Biasteri edo Guardia, nola erabili?
Zer da Biasteri? Laguardia izena izen euskalduna da? Biasteri izena erabili da herria izendatzeko zein beste hainbat gauzatarako... eta baita herriko ereserkian ere. Hortik etorri zen "Lagurdia" erdal hitzari Biasteri izena jartzea, ofiziala izan da izen hori, gainera. Baina Nola deitzen da Arabako herri hori? Henrike Knörrek eman digu erantzuna.
Ez da erraza izan. Goienako lankideen arteko elkarrizketa baten erantzuna da idatzi hau. Kontua da, beste hainbatetan bezala, ez genekiela nola esaten zen herri horren izena. Oliterekin ere gauza bera gertatu zaigu, baina kasu horretan Herriberri esatea erabakitzen duzu edo ez.
Baina euskaldun izena erabiltzea behin erabaki eta gero nola deitu "Lagurdiari"?
Argi genuen aditu bati galdetu behar geniola, eta zeini hobeto Henrike Knörri baino: Filologian katedraduna EHU-n, Euskaltzaindia -ko lehendakari-ordea. .Halaxe erantzun dizkio Knörrek Sustatutik egin dizkiogun galderei:
- Biasteri = Laguardia?
"Biasteri" ez da Laguardia, baizik beste herri bat, erdaraz ofizialki Viñaspre (garai batez Benasperi). Gai hori aztertzen aritu nintzen eta fruitua artikulu batean plazaratu: Sobre Biasteri, M. José García Soler (ed.): "Homenaje al Profesor Pedro A. Gainzarain", Gasteiz 2002, 431-440."
- Udalak ere Euskaltzaindiak esandakoaz ados egon eta betetzeko ahalegin guztiak egingo omen ditu.
Euskaltzaindiari Udalak ez dio diktamenik eskatu. Bai, berriz, "Euskal Autonomia Erkidegoko biztanle-entitateak" deritzan liburuan (Eudelek 2001ean aterean) "Guardia" ofizialki proposatu.
- Zeuk egin zenuen ikerketa, ezta?
Neronek egin dut izkribu bat, duela astebete, Arabako Diputazioak eskaturik. Izan ere, Batzar Nagusietan alderdi batek galdera bat aurkeztu zuen horren gainean lehengoan.
- Horren antzerako beste adibiderik bada?
Galdetzen didazu antzeko kasurik ote den. Egia esan, Euskal Herrian ez zait bururatzen. Hots, okerreko identifikazioaren beste adibide bat ez dakit den. Hurbileko kasuren bat bai, agian: garbi dago Muskaria ez dela Tutera, askok hori uste (izan) badute ere. Muskaria -edo agian hobeki Muscaria- inguruko eskualdea da.
Henrike Knörr-ek esan digu berak idatzitako artikulua egunkariren batean ateratzekoa zela, baina ez dago Inteneten, Guk Sustatun emango dugu artikulu horren berri. Bertan esaten direnetako batzuk:
Biasteri Lagurdiarekin erkatu zuen lehenengoa Miguel Martinez Ballesteros izango zela dio Knörrek, "El libro de Laguardia" liburuan. Autoreak liburu horretan dioenez, "Es tradicional la creencia de que Laguardia tuvo ese nombre (es decir, Biasteri) antes del fuero otorgado por el rey Navarro Sancho el Sabio en 1164.
Hala ere, ez dago Biasteri-ren arrastorik herriaren dokumentazioan. Emilio Enciso historialariak ere antzerako zerbait uste izan du eta halaxe idatzi 1959an: "Laguardia en el siglo XVI" idatzi zuenean.
Baina zer da Biasteri? Biasteri XVI-XVIII artean Viñasprei deitzeko modua da, Laguardiaren auzoari, 1669an herri izan arte.
Beraz, Guardia da Arabako herria, ez Biasteri.
Euskaldunon Egunkariaren estilo liburuak ere horrela du Guardia sarrera:
Guardia (Biasteri) /guardiar, biasteriar. Laguardia/ b/ A/ u.
u = Udalerria.
A = Araba.
b = Sarrera bera udalerria da.
Erantzunak
Iñaki Irazabalbeitiak honelaxe erantzun dio:
Euskaltzaindiko exonomastika batzordeñoko kide izanik, aspaldian proposatu
nion gure Akademiari euskal exonimoak aztertu eta erabaki bat hartu behar
zela. Lau bat urte joan dira eta egoera berean gaude.
Nire iritzia da euskal exonimoak erabili eta sustatu behar direla, batzuk
oso bizirik dauelako, Biarno eta Landesetakoak esaterako, eta beste batzuk
euskal sutrai garbiko lurraldeetan daudelako, Errioxakoak kasu.
