Herri euskaldunak eta euskara
Gaur egun askotan entzuten dugun esaldi topikoa: "Azken urte hauetan asko aurreratu da euskararen normalizazio-bidean, baina oraindik asko dago egiteko". Inork ez du horretan zalantzarik, baina gauza hori bat ote dator herri euskaldunetan gertatzen denarekin? Iruditzen zait, bereziki Urola bailaran, ez ote gauden "lasaitasun-egoeran" bertan-goxo.
Gipuzkoako, zer esanik ez Euskal Herriko, batez bestekotik gora gabiltza Urola bailaran euskararen arlo guztietan, baina lorpen hori "berez" eskuratu dugula iruditzen zait, ahalegin berezirik egin gabe, beste hainbat erdalgunetan ez bezala. Baina baditugu hainbat aje "berez" sortu zaizkigunak edo sortu ditugunak, agian, batere ohartu gabe.
Hona hemen aje horietako batzuen adibideak:
Zestoako Udalaren kontratazioa
Adibidez, Zestoako Udalak Osakidetzak egin duen gauza bertsua egin du Udal langileen koordinatzailea kontratatzeko egin duen deialdian. Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak (HPS) 4. hizkuntza-eskakizuna ezarri zion lanpostu horri. Bada, lanpostu hori sortu zenean Zestoako Udalak hirugarren hizkuntza-eskakizunera jaitsi zuen euskararen ezagutza-maila.
Urte batzuk pasa, eta berriro lanpostu bera betetzeko deialdia egin denean, berriz ere, "beheratutako hizkuntza-eskakizuna" ezarri du deialdian. Betiere, legearen barruan egin du hori Zestoako Udalak, Osakidetzak egin duen bezala.
Izan ere Udalek dute azken hitza horretan, ez dute batere obligaziorik HPSren "aholkuei" jarraitzeko. Horren berri ez dugu jakin hedabideen bidez, horrelakorik egitea "ezinezkoa" da, nonbait, herri euskaldunetan.
Duela urte batzuk Zestoako Udalak, Arkitekto-zerbitzuak ematen zituenarekin euskara-mailako nolabaiteko konpromisoak izendatu zituen. Nik dakidala, konpromiso horiek ez dira bete, baina duela hilabete batzuk kontratua berritu egin da euskararen ezagutza-maila batere kontuan hartu gabe.
Olagarroei kaña
"Olagarroei kaña" irakurri dugu han eta hemen gure herriko jaiak direla eta. Ez da inor izango mezu horrekin bat ez datorrenik, baina pixka bat pentsatzen badugu, ohartuko gara mezu hori ulertzeko, derrigorrez, gaztelania jakin behar dela. Gure inguruan bizi diren "erdi-elebakarrei" kosta egingo zaie hori ulertzea, zer esanik ez Ipar Euskal Herriko euskaldunei, haiek ez baitute gaztelaniaren nahikoa ezagutzarik. Esfortzu berezirik egin gabe topatuko genituzke horrelako adibideak gure artean. Erdara hezurretaraino sartuta daukagu, oharkabean, herri euskaldunetan ere.
Euskara estandarraren kontrako "moda"
Bestalde, badirudi, azken urte hauetan, bailara honetan, badagoela euskara estandarraren kontra jotzeko halako "moda" bat. Mundu globalizatu honetan, euskarak ez du, nonbait, lekurik. Gure kartel, aldizkari, webgune, eta abarri ez diegu "herri (nazio)-ikuspegirik" eman nahi, ez dugu, nonbait Euskal Herri osora hedatzerik nahi.
Euskara ez da horretarako tresna, txokokerietarako bakarrik balio du gure hizkuntza "maiteak". Hori guztia "herri-hizkeraren" izenean egiten dugu. Sarritan nahastu egiten ditugu kaleko hizkera itxia eta euskalkia.
Adibide bat jartzearren, orain dela hilabete batzuk Azpeitian antolatu zuten Bertso-trama aipatuko nuke. Gai-jartzaileak ("trama-jartzaileak") protagonismo handia zuen, jaialdi osoa bideratu behar baitzuen. Bada, gai-jartzailea Azpeitiko kale-hizkera nahiko itxian aritu zen, bertsolariak euskara estandarrean aritu ziren bitartean. Oso bitxia egin zitzaidan.
Nik uste nuen bereziki Urola bailarakoa zela izurrite hori, baina badirudi beste eskualdetara ere esportatu dugula, Goierrira, adibidez. Joera horren adierazgarri ezagunenetakoa Wazemank izango da, seguru asko, oilategi eta guzti. Badirudi, wazemankeria iraingarriek jarraitzaile ugari dituztela gure artean.
Herri euskaldunetarako euskara-plan serio bat egitea falta zaigu. Horretarako, lehenik eta behin, etorkizunean gure hizkuntzari zer eginkizun eman nahi diogun erabaki beharko genuke. Gure ajeekin jarraitzea erabakitzen badugu, ez daukagu ezer egin beharrik, besteek egiten dutena edo besteek jartzen dituzten helburuak esfortzurik gabe beteko ditugu, eta kito. Baina benetan "hizkuntza integrala" nahi badugu, diagnosi eta plangintza zehatzak prestatu beharko genituzke. Horretarako, interesgarria izango litzateke UEMA indartzea eta babesa ematea zangotrabak ipini gabe, bereziki udal-erakundeetara bideratutakoa herri osora zabaltzeko.
