Joakin Lizarraga Elkanokoa, euskal 'gore' odoltsuenaren maisua

Koplak, Elkanoko herritarrentzako predikuak eta beste zenbait lan utzi zituen Lizarragak bere parrokian. Orrialdetan zenbatuta, baliteke 4.800 orritarako ematea lan horrek. Lanketa horren adibide bat dira Sanduen Bizitzak, beste hagiografia batzuetatik seguruenik itzuliak edo moldatuak.

Armiarmak prestatutako Klasikoen Gordailuan, santuen aurkibidea topatzen ahal dugu, egutegiaren arabera. Martiri marka duten santuetan, bereziki, aurkituko dugu 'gore' gordin eta koloretsu hori.

Esate baterako, San Bizente Zaragozakoari egin zizkiotenak:

Ekarririk burriñasko aztapar eta txarrantxak, aieki arraskarazi zue gorputz guzia goititik beitiraño furiosoki (...) Paratu zute gero burriñasko goatze gisa batean, su emanes alde guzietaik: odola zerio guzitik, aragiak konsumiturik, sollik ia ezurrak erre ta belzturik: arimoa ala ere bizkor biktorioso proprioki Bizente. Manatu zue Dazianok eramateko berriz karzelera, barraturik tella-puskak, aien gañean etzateko ta arrastatzeko sandua, etzeien niolatere errepausa (...)

Ez zuten erruki gehiago izan idolatrek Santa Eulalia edo Olaia Meridakoarekin:

Lenik biluxirik moldegaizki azotatu zute gorputz guzia piedaderik gabe: bereala golpatu zizkiote ezurrak plomuzko azote batzueki: gero bota ziote olio irakiten zegona gorputz guzia barna: gero burriñazko aztaparreki larranzi ta txarrantxatu zute: goratu zute gero garrutxan, ta deskoiuntatu bere lekuetaik ezurrak.

Zenbait martiritza irakurri ondoren, konturatuko gara kontakizun odoltsu hauek beste era bateko iruzkinekin osatzen dituela Lizarragak. Akaso Elkanoko apaiza jakitun zen morbo gehiegizkoa ez zela komeni, eta eszena larrienak beste era bateko iruzkinekin osatzen du. Adibidez, Olaiaren oinazearen goiko deskribapenaren ondoren, esaldi hau sartzen du Lizarragak:

Noraño pasa daiken gizon Deabruen furia, eginartaño alako inhumanidade apenas sinesta daizkenak amabi urtetako neskatxo batean!

Baina, tira, jarraian, berriro martxa:

Errabias suturik Juezak manatu zue ondatzeko guzia leporaño kalzina bizian, botatus gañetik ur, an erre ta egosi zeien bizirik.

Eta berriz ere, atseden erretoriko bat, ez gaitezen gehiegi liluratu espektakuluaz:

Zenbat diskurritzen duen biotz gaixtoak gaixtakerian!

Pasarte odoltsuak, hortaz, beste era bateko mezuz ere hornitzen ditu Lizarragak. Mirariak, konbertsioak eta, are, narrazioarentzako pizgarri argumentalak. Bizente Zaragozakoarengana bueltatuz, kontatzen digu Lizarragak martiriak xaxatu egin zuela bere tortura agindu zuen buruzagia, Daziano gobernadorea:

Bizentek sereno errespondatu zio, Sinesta bez, Daziano, niork etzi dakela egin fabore andiago egiten didana baño orrek.

Eta orduan, Dazianoren erreakzioan, plot twist bikain bat:

Itz ebeki Daziano arras koleratu ze, ta begiak turbaturik, abuña zeriola agotik, ta sua begietaik, marroas leon bat bekala, kendu azoteak berdugo bati, ta asi ze artas ematen, sanduai ez, baizik berdugoei, floxoak zirela, inutilak, funda gabeak.

Ilustraziorako bildu ditugun bi irudiak bi santu zehatz hauen ikonografiakoak dira, eta Wikipedian aurkitu ditugu. Prezeski deskribatzen du Lizarragak pasarte bakoitza, gainera. 15. mendeko eskola valentziarrekoa da Louvren dagoen Le Martyre de Saint Vincent hau. Lizarragak hala deskribatu zuen eszena: Paratu zute gero burriñasko goatze gisa batean, su emanes alde guzietaik...

Garai berekoa da, Kataluniako Arte Museo Nazionalean dagoen Olaiaren martiritza hau:

Hor ikusten dena ere, Lizarragakoak euskaraz emana: burriñazko aztaparreki larranzi ta txarrantxatu zute...