Ezinbesteko liburu bat: Euskararen Garabideak

Nire iritzi apal-apalean, segur aski arazoaren ezpaletako bat da _euskara_ gora eta behera erabiltzea. Euskara hizkuntza baino (eta hainbeste!) ez da. Kontua hiztunak, euskaldunak eurak dira: zelako komunika bidea (ezbidea?) aukeratzen dugun gauzak elkarri adierazteko, berbeta berbaldunik gabe, ezer ez ei delako. Beharbada, "Euskararen garabideak" barik, "Euskaldunen garabideak" jarrita hobe. Estilo bakarra izan beharrean, zenbat eta gehiago hobe! Ala ez? Aberatsak bagina, soberakinak bota genitzake. Baina, zer du botatzekorik behartsuak, dena-beharrekoak? Biba Barakaldo!

> “Hobe edango bagenu ardoa ordez-eta whiskia”.
>
> “Gaur mintzatuko gara buruz-eta teknologia berriak”.

>“Aurkitu nuen in Jesus Rubioren Euskararen Garabideak”.
>
>“Hau da aldizkari bat on euskal literatura”.
>
> “Programa hau zuzenduta dago tu interesatuak an bikoizketa on filmak non interpretazio maila funtsezko elementua den”.

Niri honek grazia egiten dit, egia esan.
Holakoak ere idazten ditugu batzuetan programatzen

def irakurri():
        emaitza=''
        esaldia="ea elkar ulertzen dugun"
        hitzezhitz = esaldia.split()
        for hitza in hitzezhitz:
            emaitza = emaitza+ulertu(hitza)
        return emaitza

Baina hori ez da euskara. Hori Python itxurako zeozer da. Eta, bueno, hori baino are ulergarriagoa da euskaraz Garik XML lengoaian idatzi duen errezeta!

Euskaldun bat, filologo erdi. Honez gero erran komuna da gure artean aspertuta gaudela filologokeriekin, baina ez dakit askorik irabazten dugun ORDEZ-ETA ekonomistakeriekin (horrela esaten da?). Esan nahi baita, ez dut liburua irakurri baina Aranzabalen laburpenaren arabera, bi ondoriotara iritsi naiz: a) Salatzen duen arazoa erreala da b) Proposatzen duen soluzioa irreala.



Baina gauzak zakarrago esaterik ere badago. Adibidez, zer pentsatuko luke edozein ekonomistak baldin eta baletorkio filologo bat esanez langabeziaren arazoa (edo munduko kanpo-zorrarena, edo dena delako arazo potolo bat) amonaren kontuak eginez konpon daitekeela? XVII. mendean bertan mila eta bat txiste egin zituzten jada horrelako "arbitristen" lepotik. Ez da serioa.



Dena dela, aitor dut ez dudala liburua irakurri eta ekonomiaz ez dakidala tutik ere ez. Beraz, posible da ni oker egotea eta hemendik hamar bat urtera den-denok (neu ere) elkarri in-ka, on-ka eta abarreka ibiltzea. Zer ez da posible ekonomian?

Iruditzen al zaizu euskara honako hau?

"Hobe ez bagenu whiskirik edanen baizik-eta ardoa".

Edo beste hau?

"Gaur mintzatuko gara nahi duzun guztiaz salbu-eta teknologia berriez".

Edo hau?

"Aldizkariak versus egunkariak"

Ba bide beretik doaz "ordez-eta", "buruz-eta"
edo "on", "an" beste baliabide horiek.
Egia da ohitzeko denbora pixka bat behar dela,
eta prozesua gradualki egin behar dela,
baina ez dut ikusten zergatik ez garen ohitu behar.

Gaztelaniaz, adibidez, ohitu gara
genitibo posesiboak emateko "de" erabiltzen,
gaztelania zaharrean den latinez
atzizki deklinatiboen bidez ematen baziren ere.
Areago, gaztelaniaz hainbesteraino ohitu gara
non atzizki pospositiboak ahaztu ditugun.
Ingelesez bi genitiboak mantentzen dituzte
(pospositiboa eta prepositiboa, bakoitza bere lekuan),
eta ez da ezer gertatzen.
Euskaran ere, adibidez, "zeren" kausala
erabiltzen ohitu gara, "...-lako" atzizkia ahaztu gabe.

Gaur naturala ez dirudiena bihar naturala izan daiteke,
eta gaur natural-natural erabiltzen ditugu
atzo batere naturalak ez omen ziren baliabideak,
hala hizkuntzan nola beste edozein arlo sozialetan ere.

Diozu irudutzen zaizula arazoa errela dela,
baina soluzioa irreala.
Orain esan behar duzu zein den zure soluzioa.

Galdetzen duzu ea zer pentsatuko lukeen
edozein ekonomistak baldin eta baletorkio filologo bat
esanez ekonomiari buruzko zerbait.
Nik ez dakit zer pentsatuko lukeen edozein ekonomistak,
baina nik entzungo nuen filologoak zer dioen,
eta zentzuzkoa bada onartuko nuke.
Hor daukazu Chomsky linguista famatua,
zeinek gehiago idazten du ekonomiaz ezi hizkuntzalaritzaz,
eta esan behar dizut ezen hainbat gai ekonomikotan
adosago nagoela Chomsky hizkuntzalariarekin ezi
hainbat ekonomiazko Nobel saridunekin.

