Benito Agirre, existitu ez zen pilotua?

Lagun bat daukat Estonian, herrialde urrun batean, eta zorte handia da hori niretzat. Duela bi urte, familiarekin Estonian abuztuko oporrak pasatzeko aukera izan nuen, bertako hark gonbidatuta. Zoragarri pasatu genuen. Ze paraje eder, ze herrialde bizia, ze hiri dotorea Tallinn hiriburua.

Lagun horren bidez, jakin izan nuen, karanbolaz bada ere, euskaldun batek, Eibarko seme batek, euskal diasporako ordezkari ezustekoenak, kale bat daukala bere izenean Estonian, izen okerrarekin bada ere.

Horra anekdota eta historia...

Estonia ekialdean, Mustvee izeneko herrian, Benito Agirre kalea dago. II. Mundu Gerra amaitu eta urte batzuetara jarri zioten izen hori hango kale bati. Zergatik? Alemanen kontra borrokan bertan erori zen abiadore bat izan omen zen Benito Agirre, Armada Gorrian borrokan parte hartu zuen. Badakizue, Espainiako "gerrako umeak" ziren haiek. Asko eta asko, Euskal Herrikoak, Bilbotik Errusiara bidalitakoak 1937. urtean, 14-15 urterekin-eta. Eta haietarik asko, nagusienak, gerra hasi zenean Alemaniaren kontra, adin militarrean zeuden, eta inor behartu gabe ere, makina bat boluntario sartu ziren Armada Gorrian nazismoaren kontra borrokan egitera.

1944ko martxoaren 9an gertatu zen gure istorioko anekdota. Egun hartan, Tallinn (alemanen esku) bonbardatu zuen oso gogor Armada Gorriak. Ez dakigu misio hartan parte hartu ote zuen, baina egun berean, abiadore euskaldun sobietar baten hegazkina erori egin zen Tallinn-etik ekialdera, Mustvee herrian. Oraindik Estonia alemanek okupatzen zuten, nahiz eta Armada Gorri sobietarrak presio egiten zuen. Polizia lokalak (alemanen kolaboratzaileak) harrapatu zuen abiadorea, eta mutilak, bere burua inguratua ikustean, tiro egin zion bere buruari. Mustveeko kanposantuan lurperatu zuten. 1965ean, Mustveeko ikasle batek, historian arakatuz, abiadorearen kasua berraurkitu zuen, eta udalean proposatu ondoren, kale-izena eman zioten Benito Agirre abiadoreari. Kontua Estoniako egunkari famatuenaren artikulu honetan dago idatzia, inork irakurri nahi balu.

Sasoi hartan, izena errusieraz eman zioten kaleari, alfabeto zirilikoz idatzia. Baina 1990eko hamarkadan, izen ziriliko eta errusiarrak desagertu egin dira dekretuz Estonian, eta kaleari berriro izena eman behar zitzaion, alfabeto latinoz oraingoan, estoniera hala idazten baita. Eta nola idatzi zirilikozko izen hura alfabeto latinoz? Historia liburuetan begiratu, eta aurkitu omen zuten nonbait abiadore haren izen espainola Ignacio Benito Aguirre zela...

Beraz, Benito Aguirre behar ote zuen? Zorionez, toponimia kontuak arautzen dituen Estoniako Hizkuntzaren Akademian, espedientea euskaldunak ezagutzen dituen baten eskuetara iritsi zen (Luistxoren lagun hori, hain zuzen, Peeter Pall izeneko hizkuntzalari bat), eta hark Aguirre euskaraz zuzen nola idazten zen bazekien: Agirre. Beraz, Benito Agirre, eta kito.

Baina nor zen Benito Agirre? Kontu hauen inguruan kuriositateak ziztaturik, Peeter lagunak gizon haren historian arakatzerik izango ote nuen galdetu zidan. Eibarren ezagunak ditudan Errusiako Ume batzuk kontsultatu nituen, nire aitaren koadrilakoak. Beren "beterano elkarteetan" arakatu zuten, eta, ezertxo ere ez: Errusiara Euskal Herritik (edo Espainiatik) joandakoen artean ez zegoen ez Benito Agirrerik ez Ignacio Benito Aguirrerik.

Ezin bide horretatik. Harrezkero, kontu haren harrak ni ere jaten ninduen barrutik. Liburutegi zenbaitzutan bibliografia arakatu nuen, eta azkenean, itxura zeharo neo-faxista duen liburu bat aurkitu nuen (Ediciones Vandalia, Fundación División Azul delakoaren argazki fondoen laguntzarekin):

• Españoles en la II. Guerra Mundial, El Frente del Este (editorea, Ricardo Recio Cardona), Madrid, 1999 (ISBN 84-930581-0-6).

