Euskaldunon geneetan "efektu fundatzailea" aurkitu dute, duela 2.000 urtekoa

"Founder Event" edo "gertaera fundatzaile" delakoak aztertzeko teknika bat garatu dute (ASCEND izenekoa), eta milaka genoma aztertuz kalibratu dut, gizakiengan, eta txakur arrazetan ere bai.

Gertaera fundatzaile bat zera da: talde jakin batek multzo txiki batean eta garai zehatz batean sortutako efektu fundatzaile baten aztarna genetikoa duela. Azterketa hau izan baino lehenago, talde jakin batekin ondo dokumentatua zegoen auzia, judu ashkenaziak. Europako ekialdeko talde juduek Erdi Arotik honako efektu fundatzaile baten aztarnak erakutsi izan dituzte, dela hasieran gutxi zirelako, edo endogamia handiko taldeak direlako, zenbait aztarna genetiko (gaixotasun batzuk barne) oso presente zeuden talde judu honetan. Hau da, efektu fundatzaile baten unean aniztasun genetikoa txikia zelako.

Gertarea fundatzailea zein den ez du argitzen ikerketak, salbu eta txakurren kasuan. Motibo desberdinak izan daitezke:

• Biztanlego murrizketa katastrofiko bat, botila-lepo genetiko bat ezar dezakeena...
• Migrazio bat uharte batera, non talde fundatzaile bat isolatuki garatu den harrezkero.
• Isolamendu geografiko edo kultural bat...

Txakurrekin errazagoa da efektu fundatzaileak asmatzea: duela 25 belaunaldiko egoera bat ikusi dut hainbat arrazatan, Bretainia Handiko garai viktoriarreko arraza bereizketa historikoekin lotzen dute.

Europako populazioen kasuan, ashkenazien kasuaz gain, sei populazio modernotan aurkitu dituzte "gertaera fundatzaileen" aztarnak: lituaniar, estoniar, bielorrusiar eta finlandiar populazioen kasuan, duela 4.500-5.000 urteko jatorri batean kokatu dute, Kordoi-zeramikako Kultura eskualde haietan kokatu zen garaiarekinhedapen indoeuroparraren lehen uhina lotzen da kultura harekin, baina egungo populazio horietan, finlandiar eta estoniarrak ez dira indoeuropearrak... Beste populazio bereziak sardiniarrak eta euskaldunak dira. Sardiniarren gertaera zaharrafoa da, duela 3.400-4.900 urte bitartekoa (lotzen da Kanpai-formako ontzien kulturaren ezarpenarekin), eta euskaldunona da berriena, duela 2.500 eta 1.700 urte artekoa, Erromaren zabalkundearekin bat egiten duelarik.

Nola ulertu hori? ikertzaileek ez dute hipotesirik lantzen, baina Razib Khan genetistak irakurketa bat egin du: edozein motibagatik, Erromatarrak iritsi zirenean, Akitaniarrak talde etnokultural esklusiboa (besteengandik bereizia) bilakatu ziren, non eta beste inguruko kulturak (iberiarrak, zeltiberiarrak) erromatartu eta nahastu ziren. Khanek ez ditu espreski aipatzen baina akitaniarren ondoan, baskoiak ere aipa ditzakegu, eta inguruko besteen ondoan, baita galiarrak ere.

Hipotesi honek indartu egiten du aurretik beste ikerketa batzuek emandako datu genetikoak: Erromaren iritsiera baino lehen, Iberiako populazioen itxura genetikoa oso berdintsua zen, Euskal Herriko aztarnak barne, baina harrezkero bereizketa argi bat dago.

Euskara deitu dezakegunaren formazio urteekin ere bat egiten du datak.

Azterketatik, bi grafikoren parteak argibide batzuekin osatu ditugu.