Horretaz aparte esan behar dut
nire planteamendua ekonomikoa dela,
ekonomialari modura idatzi dudala liburua.

Seriotasunari buruz, gonbitea egiten dizut
liburua irakur dezazun, eta gero
mesedez esan zer ez den serioa bertan.

Joxe Aranzabalek:

Rubioren iritziz, arazoa hasten da euskarak orokorrean bere esaldi osagarriak ezkerrera (baliabide pospositiboen bitartez) garatzeko duen joeran.

Eta Prudenek

Aranzabalen laburpenaren arabera, bi ondoriotara iritsi naiz: a) Salatzen duen arazoa erreala da b) Proposatzen duen soluzioa irreala.

Arazo bat egongo da prosa kaskarra egiten badugu euskaldunok. Sintomak, horiek dira. Baina diagnosia, arazoaren muina, euskarak posposizioekin funtzionatzea erreala denik ezin dut onartu.

Posposizioetan oinarritutako hizkuntza guztiek ote dute traba hau? Finlandierak, japonierak eta turkierak ere bai? Ez dut uste hizkuntza horien garabideak preposizioak asmatzetik etorri direnik. Nazio-estatuaren indarra eta garapen sozial/tekniko/ekonomikoa izan dira hizkuntza horien garabideak.

Ikuspuntu komunikatibo batetik,
preposizioak posposizioak baino ahaltsuagoak dira;
hau da, preposizioek ahalbide gehiago ematen dituzte.
Adibidez, baliabide prepositiboekin
menpeko esaldien kate luzeagoak
era komunikatiboan sor daitezke,
eta esaldi-barneko osagarriak ere
era komunikatiboan luzeago eman daitezke
(liburuan topatuko duzu xehetasunik).
Ez alferrik, hizkuntza indoeuropar zaharretik
gaztelania edo frantsesera ailegatzeko
gertatu den garapen diskurtsibo-komunikatiboan
baliabide pospositiboetatik
baliabide prepositiboetara pasatu da
(inork itzuli nahiko luke iragan pospositibora?).

Liburuan diodan bezala,
baliabide prepositiborik gabe edozein mezu
eman daiteke, edozein testuingurutan ere; baina
baliabide prepositiboen ahalbiderik gabe
gehiago kostatuko da batzuetan mezua ematea,
batez ere zenbait esparru funtzional exijenteetan,
hala nola esparru juridikoa.
Hor, berez, hobe daitekeen egoera daukagu.

Baina, gainera, gure kulturan bertan,
baliabide komunikatibo-diskurtsiboez
ondo hornitutako hizkuntzak baditugu,
desabantaila konparatiboa agerian geldituko zaigu
goiz edo berantago; horrek dakarren guztiarekin.

Eta euskaran bezala
mundu zabaleko hainbat hizkuntzetan berdin.
Euskararen kasua ezgutzen dut nik
eta horri buruz idatzi dut,
baina finlandierak, japonierak edo turkierak
euskararen baliabideen antzekoak badituzte,
jakina estuasun edo traba berberak izanen dituztela!!
Esan nahi baita ez dela ezer
euskararen estuasunetan
mundu zabaleko hainbat hizkuntzetan
egon ez daitekeenik,
eta ez dela ezer euskararen gaurko garapen-estadioan
ingelesaren, frantsesaren edo gaztelaniaren
estadio zaharretan ez zegoenik.
Diferentzia da hizkuntza batzuk
gehiago ibili direla garabideetatik;
hots hizkuntza batzuk beste batzuk baino
komunikatiboki garatuago daudela.
Berriro diot, hau liburuan xehetuago
topatuko duzu.

Azken gauza bat, estuasun komunikatiboek
ez dute estatus politikoarekin, edo ekonomikoarekin,
zuzeneko zerikusirik. Esan nahi baita ezen
hala Japoniak nola Finlandiak nola
berdin Turkiak politikoki edo ekonomikoki
garatuak egonagatik,
ez badute hizkuntz diskurtsibitaterik
bizi-maila humano baxua izanen dutela,
zeren inportanteenean,
gure pentsamenduak eta giza-erlazioak
lantzeko diren hizkuntz baliabideetan
pobreak izanen baitira.

Zer ez den serioa? Adibidez, hau:



Rubioren moduan. “Ekonomia da zientzi esparru bat non saiatzen garen aurkitzen erregularitateak in erlazioak inter izaki erabakitzaileak (indibidual edo kolektiboak) zeinen aukera-irizpideak erabat aldakor eta aurreikusgaitzak ditugun”.



(Arantzabalen laburpenetik hartua)



Hori bada proposatzen duzuna ez dut beste ezer gaineratzeko. Dena dela, irakurriko dut zure liburua eta inpresio okerra jaso badut, adieraziko dut komenigarrien ikusten duzun lekuan (baina emaidazu aste pare bat, ni ere lanpetua nabil eta).