Beraz, Ozkabarte, Nafarruri, Ezkarai, Naiara (zaharragoa ei da Naxera baino)
Donemiliaga Kukula
Ondo izan
Inaki
Urrutiegi jaotea da. Distantziak (denborazkoak eta fisikoak) badu auzi honetan garrantzia. Gaztelaniaz pedante gutxi batzuk izan ezik inork ez du Mastrique usatzen Maastrich-en ordez.
Errioxa, Landes eta Biarno gure auzoak dira. Iparraldekoen kasuan exonimo horiek bizi-bizirik daude nahiz eta hegoaldekook ezagutzen ez ditugun.
Errioxa euskalduna izan da eta euskalduntasun horren arrastoak toponimian daude egun. Ondarea eta memoria historikoa ezin ditugu zakarrontzira bota.
Sibilia, Gordoa, Osca urrutikoak dira oso eta ez dute gainera tradizio idatzi aberatsik. Lekukotasun eta bizitasun gehiago ditu Euskaltzaindiak bazter utzitako San(t)andere-k
Inaki
Sanandere (Santander), Donejakue (Santiago)... ere inoiz erabili dira. Dena den, Euskaltzaindiak testu historikoetarako baino ez ditu onesten (32. araua), alegia, erabilera markatua dute.
Alabaina, Gordoarenik ez dut inoiz entzun, eta arauak ere ez du halakorik jaso.
iñigo
> Urrutiegi jaotea da. Distantziak (denborazkoak eta fisikoak) badu auzi honetan garrantzia.
Kaixo, Iñaki.
Erabat ados nago zurekin, baina gauzak ez ditut hain garbi Huesca/Oska kasuan, ez dut argi ikusten zergatik bai, zergatik ez. Huescako inguru hori guztia, besteak beste, euskal sustraiko lurra da, mendeetan zehar euskal hiztun berezkoak izan dira bertako asko, beste hizkunta erromantzeekin batera bizi ziren lurraldean, eta, kasu kasu, elebakarrak ere bai, antza denez; Errioxan bezala, alegia. Ez ahaztu, hain zuzen, euskararen aurkako lehenego debeku idatzia Huesca hiriburuko ordenantza bat dela, 1349. urtean
emandakoa, salerosketak euskaraz, mozarabieraz eta hebraieraz ez egiteari buruzkoa:
"Item nuyl corredor nonsia usado que faga mercaderia ninguna que compre ninvenda entre ningunas personas, faulando en algaravia nin en abraych nin en basquenç: et qui lo fara pague por coto XXX sol"
Eta bada beste debeku bat, 1603. urtean emandakoa, euskara oro har debekatzen duena, kasu horretan aragoierarekin batera. Dirudienez Aragoiko inguruetan bertakoek euskara Errioxan baino geroago galdu zuten. Kasu horrek ez al du azterketa sakonagoa merezi, exonimoen aldeko aukera eginez gero?
Eskerrik asko.
Txema
> Erabat ados nago zurekin, baina gauzak ez ditut hain garbi Huesca/Oska kasuan,
Ados. Euskaltzaindiari egin nion proposamenean Aragoiko exonimoak ere (Ayerbe esaterako) sartu nituen. Huescaren kasuan Euskaltzaindiak hartua du jada erabakia.
Inaki
Ba nik ez dut inolako arazorik ikusten herrien euskarazko bertsioak erabiltzeko, diren lekukoak izanik ere. Beste hizkuntza askotan hurbilekoak ezezik hurruneko leku-izenak beren hizkuntzetara egokituta esaten dituzte: "Berlino" diote italieraz, ez "Berlin", "Nueva York" diote espainieraz, ez "New York", "Lisbonne" diote frantsesez, ez "Lisboa", "Rome" diote ingeleraz, ez "Roma", beraz zergatik ez ditugu ba euskaraz "Oska", "Sibilia", eta "Gordoa" erabiliko, euskal hiztunak hala nahi badugu? Erabil dezala nork gogokoen duen bertsioa.
/cache/Udako-Ola-2024_1_small_content.jpeg)
Errioxako toponimoek buru-hauste franko eman izan dizkidate. Gaur, berriro,
hainbat itzuli beharra suertatu zait, eta hona zalantza:
Hor badira auzi batzuk (nire ustez): zer idazkera erabili, izen batzuk
asmatutakoak ote diren, aspaldiko izenak berriro sustatu behar diren...
Zer irizpide erabiltzen duzue?
Iñigo.
----------------------
Oh.: editore honek, Euskal itzultzaileen posta zerrendatik hartu ditu mezuok, EIZIEk sortua da posta zerrenda, itzultzaileen eguneroko lanean sortzen diren arazoak elkarren artean eztabaidatzeko. Zerrenda publiko, ireki eta moderatu gabea da (harpidetza egin behar da). Zerrenda honek 400 lagun inguru ditu.