Liburutegietako mailegu eskubidea eta egile eskubideak
Egile eskubideak eta pirateria kontuak, Sustatun komentagai izan ohi direnak daude Argia astekariak ateratako artikulu batean. Biguriren baimenarekin erreproduzitzen dugu hemen artikulua.
Koldo Biguri EIZIEko lehendakariak, bere elkartearen kezka bat azaldu zuen Argia aldizkariko zenbaki batean duela aste batzuek (1848. zkia, 2002-03-31).
Mailegu eskubidea
Euskal Itzultzaileen Elkartearen (EIZIE ) azken batzar nagusian aipatu genuen lanean hasi beharra dagoela Euskal Herrian Administrazioak "mailegu eskubidea" onar dezan. Azal dezagun, bada, zertan datzan gure artean berria den kontzeptu hori.
Azken bolada honetan, diskogintzaren mundua presio handia egiten ari da kopia pirata deitzen direnak eragiten ari zaizkion kalte ekonomiko handiengatik, eta presio horren ondorioz, agintari politiko eta administratiboak sentibera agertzen hasi dira arazo horren aurrean, batez ere diskogintzako enpresa handiek indar ekonomiko handia daukatelako, piratek eginiko kalteak kalte. Ez da ahaztu behar, adibidez, kantu bat irrati edo telebistan ematen den bakoitzean, halako "eskubide" ekonomiko batzuk sortzen dituela diskogileentzat eta, beraz, baita kantari edo musikarientzat ere.
Bestalde, liburuaren mundura etorrita, Europako herri askotan aspaldi konturatu ziren fotokopiek ere izugarrizko kaltea eragiten ziotela sektoreari, eta horren bidez hainbat entitate jaio dira, liburuak fotokopiatzeko lana egiten duten denda edo organismo desberdinek kalteordain bat eman dezaten, haien lan horregatik saltzen ez diren liburuen truke.
Alegia, sormena oinarri duten liburu eta diskogintza mundua ohartu da borroka egin behar duela egile eskubideen alde, horiek baitira azken finean sektore horien etorkizuna bermatzen duten bakarrak. Eta borroka hori, esan bezala, bere fruituak ematen hasia da.
Baina badago beste alor bat oraindik gure artean ukitu ez dena: liburuen kasuan, liburutegi publikoetan edo unibertsitate- liburutegietan egiten den mailegua. Izan ere, kopuru zehatzaren berri izan gabe ere, esan daiteke Euskal Herrian dauden liburutegi publiko guztien artean ehundaka mila liburu mailegu egiten direla urtean, eta liburu horiek denak, beraz, behin bakarrik saltzen diren liburuak dira. Alegia, liburugintzan diharduten idazle, itzultzaile, argitaletxe, marrazkilari eta abarrek behin bakarrik jasotzen dute dagokien ordaina, ehundaka aldiz mailegatzen den liburu bakoitzeko. Eta, zer esanik ez, liburugintza sektorean mugitzen direnetatik, sortzaileak (idazle, itzultzaile eta marrazkilariak) dira kaltetuenak; izan ere, argitaletxeek laguntzatxo batzuk lor ditzakete enpresa diren aldetik edo kultur eragileak diren aldetik; baina sortzaileek ez dute holakorik izaten.
Esan gabe doa, liburutegietako mailegu publikoak betekizun sozial eta kultural ezinbestekoa dauka edozein herritan, baina horrek ez die zertan kalte egin hain zuzen ere liburu horien izana posible egiten duten eragile desberdinei. Bada, hemen kokatzen da goiburuan ipini dugun kontzeptua: "mailegu eskubidea". Hots: liburugintzako sektore desberdinek eskubidea eduki behar dute mailegu horren truke halako ordain duina jasotzeko. Eta hau, esan bezala, are nabarmenagoa da sortzaileen kasuan, berauek askotan onartu behar dituzten lan baldintzak eta irabaziak ez direlako bat etortzen (are gutxiago, euskararen esparrura mugatzen bagara) liburu bat idatzi edo itzultzeak dakarren ahalegin eskergarekin. Jakina, kontua ez da, batzuetan esaten den bezala, idazkuntza edo itzulpengintzatik soilik bizitzea, baina bai behintzat horrek ematen duen lan handiak erantzun duinagoa izatea orain duena baino.