Ez adiorik.

Nola esango zenuke esaldi horretan esaten dena?

Esaldi hori komunikatiboa da zeren mezua emate aldera
behar diren komunikagaiak hurrenkera informatiboan ematen baitira.
Hau da:

Esaldian jasotzen dugun
aurreneko komunikagaia "ekonomia" hitza da,
eta horrek
ekonomiaren inguruan arituko garen seinalea ematen digu,
alegia hitz horrek ekonomian zentratzen gaitu, ondo zentratu ere.

Bigarren komunikagaia "da" hitza da, zeinek
adierazten baitigu esaldiak azalduko digula
ekonomia den zerbait, bere izaerari buruzko zerbait alegia.
Prest gaude, beraz, ekonomia den zerbait hori jasotzeko.

Hirugarren komunikagaia "zientzi esparru" da, zeinen
bitartez esaten baitzaigu ekonomia zer-eta zientzi esparrua dela,
eta hurrengo "bat" horrek adierazten digu ekonomia
zientzi esparru bat dela, beste batzuen artean.
"Zientzi esparru bat" da gure esaldiaren objektuaren gai nagusia,
objektuaren burua, jarraian zehaztuko diren xehetasunen erreferentzi puntua,
osagarria ere ondo zentratua dugu beraz.

Hurrengo "non" horrek informatzen digu nola
ekonomia den zientzi esparru horretan
zerbait gertatzen den, baina zer?

Hurrengo komunikagaia "saiatzen garen" da,
hortaz ekonomia den zientzi esparru horretan
zerbaitetan saiatzen gara, baina zertan?
Berriro jakingura piztuta goaz hurrengo komunikagaira.

Hurrengo komunikagaiak diosku, ekonomia dela
zientzi esparru bat non saiatzen garen "aurkitzen";
hots, zerbait aurkitzen saiatzen gara bertan, baina zer?

Ez dago arazorik, hurrengo komunikagaiak zehaztuko digu
ekonomian saiatzen garela aurkitzen zer-eta "erregularitateak",
baina hori al da dena?

Ez, zeren hurrengo komunikagaiak, alegia "in" preposizioak",
iragartzen baitigu jarraian esan behar dugula justuki non
saiatzen garen aurkitzen erregularitateak.

Preposizioaren ostean irrikitan gelditu gara
erregularitateak non bilatu behar ditugun jakiteko,
baina ez da hor arazorik, zeren hurrengo komunikagaiak,
"erlazioak" horrek, ezin arinago beteko baitu gure jakingura,
hain zuzen ere "erlazioak" horrek esaten baitigu
non-eta erlazioetan bilatuko ditugula erregularitateak.
Baina erlazio guztietan?

Erlazioak izaten dira inter zerbait edo norbait eta beste zerbait edo norbait;
edo bestela, multzo baten banakoen artean.
Gure hurrengo komunikagaiak, "inter" preposizioak,
adierazten digu jarraian esan behar dugula gure
erlazio hauek zeinen artean diren; hau da, aztergai izanen
ditugun erlazioak murriztu behar ditugula.

"Inter" horren ostean jakin nahi dugu justuki zeinen artean,
eta horixe da hurrengo komunikagaiak adieraziko diguna.
Hain justu kasu honetan
erlazioak dira inter "izaki erabakitzaileak (indibidual edo kolektiboak)",
hau da erabakiak har ditzaketen izakien artean.

Hurrengo komunikagaiak, erlatibo murriztailea den "zeinen" horrek,
adierazten digu izaki erabakitzaileen multzoa murriztuko dugula,
baina nola? Izaki erabakitzaile indibidual
edo kolektiboek duten zerbaiten bidetik (genitibo
posesiboan baitago erlatibo murriztailea).
Zer da izaki erabakitzaileek izan dezaketen hori zeinen bidez
murriztuko dugun guk euren multzoa?

Hurrengo komunikagaiak esanen digu: "aukera-erizpidea"; hau da,
izaki erabakitzaileak euren aukera-erizpidearen arabera murriztuko ditugu,
hots euren aukera egiteko moduaren arabera.

Azken esaldi-zatiak adierazten digu erabaki ekonomikoak
hartzen dituztenak ez direla izaki erabakitzaile automatikoak
(ez direla automatak) baizik-eta euren aukera-erizpideak
"erabat aldakor eta aurreikusgaitzak" ditugula,
izan ere pertsonak baitira,
eta pertsonak, berez, askeak baitira.
Azken menpeko esaldi honen osagarriak ("erabat aldakor eta aurreikusgaitzak")
ez dakar hurrengo osagarririk (azpiosagarririk), hortaz
osagarria aditzaren aurretik jartzea berdin antzean da.

Esaldi horretan dagoen hurrenkera komunikatiboa da,
mezua efizienteki transmititzen du,
mezua fluxu informatiboan ematen du, ongi eman ere.

Euskarak aurreko esaldi hori hurrenkera horretan
(hurrenkera informatiboan) eman ahal izateko baliabideak
erdietsi behar ditu,
edo ez da hizkuntza diskurtsiboki garatua izanen,
horrek dakarren guztiarekin.