Liburuak, besteak beste, Armada Sobietarrean II. mundu gerran hildako soldadu espainolen zerrenda dakar. Eta hantxe aurkitu nuen neurea: Ez zen, Benito Agirre izeneko inor, baina bai Ignacio Aguirregoicoa Benito. 1923an jaioa Eibarren, eta Tallinn-en hila 1944an. Horixe zen, bada. Abizena, erditik moztua zeukaten Estonian, eta bigarren deitura izentzat hartua... Liburuan berriz, herio-lekua oker zeukaten...

Bai. 21 urteko abiadore eibartarra... Armada Gorrian parte hartu zuen lehen abiadore-talde "espainolekoa" izan zen, Vandaliako liburu horretan bertan irakurtzen denez. Harekin batera beste euskaldun batzuk ere baziren, hala noila Antonio Lekunberri, Antonio Uribe eta Jose Luis Larrañaga Muñategi (hau ere eibartarra, 1923an jaioa, eta 1943an hila borrokan).

Beste abiadore eibartarrik ibili ote zen Armada Gorrian ez dakit. Armadako beste atal batzuetan borrokatu izan zutenak gehiago izan zirela, bai. Eta hilak, liburu horretan zehazten denez, bost. Bost gazte eibartar hilak nazien kontra borrokan, Errusiako frontean. Aipatutako Agirregoikoa (Benito Agirre faltsua), Larrañaga, eta gainera, Paulino Arrizabalaga Arana (Eibar 1925 - Leningrado ??), Enrike Etxebarria Aranzabal (Eibar 1923 - Leningrado ?? eta Enrike Escudero Serrano (Eibar 1923 - Leningrado ??).

Haietako bat Estonian dago hilobiratua. Okerreko izenarekin, kalea du bere omenez. Inor ez da gaur akordatuko Inazio Agirregoikoarekin seguruenik (telefono gidan ez dago Agirregoikoa bat bera ere Eibarren)...

Baina bitartean, Estonian berriz akordatu dira.

Nire ikerketa xumearen emaitza jakinarazi nion nire lagunari, eta hark berriz kontaktatu zuen Postimees egunkarian hura idatzi zuen kazetariarekin, Juhani Putsepp-ekin. Orain beste egunkari batean egiten du lan Putseppek, Ekspress delakoan, baina interesez hartu ditu datu berriak, eta argitaratu egin du! Joan den ostegunean, urriaren 10ean, azaldu zen artikulu hori

Niretzat emozionantea izan da kontu hau. Orain Mustvee herrian badakite Inazio Agirregoikoa duela izena han hilobiratuta dagoenak, ez Benito Agirre... Izena aldatuko ote diote kaleari? Ez dakit. Nik zertxobait egiten ahalegin bat egin nahi nuke, ikusiko dut zer irtetzen den. Eibarko Udalak badu historiari erreparatzen dion batzorde bat, Ego Ibarra batzordea, eta ez dakit haiek edo beste norbaitek zeozer egin ote dezakeen Agirregoikoari azken omenaldia emateko... akaso Mustvee herriari lagunduz izena aldatzeko kaleari?

Urrats sinboliko bat litzateke, baina akaso Errusiako "ume" guztiei, eta bereziki gerran nazismoaren kontra burrukan hil zirenei omenalditxo bat izan daiteke kontu hau, ez bakarrik Eibarkoengatik, Euskal Herri osokoak gogoan izan da. Nik hola nahi nuke ikusi, ez dakit harroegi ari naizen pentsatzen nik "aurkitu" dudalako Agirregoikoa.

Ikusiko dugu. Agirregoikoa ezagutzen zuenik ere topatu nahi nuke. Eibarko telefono gidan ez dago Agirregoikoarik... Errusiako umeen artean bilatu beharko dut. Zeozer irtengo da zorte pixka batekin.

Bitartean, Inazio Agirregoikoaren abentura ez da amaitu. Kapitulu bat gehiago idatzi da Estoniako egunkariko artikulu horrekin. Lortuko ote dugu azken kapitulu eder bat idaztea gizon horrentzat, azken atsedena har dezan bere memoriak...

Luistxo Fernandez
Eibar

PD. Gehitu dudan argazkia Ekspress egunkarian joan den astean azaldutakoa da. Erreparatu ezazue, nola Benito Agirre kaleko 2. zenbakian bizi den katu zuri hori...