Europako iparraldeko herrialdeetan aspalditik asmatua dute sistema bat mailegu publikoaren eskubideak idazle, itzultzaile eta abarrei itzultzeko, neurri batean behintzat. Adibidez, fundazioak sortu dira, sortzaile horiei lanerako bekak, laguntzak edo pentsio osagarriak emateko, edota sortzaile horiek biltzen dituzten elkarteen kultur ekimenak finantzatzeko.
Frantzian ere hasita daude eztabaidatzen "droit de prêt" delakoa, eta interesgarria da ezagutzea liburugintza sektoreak dauzkan planteamenduak: mailegu publikoak doanekoa izaten jarraitu behar du beti ere; baina egile eskubideak errespetatu behar ditu Administrazioak. Horretarako, bi finantzazio iturri proposatzen dituzte: batetik, liburutegi publikoek erositako liburu bakoitzeko, 1,5 euro ordaindu behar dizkie Estatuak egile eskubidea dutenei (unibertsitateen kasuan, 1 ?). Bestetik, liburu horien salneurritik % 6 itzuli behar da sektorera; kopuru horretatik zati bat autoreentzako (idazle, itzultzaile eta abarrentzako) pentsio osagarriak finantzatzeko eta literatur sorkuntzarako eta itzulpenerako laguntzak emateko. Eta beste zati bat erdibana jaso behar dute, zuzenean, autoreek eta argitaldariek.
EIZIEk dagoeneko azaldu dio hau guztia Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailburuari eta espero dugu Legebiltzarrak lege bat egin dezala delako "mailegu eskubidea" arautzeko. Euskara bezalako hizkuntza txikien kasuan, literaturarentzat eta, oro har, liburugintza sektorean lan egiten duten guztientzat funtsezkoa izan daiteke, eta, zalantzarik gabe, zuzena eta bidezkoa
Koldo Biguri EIZIEko lehendakaria
Erantzunak
>Bestalde, liburuaren mundura etorrita, Europako herri askotan aspaldi
>konturatu ziren fotokopiek ere izugarrizko kaltea eragiten ziotela
>sektoreari, eta horren bidez hainbat entitate jaio dira, liburuak
>fotokopiatzeko lana egiten duten denda edo organismo desberdinek
>kalteordain bat eman dezaten, haien lan horregatik saltzen ez diren
>liburuen truke.
Espainian badago halako elkarte bat, CEDRO, erreprografia eskubideen kudeaketarako. Uste dut EIZIEko bazkideek badutela CEDROn bazkidetza izateko aukera (CEDROren logoa agertzen da EIZIEren webgunean, bederen). Euskal Idazleen Elkartekook (EIE), behintzat, aukera hori irekia dugu (Hegoaldekook, irudikatzen dudanez). Ondorioz, nik neuk ere, EIEko bazkide naizen gisa izan dut aukera CEDROn izena emateko, eta azken urteotan halako eskubide batzuk ordaindu dizkidate: pasa den hilean 54 euroko txekea bidali zidaten, ez dakit seguru nola kalkulatuak (uste dut ez dela salmentengatik, ISBN-n alta emandako tituluengatik baizik).
>Azken bolada honetan, diskogintzaren mundua presio handia egiten ari
>da kopia pirata deitzen direnak eragiten ari zaizkion kalte ekonomiko
>handiengatik, eta presio horren ondorioz, agintari politiko eta
>administratiboak sentibera agertzen hasi dira arazo horren aurrean,
>batez ere diskogintzako enpresa handiek indar ekonomiko handia
>daukatelako, piratek eginiko kalteak kalte.
Horixe ari direla presio egiten!