Ingelerak, frantseserak, gaztelaniak eta beste hizkuntza askok
hurrenkera horretara jo dute, eta euskarak ez badu egiten
desabantaila konparatibo nabarmenean egonen da
(jakina, ez dut uste hizkuntza horien garapen diskurtsibo horietan
ezer ez-serioa dagoenik, baizik alderantziz, zerbait oso serioa).

Onartzen dizut ezen ikusten den aurreneko aldian
bitxia irudi dezakeela, baina onartuko didazu
ez litzatekeela hau lehenengo aldia non hasieran bitxia
iruditzen zen zerbaitetara ohitu garen.
Matematikan orain naturaltasunez
erabiltzen ditugun "plus" eta "minus" baliabideak
bitxiak iruditzen zitzaizkigun orain ez hainbeste.
Gaur egun, ordea, ez litzateke hain bitxia igogailuan sartu eta
norbaitek zein pisutara doan adieratearren,
"zeroz azpiko bigarren pisura" doala esan beharrean
"minus bira" esanen balu.

Onar diezaizuket, gainera,
garapen diskurtsiboa gauzatzea ez dela erraza.
Liburuan diot zaila dela, eta areago,
inplementaezina ere izan litekeela.
Baina euskararen auzian, gaur eta hemen,
irtenbideak inplementaezinak balira ere,
analisi zuzena egitea eta konponbideen nondik norakoa
(antz)ematea garrantzizkoa izaten jarraitzen da,
interes zientifikoz, interes sozialez, euskararen ohorez.

Liburuan diot, gainera, ezen
garapen diskurtsiboa gauzagarria izanik ere,
beste aukerak ere egin daitezkeela,
eskubide osoz,
hala nola garapen diskurtsiboaren bideetatik ez ibiltzea.
Baina hala nahi badugu, izan gaitezen kontziente
horrek dakartzan mugapenez,
euskararen kasuan horrek dakartzan mugapen kritikoez.

> Nola esango zenuke esaldi horretan esaten dena?

Boteprontoan. Zergatik esan behar da dena esaldi bakar batean? Zergatik ez esan, adibidez, honela:

Ekonomia da zientzia esparru bat non erregularitateak aurkitzen saiatzen garen izaki erabakitzaileen arteko erlazioetan . Izaki erabakitzaile (indibidual edo kolektibo) hauen aukera-irizpideak erabat aldakor eta aurreikusgaitzak ditugu.

Zure lehenengo esaldian
ekonomiaren eszenarioa hasten zara murrizten,
baina murriztapena ez duzu amaitzen,
halatan non ñabardura zentral bat
gelditzen baita egin gabe (murriztu gabe).
Ñabardura hori bigarren esaldirako uzten duzu,
eta honek desegituratu egiten du mezua.
Agian hobeto azaltzeko erabil dezagun aurrena
arazo berbera duen esaldi sinpleago hau:

Zortzimilismoa da alpinismo-klase bat non
gailurrak egiten saiatzen garen
mendi altuetan.
Mendi altu horien tamaina
gutxienez zortzi mila metrotakoa izan behar da.

Aurreko adibide honetan, esan bezala,
goiko arazo berbera daukagu,
zeren, egia bada ere,
zortzimilismoa dela alpinismo-klase bat
non gailurrak egiten saiatzen garen
mendi-altuetan,
ez da gutxiago egia
esaldi horri falta zaion azken murriztapenak
(mendi altu horiek nolako altuak diren)
mezua aski hankamotz uzten duela.
Bai, egia da mendi altu horien tamaina
bigarren esaldian zehazten dela,
eta mezua, finean, ematen dela,
baina aipaturiko eten desitxuragarri horrekin.

Zure esaldietan berdin gertatzen da, zeren
gure izaki erabakitzaileen arteko
erlazioek duten zailtasun zientifiko handiena
segitzen baita on izaki erabakitzaile horien askatasuna ("on" ablatiboa da, kasu honetan),
nondik naturalki segitzen baita euren aldakortasun potentziala,
eta, azken buruan,
euren arteko erlazioen analisiak duen konplexutasuna.
Hori bigarren esaldirako utzita ere mezua emanen dugu, dudarik ez,
baina eten komunikatibo esanguratsu batez.

Preposizioekiko esaldian komunikazioaren fluxua
jarraiki informatiboa da; esan nahi baita,
hitzetik hitzerako jarraitasun bat dagoela,
hitz bakoitzak eskatzen duela hurrengoa:

..... non -> saiatu -> bilatzen -> erregularitateak ->
in -> erlazioak -> inter -> izaki erabakitzaileak (...)
-> zeinen -> aukera-erizpideak -> diren -> erabat aldakor eta aurreikusgaitzak.
(Hobeto ikus dadin, azken menpeko esaldiaren aditza
bere osagarriaren aurretik jarri dut)