Mamitzen ari den egoera politiko berria ere horretarako lagungarri izango delakoan nago; itxuraz behintzat, ez da borondaterik falta. Besteen hutsuneekin, axolagabekeriekin edo dena delakoekin asaldatu egiten gara, baina ez dugu uste izaten guk geurok eta "gure erakundeek" horrela joka dezaketenik.
Erantzunak
Ba nik kontrakoa esango nuke: herri hizkera bizi-bizi mantendu eta konplejorik gabe erabiltzen (eta prestijiatzen) duten herriak direla euskararen erabilera zabalduen dutenak.
Nik herri barruko komunikazioa (kartelak, emailak, SMSak...) neure euskalki itxi-itxian idazten ditut. Baina neure eskualdetik ateratzen naizenean, batueraz edo modu estandarrago baten berba egiteko arazorik ez daukat. Ez dut uste batek bestea kaltetzen duenik. Alderantziz, batek bestea indartzen duela esango nuke.
PD: Ondarrutarra naiz
Herri hizkera "bizi-bizi mantendu eta konplejorik gabe erabiltzea" gauza ezin sanoagoa da euskararentzat. Hori nork uka.
Arazoa baina, konplejorik eza hori noraino eramatean dago. "Prestijiatze" hori zer den neurtzean. Nik uste dut duela gutxi arte argi zegoela euskararen barietate bakoitzak bete beharreko esparruak.
Kartel batean "Afaya atzaldian izangoa" idatzita ez da ezer prestigiatzen, "jatorrismo" hutsala ez bada.
Kartel batean nik, beti, "Afaria arratsaldean izango da" jarriko nuke, eta lagun batek galdetzen badit zer jartzen duen esango diot "Afaya atzaldian izangoala". Esan, ze e-mailez idatzi, ez nioke hori idatziko.
Yogurtu, azken mezuan dinozunari arrazoirik kendu barik, ni ondarrutarragaz ados:
Egia da bistara arraro egiten jakula herriko hizkeran kartelak ikustea, baina herritarrentzako mezua dan bitartean nik ez dot txarto ikusten, batez be Bizkaian orain arte batuaren azpian akonplejauta bizi izan garenontzat. Gainera, herriko nagusiek askoz hobeto ulertzen dabez mezuak bizkaieraz batuaz baino, ez dagoz-eta euskeraz alfabetauta.
Eta ahozkoan ondino argiago ikusten dot: herrirako edo eskualderako jarduera baten zergaitik egin behar dogu batuaz? EH osorako bada tira, baina bestela
Gipuzkoan beharbada ez dozue arazorik eukiko zuen euskalkiagaz, baina Bizkaian oso oso herri euskaldunak ez direnetan batua bizkaierari terrenoa jaten dabil, eta etxe berean ikusi zeinkez gurasoak bizkaieraz eta umeak batuaz. Herririk euskaldunenetan, Ondarroan kasu, beti jakin izan dabe eurena zaintzen
.
herri hizkerarekin Txikito Kaltzadakoak egiten zituen nazkagarrikeriak egin daitezke, edota literatura unibertsaleko lanak idatz daitezke (hor duzu Xukriren lan euskaratu berria, Ogi hutsa). Kontua da errejistro bakoitza non eta zertarako erabili jakitea. Euskal Herri osoko ikastoletarako testu liburuak ez nituzke idatziko bermeotar, baina Ondarroako kaleetan kartelak ondarrutar ikusteak pozten nau, are gehiago herriko berbak edota esamoldeak erabiltzen badituzte.
Nik uste dut ez dagoela arazorik bakoitza bere lekuan erabiltzeko. Nik, ulertua sentitzen naizen tokietan gustorago erabiltzen dut euskalkia, baina batuan egin behar dudala uste dudanean halaxe egiten dut, inongo problemarik gabe.
Jane, geure euskalkian ari garela jardun gaitezke futbolaz, eguraldiaz, egoera sozioekonomipolitikoaz, sexuaz... eta baita(inori gustatzekotan) chikito de la calzadaren txisteak kontatzen ere, BAITA horretan ere, ez horretan bakarrik. Euskalki bat gustora erabiltzeak ez du esan nahi euskadi cañí bat nahi dugunik. Edozertarako ere erosoago sentitzen gara horrela, besterik ez, beste grazi bat hartzen du hizkerak...