Propagandaren frontean, fotokopiagintza eta musikaren kopia Al Qaedarekin lotzen dute: horra artikulu demagogiko ederra El Pais-en argitaratua maiatzaren 5ean eta Sustatun erreferentziatua
Baina beste fronte batzuetan, propagandatik harantzago doaz: isunak eta zerga iraultzaileak ezartzen. Horra Irratia.com-i ezarri nahi zaion isunarena. Borondatez artista batzuek musika libreki banatzea erabakitzen dute, eta hor datoz eskubidezainak isuna jartzera.
Musikagintzan darabiltzaten presiobide horiek liburugintzan ezartzeak zer ekarriko duen pentsa dezagun.
Politika horrekin, Susari isuna ezarriko litzaioke Josu Landaren Odolbildua eleberria Interneten jartzeagatik. Eta EIZIEk libreki banatu dituen itzulpen memoriak ere, adi, ez ote diren kategoria berekoak...
>Alegia, sormena oinarri duten liburu eta diskogintza mundua ohartu da
>borroka egin behar duela egile eskubideen alde, horiek baitira azken
>finean sektore horien etorkizuna bermatzen duten bakarrak.
Bueno, nik hor "omen" batzuk tartekatuko nituzke. Copyrighta ote sorkuntzaren berme bakarra? Sormena beste zerbait zelakoan nengoen ni... Beste esparru batzuetan sormena sustatzeko beste eredu batzuk ari dira ezartzen. Softwarean, copyleft terminoa asmatu du software librearen mugimenduak: sorkuntzaren emaitzak kopiatzeko baimena espreski ematen eta sustatzen duen politika (ondoriozko emaitza ere berme berdinarekin banatzeko baldintzarekin).
Copylefta ezarri ote daiteke musika eta liburugintzan? Zaila dirudi. Software librea, neurri handi batean, sorkuntza kolektiboa da, eta eskema hori ez dakit errepika daitekeen. Errentagarritasun ekonomikoak ere bide propioa du softwaregintzan, idazletzaren ofizioan nekez txertatzen dena. Nolanahi ere, "eduki libreen" politika akaso utopikoaren eta copyrightaren defentsa ortodoxoaren artean ez ote dago espaziorik gutxienez hausnarketarako?
-----
EIZIEk ondo egiten du bere bazkideen interesak defendatzen, noski. Nire erantzun hau ez da EIZIErenganako kritika: azpian jokoan dauden kontzeptu batzuen gaineko hausnarketa baizik. Inori ezer aurpegiratu nahi banio, Euskal Idazleen Elkartean edo CEDROn bertan egin beharko nuke hori, izan ere, haien onuretatik benefizioa ateratzen duen txupoptero bat bainaiz (!).
Nolanahi ere, nire libururik fotokopiatu nahi balute balizko irakurleek, edo erosi barik liburutegitik atera nahi badituzte, gauza bakarra esango diet: aurrera eta eskerrik asko!
Nik ere ez dakit eskubideena norentzat den kalte. Idazleak eta itzultzaileak oso gutxi jaso ohi dute normalean. Literatura ez dut uste asko fotokopiaktuko denik, eta zientzi lanetan ere, ez ote litzateke hobe lan guztiak (GUZTIAK; BAI!) interneten edo biltegi publikoren batean doan (edo merke-merke) jartzea? Informatika enpresa batek eskuliburuak halaxe saltzen ditu, paperik gabe baino euro gutxi batzueren trukean. Apika, horrela, fotokopiak masokek baino ez lituzkete egingo, segur aski! 600 orrialdeko liburua nekez plazarako da bertsio paperezko piratan!!! Halere, botere publikoentzako eta Cedro moduko erakundeentzako ordagoa hor dago: zergatik ez ordaindu eskubide elektroniko moduko bat idazleari lana interneten edo halako biltegi publikoan doan jartzearen truke, fotokopiarik egin ebhar ez izateko? Irudipena dut merkeago aterako ligukeela horrek denoi. Zer nahi du idazleak, itzultzaileak? Dirua, jakina, baina irakurlea ere bai! Ala ez? Kontsulta liburuetatik, zenbat orri edo kapitulu erabili ohi dira benetan? Halere, kapitalismoaren legeak eta sormena, artea oso gutxitan etorriko dira bat. Azkenean, zuzeneko bidetik ez bada, zeharrekotik, kontsumitzaileak ordaintzen du dena.
