ez da ahalegintzen Euskadi Irratiaren lan martxa ezagutzen, ez da benetan ahalegintzen Euskadi Irratia presionatzen, Ibon Sarasolak esandakoak egia badira, zuzen daitezen? Agian presio hori eginez konturatuko da eguneroko lana txukun ateratzea ez dela beti erraza izaten.
Euskadi Irratiak egiten duen lanak ez al du eraginik euskararen normalizazioan? Badirudi Ibonek hori ere ukatzen diola. Nik baietz pentsatzet dut, nire lanak sortzen duela bere olatutxoa euskararen normalizazioan. Beti nago prest kritikak jaso eta aholkuak entzuteko, baina Ibon Sarasolaren iritziak ez dit lagundu hobetzeko bide horretan batere urratsik ematen.
Ibon Sarasola azken asteotan Interneteko iritziemaile ere bihurtua dugu.
Azpeitiko Euskara Patronatuak sareraturiko Erabili.com atarian, iritzi artikulu sorta ederra ari da argitaratzen, Iritzi Muinetik deritzon sailean.
Graziaz kontatzen ditu Sarasolak bereak. Konjokatu izenburukoa, adibidez, neologismo bitxi baten inguruko artikulua duzue, Sarasolak gogoko duen gai horietako bat.
Erabili.com-eko iritzi hauek, gainera, norberak aportatzea ere permititzen dute. Erantzunak edo artikulu originalak bidaltzen ahal dituzte irakurleek (argitaratu aurretik berrikusi egiten dituzte Patronatuan).