Tamalez, posposizioekiko esaldietan ez da hau gertatzen.
Kasu horretan
unitate komunikatiboak handiagoak dira,
trinkoagoak, malgutasun gutxiago dute;
esan nahi baita "erregularitateak" hitzak ez duela zentzurik
harik-eta "bilatzen saiatu" esan arte,
eta "izaki erabakitzaileak" horrek
ez duela ezer komunikatzen
harik-eta "euren arteko erlazioetan" fijatuko garela adierazi arte,
noiz-eta, bestalde,
adibidez "erabakitzaile" adjetiboarekin ahaztuxeak egon gintezkeen.
Gainera, "izaki erabakitzaileak" errepikatzen dugunean
aurreko esaldiaren azken osagarriaren aurreneko osagaiaren
haria berrartu behar dugu, eta hau ez da
hain komunikatiboa (gainkostu bat dakar). Ikus dezagun:

.....non -> erregularitateak bilatzen saiatu
-> izaki erabakitzaileen arteko erlazioetan.
-> Izaki erabakitzaileak
-> erabat aldakor eta aurreikusgaitzak dira.

Azken modu honetara emanda,
mezua hiru unitate komunikatibo handi xamarretan ematen dugu,
euren artean jauzitxo komunikatiboak ere dakartzatenak.
Jauzitxo komunikatibo horietako bakoitza, banaka hartuta,
ez da ezer; baina halako jauzitxoen parea (edo gehiago) metatzen hasten denean
jauzi horiek eurekin daramaten atzera-aurrerako joan-etorria
deserosoa da. Esan nahi dut " erregularitateak" esaten dugunetik,
erregularitate horiek "erlazio" batzuetan bilatu behar ditugula esaten dugun arte
jauzitxoa bada; gero hurrengo esaldian "erlazioen" aurretik
aipatutako "izaki erabakitzaileen" haria
berrartu behar dugu, bigarren jauzi komunikatiboa eginez.
Beste hitzetan posposiziekin lotutatako hitz multzoak bloke trinkoak
bezalakoak dira, ia esaldi motzen papera jokatuko luketenak,
eta esaldi edo osagarri motzen bidez etengabe doan mezuak
eten gehiegi dakartza erosoa izateko.

Preposizioekin, aldiz, hitz bakoitza da unitate komunikatibo bat,
eta unitate komunikatiboak txikiagoak izateak
malgutasuna ematen du, ateak zabalago uzten ditu,
hitz bakoitzean hurrengoaren aukeran jolas dezakegularik,
diskurtsoa lasaituz, pausaldi komunikatiboak ahalbidetuz.
Zeren preposizioekiko hurrenkera
beti ere zabala baita, beti ere aurrera egin daiteke,
hiztunaren eskutan gelditzen delarik esaldia amaitzea;
baina posposizioekin hiztuna behartuta dago esaldia
amaitzen (zure kasuan bezala), eta esaldi barneko
esaldi-osagarrien mailan berdin.

Honek guztiak zer dakar? Praktikan nabaritzen al da?
Jakina! Adibide konkretu bat ematearren,
har dezagun Radio Euskadiko "Euskal Graffiti" izeneko saioa,
non egunero
Iñaki Berasategi hizlariak gai bati buruz hitz egiten duen
(gutxi gora behera hirurak eta laurdenetik hasita).
Mikrosaio horietan Berasategik egiten dituen
erakustaldi diskurtsibo gozagarriak (terminu ekonomikoetan
gozamena gaizkostuen kontrakoa litzateke), non
lokutoreak esan behar duen hurrengo hitza ia-ia asmatzeko
kapaz senti zaitezkeen, euskara azpigaratuaz ezin litezke.
Mezuak eman bai,
baina berak egiten duen hitzen eta hitzen arteko
pausaldien dastaketa jarrai horrekin
ezin da, sinplemente ezina.
Arazoa ez da mezua, baizik mezua nola ematen den,
era sintaktikoki landu eta aberats batean
edo era sintaktikoki mugatu eta pobre xamarrean.
Eta hau ez da soilik gertatzen "Euskal Graffiti" bezalako programa kulturaletan,
zeren horren aurretik kirol saio bat bada,
eta nago horretan bertan erabiltzen dela
egitura aberatsagoa ezi euskarazko programarik jasoenean ere.

Kaixo Jesus,



Bigarren aldiz irakurtzen ari naiz zure liburu' euskararen garabideak izenekoa, zeinaren edukiaz zeharo bat bainator, nahiz eta zenbait preposizioren kasuan neure dudak ditudanarren, baina orokorki esan diezazuket ezen oso liburu beharrezkotzat jotzen dudala, hainbeste non bultzatu bainau hartaz zenbait komentario egin ditzadan euskaraz izeneko postan, zeinaren helbidea zeuk ezagutzen dukezunarren hemen aipatzen baitizut:

http://groups.yahoo.com/group/euskaraz/messages



Biziki atsegin handia hartuko nuke, baldin eta han esaten ditudanei buruz zerbait ere esan bazeniezat.



Ongi izan!



Josu Lavin

********

Kaixo Josu:

Aurrena eskerrik asko zure komentarioengatik.

