Kaqchikelak (Guatemala): komunitatea eta hizkuntza aurrera atera nahian

Guatemalan indigenek, tartean Kaqchikelek, bizi duten egoera txarra da, ez-indigenek baino egoera kaxkarragoa bizi dute. Hona hemen datu gutxi batzuk:

• Pobrezia eta etnizitatea loturik daude.  Indigenak ez-indigenak baino egoera pobreagoan eta behartsuan bizi dira. Indigenen %56 pobrezia egoeran bizi dira eta %22 pobrezia larrian.
• Hezkuntza eta osasun zerbitzuak eskasagoak dira landa-eremuetan hirietan baino, eta are eskasagoak indigenen lurraldeetan.
• Indigenen artean alfabetatze indizea %52koa da. Gizonezkoen %67 dira alfabetatuak eta emakumezkoen %42.
• Emakumeen bazterketa egoera nabaria da. Alde batetik, indigena  izateagatik eta, bestetik, emakume izateagatik.

Lerro hauetan ez gara azterketa orokorretan sartuko eta hizkuntzaren arloari helduko diogu.

Gobernuak hizkuntza indigenak babesteko legeak eta ordenantzak  onartu dituen arren, praktikan nekez eroaten ditu aurrera eta kontrako joera duela esan daiteke. Nabaria da, esaterako, Guatemalako  unibertsitate publiko bakarrak estatutuetan duela indigenei gaztelania erakusteko misioa.

Testuingurua hori izanik ere, Kaqchikelek martxan dituzte beren hizkuntzaren aldeko hainbat erakunde, besteak beste:  

• Fundación Kaqchikel
• Academia  de las Lenguas Mayas de Guatemala (sección kaqchikel).
• FMRT (Fundación Rigoberta Mechú Tum)
• Red de centros de educación Ruk´u´x Qatidnamit.

GARABIDEk erakunde horiekin hartu-emanak ditu eta elkarlanerako arrazoiak honako hauek dira:

• Gainbehera oso handia pairatzen ari den hizkuntzari aurre egin.
• Kaqchikelek bete izan dute abangoardia paper moduko bat Guatemalako hizkuntzen aldeko lanean: lehenetakoak izan dira hizkuntzaren  inguruko ikerketak egiten, baita unibertsitate maia sortzen ere eta gobernuko postuetan edo parlamentuan egon diren lehen indigena asko kaqchikelak izan dira.
• Kaqchikelak dira goi mailako ikasketa gehien duten  Guatemalako indigenak.
• GARABIDEk antolaturiko Truke-Programaren lehen ediziotan Kaqchikel bat baino gehiagok hartu zuten parte.

Praktikan lan-arlo eta erronka nagusiak honakoak dira:

• Hizkuntzaren egungo egoeraren analisitik abiatutako hizkuntza plangintza integral bat egin.
• “Ruk´u´x Qatidnamit“  4 eskola pribatuk osatzen duten eskola sarea indartu.
• Adin txikikoen  murgiltze prozesua ahalbidetzeko irakasleak  sentsibilizatu eta trebatzeko aholkularitza jarraitua eskaini.
• Eskola materiala sortu.
• Jatorrizko hizkuntzaren balioaz sentiberatu.
• Truke eta Aditu Tituluetako esperientzian parte hartu.