Eguberri Baigorrin 1968an, Xalbador, Zubikoa eta beste

Eguberriko euskal meza ederki islatzen du. Arto zuritzea, Eguberri giroan grabatua, gaur egun egiten ez den ekintza sozial bat da. Orain arte, gurasoek kontatzen zuten nola, telebistarik ez zegoen garaian, supazter inguruan biltzen ziren, kantuz eta istorio kondan [Xuxen-ek ez du onartzen, baina hola erraten dugu “istorioak kontatzen”] aritzeko. Horra hor irudia.

Bideo hori zabaldu da duela zenbait egun, baina Xalbadorren agerraldia azpimarratzeko. Baina nor ziren bada gainerako pertsonak?

Hastapeneko artzainaren agerraldia (gero arto zuritzean ageri dena) balio handikoa da. Lehen Mundu Gerrako gudari ohia da, bizi osorako maingu gelditu zena gerrako zaurien ondorioz. Hori da ere Ipar Euskal Herriko belaunaldi baten errealitatea, Iparraldea ongi ulertzeko gako garrantzitsua. Badira urteak 14ko gerrako azken lekukoak hil zirela.

Xalbadorren ondotik bertsotan ari dena Ximun Ibarra Zubikoa da. Zubikoa 1905ean sortu zen, Sunbillan (Nafarroa). Ikazkina zen ofizioz. Bankar batekin ezkondu zen eta Bankara (Baxenabarre) joan zen bizitzera. Han hil zen 1979an. Haren ehorzketa egunean, Iparraldeko garai hartako bertsolari gazteek kantatu zuten haren omenez: Joanes Arrosagarai, Mixel Xalbador, Ernest Alkhat, Txomin Esponda eta Jean-Pierre Mendiburuk. Horiez gain, Xanpun eta Felix Iriarte Bersinanto aritu ziren bertsotan. Felix Iriarte ere Sunbillakoa zen, Zubikoa baino zazpi urte gazteagoa, eta Aldudera joan zena bizitzera (Urepele eta Banka lotzen dituen herria). 1936an, Nafarroako bertsolari txapeldun izan zen.

Zubikoarekin segitzeko, erran dezagun Nafarroako txapelketan parte hartu zuela 1936an, 1960an, 1962an eta 1963an. Azken horretan, finalista izan zen. Beste hainbat lehiaketetan eta saiotan ere parte hartu zuen. Mixel Labegueriek ohar batzuk idatzi zituen (Mixel Itzainak bilduak) 1948an Saran izan zen txapelketaz, eta hara zer dion Zubikoaz:

Mixelen arabera ZUBIKOA.k eman aireak dira ederrenak melodia aldetiketa haren bertsuen rimak hoberenak. Huna zer dion segidan: «… Bainan jen-dea guti ohartzen horri, doñu moderno tetele batzuez beharriak haunpatuak izanez.» Huna oraino Mixelek idatzi zenbait oharpen: «… bertsuari beraribehatzen zaionean , aireak bere inportantzia badu. Alabainan bertsulariaren lehen lana bertsua xuxen egitea da. Mahainburukoen arabera Ximun ZUBIKOA da xuxenenik ari dena. Hegoaldeko gehienak bezala. Zergatik ote? Zenbaitek hori mintzairatik datorrela usteko dute. Neri iduri zait doinutik, hunen mugi-mendutik ere datorrela….» Horra Mixelen iritzia.
Dena den egun hortan bertsulari bakotxak erabili doinuak beren erez-zatietan emanik dauzka. «Horien gorputzera baizik ez dut hemen ekarri, dio berak, ZUBIKOA baten zintzurretik zerionak ekialdeko tehenta baten kutsua hartzen baitu. Hori ez ditaike paper hostoan idatzi, bakarrik zinta batean hartu…» Ximun ZUBIKOA kantatzen entzun dutenek konprenituko dute.

Txistua jotzen duen gazte hori nor ote da? Baigorriarra da: Betti Bidart, Baigorriko gaiteroa, Basaizea elkarteko kidea eta Nafarroaren Egunaren antolatzaileetariko bat, preso ohia… Bideo horretan 14-15 urte zituen.

Eta bideoaren seigarren minutuan, mezako irudietan, Erramun Martikorena ageri da, beste batzuekin batera kantuz. Orduan, 25 urte zituen.

[Artikulu hau Eneko Bidegainen Blogberri blogean argitaratu zen lehenbizi. Egilearen baimenarekin ekarri dugu hona]