Ikusten dut aski ados zaudela
kin norabide orokorra ze eman beharko litzaiokeen
euskararen sintaxiari; baina, era berean,
biziki kezkati agertzen zarela buruz-eta zenbait preposizioen
erabilerak eragin lezakeen emaitza: ROMANICA.

Azken emaitza horretan uste dut oker zaudela, zeren:

• Liburuan proposatzen ditudan preposizioak euskaratik bertatik eratorriak izan dira (atzekoz aurreratuz, hala nola
  "an" inesiboa, "kin" soziatiboa, edo posposizioen
  desdoblamendua) edo/eta ingelesetik mailegatuak (hala nola "on"
  edo "tu"). Ez da beraz, proposamen zehatz horretan
  ezer romanicorik.


• Edonola ere, ingelesa (edo latina) bada arazoa, preposizio guztiak euskaratik bertatik erator litezke (adibidez, zure mezu batean aipatzen duzun
  Erramun Gerrikagoitiaren gutunean (Gara, 2002-05-31) autoreak
  euskaratik eratorritako "tzat" preposizio destinatiboa erabiltzen du, ederki erabili ere). Azpimarratu nahi dut egitura komunikatiboa ez dela ez erromanikoa, ez germanikoa, baizik garatua, eta hortaz nazioartekoa.

Espero dut guzti honetaz lasai mintzatzeko parada
izanen dugula, eta animatzen zaitut zure mezu batean aipatzen
duzun gramatika idatzi dezazun. Irrikitan nago irakurtzeko.

Hurren arte,

Kaixo Jesus,



Gonbidatzen zintudan, aurrekoan, parte har zenezan euskaraz postazerrendan, non eta luzaz mintza baikintezke euskararen garabideez, zeinetaz biziki arduraturik bainaiz arrazoi hirukoitzagatik.

Alde batetik, zeren neure burua maite baitut. Bigarrenik, zeren bi semeren aita bainaiz, zeinentzat nahi bainuke hoberena, eta azkenik zeren lanbidetzat irakaskuntza baitaukat, nondik eta neure ikasleei euskara garatua oparitu nahi bainieke.

Pribatuki ere mintza gintezke, zeren gai honi buruz zerbait egin behar gendukeela uste baitut, arren eta euskaldunen konplexu intimoenak ere ezaba genitzan arte.

Hona ene helbidea:

paideiaARROAeuskalnet.net



Gaur berriro hirugarrenez irakurtzen ari naiz zure liburu eder hori, zeren eta xehetasunik txikiena ere ez bainuke galdu nahi, eta zurekin mintzatzekotan hanka sar ez dezadantzat.



ROMANICAren kontu hori astiroago azaldu behar nizukeela uste dut, zeren zure hitzetan nabari baitut ezen neure mezuren batean gauzak ez nituela hain argi adierazi nola nahi izan bainukeen.



Bon, badakizu non nagoen eta mintzatzeko prest naukazula.



Suposatzen dut ezen gauza batzuez konbentzi nazakezula eta beste batzuez ez hain erraz, baina neu betiere lan egin izan dut euskararen garabidearen zentzuan eta hala segitzeko gogo bizia atxikitzen dut oraino ere, nahiz eta maiz askotan prezio garestiegia ordaindu behar izan dudanarren.



Josu Lavin

Paideia - Jakintza Baitha

********************

Hona hemen euskarazera bidali duzudan mezua:



Pro' Jesus Rubiorentzat

*******************

Zerrendakideok:



In' sustatu.com lekuan hitzegiterik eduki dut con' Jesus Rubio jaunarekin, zeinari proposatu baitiot ezen in' gure zerrenda honetan parte har dezala. Ez dakit nahi izango duen.

Dena dela, hemen preposizioen bidezko saio bat-bateko hau egin nahi nuke, pro que' berak nahi izanen balu bere iritzia eman lezantzat.

Berak hala esan baitit, badakit ezen irakurri dituela in' euskaraz postazerrenda honetan idatzi ditudan mezuak re' euskararen garabideak liburuari buruz, baina badakit, bestalde, ezen zuok zerrendakideok agian nekaraziko zaituztedala, behin eta berriz, gai hauez mintzatzeaz.



Hemen, nola ikusi ahal izan baituzue romanicazko preposizio batzuk konbinatu ditut con' euskal postposizio batzuekin, zeinak oso efektu arraroa (niri bederen) eragiten baitu nortzurengan eta' ez baikaude hartara ohituta.



Neuk biziki estimatzen ditut bi euskal prosista (Leizarraga eta Axular), zeinen obrak computerizaturik interneten ezarri baititut norentzat ere' lortu nahi izan baititza.



Baldin eta' egia esango badut bi erraldoi horien prosa aski zait mementoz pro' euskararen garabideak gauzatzeko, baina nork daki etorkizunak zer esango duen.



In vice de "con, in, re, pro, etc." preposizioen ordez, "con-eta, in-eta, re-eta, pro-eta, etc." preposizioak ipin litezke.