> Nolanahi ere, nire libururik fotokopiatu nahi balute balizko irakurleek, edo erosi barik liburutegitik atera nahi badituzte, gauza bakarra esango diet: aurrera eta eskerrik asko!
Bai, biba filantropia, batez ere liburu HORIETATIK bizi behar ez baduzu, noski. Idazle aski ezagun eta kotsakratu bati (alegia, bere bizitza eta bizibidea literaturari emana dionari) entzun izan diot pasadizo bat: urterik urte ikastetxe batetik deitzen zioten haren liburu baten inguruan ikasleekin mintzatzeko, eta urtez urte ikusten zuen, belduturik, ikasleek txukun-txukun zeukatela liburu osoa fotokopiatan enkoadernaturik. Alegia, urtetan ez zuen lortu irakurle «fidel» haiei liburu bat bera ere saltzerik.
Azkenik, irakasleari bere kezka adierazi zionean, hark gogor erantzun zion ikasleei liburua erosiarazten bazien, inork ez lukeela ez erosiko, ez irakurriko.
Ondorioa: idazle aski ezagun eta kontsakratu horrek zimikorik irabazi ez, eta Xerox edo Minoltak poltsikoratzen zituen diru irabaziak, ikastetxe hari zegozkionak behintzat. Hori bai, «literatura zen irabazle», irakasle saiatuaren hitzetan.
Liberalismoa oso ona da, baina «lebralqueriya pecatu da»!
> sormena oinarri duten liburu eta diskogintza mundua ohartu da borroka egin behar duela egile eskubideen alde, horiek baitira azken finean sektore horien etorkizuna bermatzen duten bakarrak.
Bai, baina ez ditzagun nahastu diskogintza eta liburugintza. Edo hobeto legoke nahastea diskogintzaren mesedetan. Gaur Egunkarian irakurritako berri batetik:
Eusko Jaurlaritzak 276.000 euro bideratuko ditu euskal liburugintza eta literatura sustatzeko.
Euskal Ekoizpen bibliografikoa nazioartean sustatzeko laguntzen barnean, Kultura Sailak 87.147 euro emango ditu euskal egileek euskaraz edo gaztelaniaz idatziriko literatur lanak beste hizkuntza batzuetara itzultzeko. Horrez gain, euskal autonomia erkidegoko Liburu Azoken antolakuntza eta berton eginiko liburuak sustatu eta zabaltzeko 189.318 euro bideratzea onartu zuen atzo goizeanGasteizen egin zen Gobernu Bileran.
Nik dakidala diskogintzak ez du horrelakorik jasotzen eta parekatzea ez da zilegi. Dena den ia liburuendako kantitate hori bider bi diren hurrengo urtean.
liburuen kasuan, liburutegi publikoetan edo unibertsitate-
liburutegietan egiten den mailegua. Izan ere, kopuru zehatzaren berri izan gabe ere, esan daiteke Euskal Herrian dauden liburutegi publiko guztien artean ehundaka mila liburu mailegu egiten direla urtean, eta liburu horiek denak, beraz, behin bakarrik saltzen diren liburuak dira. Alegia, liburugintzan diharduten idazle, itzultzaile, argitaletxe, marrazkilari eta abarrek behin bakarrik jasotzen dute dagokien ordaina, ehundaka aldiz mailegatzen den liburu bakoitzeko.
Behin bakarrik kobratzen dutela? Zenbat liburu erosten dituzte liburutegiek? Horietatik zenbat salduko lirateke mailegurik ez balego, liburutegirik ez balego?