Adibideak:



"Ab-eta zuk goizean esan duzun etxetik, ad-eta ni bizi naizen etxerat"

"Ez dut joan nahi con-eta zuk esan zenidan neska polit harekin"



Beste soluzio ez klasiko bat:



"Nondik-eta zuk goizean esan duzun etxetik, nora-eta ni bizi naizen etxerat"



"Ez dut joan nahi norekin zuk esan zenidan neska polit harekin"



Josu Lavin

kide' Paideiakoa eta

kide' Academia pro Lingua Romanicakoa

******************************************

Jesus Rubio, erabat ados zure liburuan diozunarekin. Villasanre beti izan dut gogoko, eta, bistan da, zuk esandako abide hortatik doa, eta are haratago.

Baina ez duzu praktikan jartzen. "ezen", "non", eta holako asko, baina esaldi barneko antolaketa, erabat "seberoaltuberianoa". Iparraldeko autoreak gehiago irakurri beharko zenituzke. Haiek lasi asko idazten dute: "sagardoa da edari bat ateratzen dena sagarratik". Zuk, holakoak, ezta inondik ere, ez dituzu esaten. Zure horrelako esaldiez josita dago:

"Aipatu izen-osagarri genitiboak eskuinera erosotasunez luzatu ahal izateko zuzenena atzizki deklinatibo genitiboa desdoblatzeko bide bat aurkitzea litzateke".

Neri irakurtzea zaila egiten zait. Zure liburua zaila egin zait, erabiltzen duzun prosa moldea delako hegoaldeko prosamolde tipikoa. Nik esaldi hori bera, idatziko nuke:

"Aipatu izen-osagarri genitiboak eskuinera luzatu ahal izateko erosotasunez, bide bat litzateke aurkitzea desdoblatzeko atzizki deklinatibo genitiboa."

Edo horrelako zerbait. Ez da erdarakada. Irakurri Etienne Lapeyre-ren "Kredoa", edo "Bayonaco diocesako bi-garren catichima" (biak Villasantek editatuta), edo Hiriart-Urruty, edo Jean Etxepare. Hori bai dela esaldi luze eta argiak egitea!. Baina zure prosa moldea, nahiz eta ez eduki orokorrean esaldi luzeagoak eta korapilatsuagoak, askoz zailagoa da ulertzeko.

Kaixo Diego:

Helburuetan ados gaudelarik, mintza gaitezen
on erritmoa ze eman behar zaion martxari.

• Diostazu aurreneko momentutik topera jo behar
  dela. Nik, ordea, uste dut ezen,
  helburua argi dugularik,
  hara ailegatzeko ezinbestekoa den abiadura azkarra
  kontrolatu behar dela; hots, gradualki irabazi behar dela abiadura, oreka ez galtzeko.
  Asmatzea, edonola ere, arte bat da.


• Nire asmoa da nire euskal eginkizunetan pausuz pausu joatea in noranzkoa on euskara garatua,
  batez ere aditz eta izen osteko osagarriak
  baliabide prepositiboen bidez lotuz.
  Lan horretan, lehenengo fase batean erabiliko nituzke
  in (edo an), on,
  ze eta posposizio desdoblatuak. Jakina,
  proposatzen diren beste ekarpen guztiak ere eskura izanen dira (ditugu),
  hala nola beste mezu batean aipatu dudan tzat preposizio destinatiboa.

Plan hobeagorik?

Hagitzez erraxago da haur guztior, ene ustez. Ihardetsi batetan irakurri ahal dugun bezalaxe, problema ez da Euskara, Euskaldunak baizen.



1. Ez duzue-a ulertzen? Zeuen ahal guzti-guztiak eginagatik ere, sekulan ez duzue Euskara aski erraxtuko, non-eta Erdaldunentzat lan egiteari utz ez baitiezozue. Nehoiz ez! Bethi izanen zaie gaitzegi, zailegi, nekezkoegi, 'bertzelakoegi'. Bere erdara dute hizkuntza, kito. Euskara bertze kontu bat da (laneko bethe-beharra, eskolako ikhaskizuna,...)



2. Nehoiz ere Euskaldun eraziko ez dituzuen Erdaldunok egiazki gure hizkuntzaz mintzatzera erakarri nahi badituzue, prepositioneok ez-ezik, ondoko hauk ere berretu beharko:

- ergativorik eza (mirakuilu da Erdaldun bateganik -k ergativozkorik entzutea)

- zertako -S- / -Z- / -X- eta -TS- / -TZ- / -TX- guztiok? Lehen hirurak -S- dira haientzat; bigarrenak -CH- (bai, CH; ez TX: hek 'ibilchen' diote, ez 'ibiltxen').

- guztiz ergel dateke Euskarazko hitzik erabili nahi izatea, hagitzez aisago erabiltzen ahal baitira denok dakizkigun hitz Espainolezkoak.

- eta abarrak.



Badakit. Erdaldunez ari ez dela erranen derauket Rubio jaunak. Euskaldunon problemez ari dela, Euskararen beraren moztasun ustezko horrezaz, Euskaldunok geure hizkuntzaz elheen eta diskursuen ontzeko omen ditugun gaiztasunez,... Bethikoa ihardetsi beharko diot, bada: hemen gara, Giristinoen urtheetako 2002.ean, bide zerbaixka eginak, eta (hobetzekoak hobekizun, eta ez baitira guti!):

1. bere erraitekoak erran gaberik gelditu den Euskaldun egiazkorik ez dut ezagutu (bertzelako kontua da bere erraitekoak Euskaraz erraiten ez dakienarena; baina Euskaldun othe da hori??).

2. bertze edozein hizkuntzazko litteratura-lanen aldera heraberik eta lotsarik bat-ere gabe ezar ditzakegun lan zenbaixka ditugu guk ere (100 plama baino gehiagokorik ere bai, adizu!)



... eta hori guztia zurea bezalako zerik sekulan nehori bururatu gabe, to! Bai, 'zer' erabili dut, zureak zerbait ments baitu hizkuntza izateko: adikizun izatea. Aditzen ez den zerbait duzu, jauna. Ez Euskaldunok motxegi eta gogo-labur garelakotz (hori Leizarraga, Axular, Tartas edo Sarrionaindiaren kasuan erran liteke).



Ongi uler ezazu, othoi. Begirunea merezi dute Euskararen hobetzeko egiten diren enseiuek orok, zeurorrena barren. Baina nik ez dut uste gure ethorkizuna geure hizkuntzaren prostituitzean eta Erdaldunei merke saltzean datzala.



PS.

Baliabide prepositionezkoen garatzea horrein normal, berezko eta probetxuzko baldin bada (Indo-Europeikoa Frantsesera eta Espainolera iragan da, hara! Eta hartarik beretik heldu diren bertze ehunka hizkuntzak zer? Eta Latina eta Grekoa? Horiek ez ziren-a 'diskursivo', bere kasuekin-eta?), zergatik 2002. honetaraino iguriki behar izan othe dugu Euskaldunok, zuk Euskal ethorkizunaren gakhoa ediren arteino? Ala egundainokoan honelako beharrik ez othe da izan?



Hortxe dagoke iltzea, ene ustez. Hizkuntzaz haratagoko zergatikoak direla-eta (gizartearen nolakotasuna, American way of life eta goitiko erraxkeriazaletasunak ditugu bizi-lagun), gure gazteei sobera neke zaie Euskara bera. Ez postpositioneak xoilik, ez. Ez hitz-jarraikitza edo -segida, ez. Dena: kasuak, ebaki beharreko hotsak, hitzak, doinuak,... Dena. Oro. Guztia. EUSKARA bera.



Zergatik xoilik postpositioneak prepositione bilhaka eraz?

Kaixo guztioi!

Ni ez nago ados Jesus Rubioren tesiarekin. Niretzat, behinik behin, euskarak duen xarma bere egitura konplexutik dator, horrela kontsidera badaiteke, zeren, euskara ama hizkuntza duen norbaitentzat arazoren bat edota mugaren bat al du euskaraz erlazionatzeko orduan?nire aburuz inola ere ez. Nik euskara ama hizkuntza dut, eta Jesusek arazotzat edo mugatzat jotzen dituenak niri ez didate inolako trabarik sortzen. Alabaina, euskaldun berri batentzat, eta euskara gainerako hizkuntzekin alderatzen badugu, argi ikusten da egitura ezberdina dutela eta hortaz euskara ikasten ari direnentzat beste hizkuntza bat baino zailagoa izan daitekeela. Hor egon liteke arazo bakarra.

Nik, euskaraz hitz egiten dut, bai ikasketa mailan (jasoxeagoa) bai kalean eta benetan diot, EZ DUT ARAZORIK ikusten.

Bestalde, uste dut Jesus ez zarela egokiena euskara mailan adituak direnei zure ustez gure hizkuntzak dituen akatsak adierazteko, izan ere beraiek gai horretan adituak baitira eta zu ez.

Gainera, ni zure ikaslea izanik, esan dezaket zure euskara maila ez dela inolaz ere ona, bai ortografia aldetik, bai momentu oro esaten dituzun erdarakadengatik.

Horrela, gomendio bat egiteko eskubidea hartu dut, erabaki ezazu zer izan nahi duzun, euskaran aditua ala estatistika eta probabilitatearen baliabideak irakasgaiaren irakasle, zeren, nire aburuz, biak batera gauzatzeak biak gaizki egitea dakar zure kasuan. Izan ere, Sarrikon oso ezaguna zara eta ez irakasle ona izateran ospeagatik, zure lankideek eta guzti iraintzen baitizute, pentsa!

Ondorengo urteetako ikasleengatik, mesedez, erababki ezazu zer duzun gustukoen, zure klaseak ulertezinak baitira. Alabaina, irakurleok ez pentsa hau nire sunpentsoaen ordainetan egiten ari naizen umekeri bat dela, izan ere, ekainak 24ean izan nuen azterketa eta oso gustura geratu nintzen egin nuen azterketarekin, baina badakizu zergatik Jesus?Akademia batetan nengoelako beste 45 ikaskiderekin. Badakit hau irakurtzean barre egingo duzula, jakin badakizulako esaten ari natzaizuna, baina zure inguruneak honako hau jakiteak ere barregura ematen dizu??

Besterik gabe, agur!