Ni bai, ni Urola bailarakoa naiz. Pues...ze nahi esatia...tipo gazteak hitzeiteben moruan, ke...batzutan konfas handia hartzen dutela ta ez diala kontuatzen Elhuyarri ematen dizkiyoten patakuak, mitikoa da nere herriko edozein gaztei hola hitzeiten entzutia, ke... molestau iten dula eta nei behintzat ikaragarrizko belarriko miña emateit, porke molestau iteu, muy fuerte iruitzen zat. Gaur egunian, herriko euskalki jatorrian hitzeiten entzutia gazten bat, lujo bat iruitzen zat
Pena ematen duela? ni ia-ia negarrez hasi naiz hau idazten nengoela ;-)
Maritxok dio "Euskalki bat gustora erabiltzeak ez du esan nahi euskadi cañí bat nahi dugunik."
Nik uste dut modan jartzen ari den jatorrismo hutsal horrek baduela zeozer cañitasunetik. Telebistan ikusi ohi da nola espainolek, herrikoiak eta autentikoak direla frogatzeko, bere azentu andaluz edo estremeñoa forzatzen dutela.
Niri idazkiren bat hizkera lokal forzatuan IDATZIA etorri izan zaidanean, ezin dut beste irakurketarik egin: "benetako" euskara sustatzen ari den euskaldun jator bat dut aurrean, euskara batua ez-autentikoaz harandi doana.
(Bide batez: Cela, Fraga eta beste zientoka euskaltzale jator ados daude euskara batua autentikoa, jatorra, ez dela pentsatzean. Haiek ere "benetako" euskara aldarrikatzen dute).
Maritxok dio "ez dagoela arazorik bakoitza bere lekuan erabiltzeko", eta hain zuzen hor dago arazoa, bakoitzaren esparruak nahasten hasi garela, jatorrismo baten izenean.
Eta azkenik, bereizi beharko da zer den herri hizkera edo euskalkia, eta zer ez den.
Askotan imitazio pobre barregarri bat besterik ez baita sustatzen ari den hori: euskara estandarrari ustez aditz laguntzaile lokal sinkopatu batzuk gehitu, bokalarteko kontsonante batzuk jan, ta yasta, herri hizkera jatorrean ari naiz.
Ba, aixkiria, sentitzet, baña ez.
Yogurtu, ez dut ulertzen telebistako espainolekin, cela, Fraga eta horrelakoekin konparatu behar hori. Nik esan dudan bakarra da askoz erosoago sentitzen naizela neure euskalkian hitzegiten neure inguruko jenearekin. Batuaren beharra nik ez dut dudan jartzen, baina ez gara hasiko amari ere batuan, edo, beheko tabernara jeitsi eta ateraidazu garagardo bat, mesedez esaka, ezta?
"Afaya atzaldian izangoa"k ez du ezer prestigiatuko, baina ezta "afaria arratzaldean izango da" batek ere, eta zientoka irakurtzen ditut nik horrelakoak. Euskara batu oso egokiak irakurtzen eta entzuten ditugu, baina bai astakeria galantak ere eta ez gara hasten batuak ezertarako ez duela balio esaten. Ni, Zuzunkortanekin ados hemen, batak bestea indartzen duela uste dut
Beren euskalkian ozta-ozta eta nahiko lotsagarri hitzegiten duen jendea ezagutzen dut. Euskaraz alfabetatzeko intentzio txikienik ere inoiz ez dute izan. Hori ez dut inoiz defendituko, baina etxean, lagunartean, herrian, bailaran, eta hortik kanpo ulertzen gaituzten bazterretan geure euskalkia erabiltzeagatik euskadi cañí bat nahi dugula esatea ere...
jaio, uste dut ez duzula ezertxo ere ulertu nik esandakoaz.
Izan ere, esana dut euskararentzat osasungarria dela herri hizkerak eta euskalkiak bizi-bizi erabiltzea hiztunen ahotan; ahozko esparrua eta idatzizkoa bereizi ditut, eta zehaztu dut (maiuskula eta guzti) esparru IDATZIAZ ari naizela nire kritika honetan. (Esana dut lagun bati esango eta idatziko niokeena ez direla berdinak izango... ez eta amari esango eta idatziko niokeena).
Gero, horretan ados, euskara maila negargarriak entzuten eta ikusten ditugu hor zehar, jakina. Baina baita ustezko euskara jatorrista horretan ere. Lehen esan dudan bezala, euskara batuan lor baitaiteke espresibidade aberats eta ederra, baita herri hizkeran ere. Eta euskara batu pobre eta tristea izan dezake beste batek, baita herri hizkera inpostatu eta jatorristan ere.
Galdera semi-ergela: zer da euskara jatorra, erreferentziak Espainiatik bakarrik (estremeño, Chiquito Calzada, cañí...) hartzen dituena, Euskal Herri osorako balio ez duena, Espainiako telebistan meizegi ikusten omen duguna?
Beste tontakeria bat: zuberera zertako nahi dugu, alkoholak efektu larregia eragiten hasi aurrexetik garraisika kantatzeko bakarrik?
Nork mantenduko du ote ahozko zuberera?
A, joño, hori mantendu behar eta gipuzkera suntsitu?
Erronkariera, zaraitziera, aezkera ez al ziren euskara?
Zenbat hutsune, e?
Erabat ados Manuel Arregirekin. Are gehiago, euskaldun jator askori ahantzi egiten zaio euskaldun askok ez dugula euskalkirik,batua baino ez dugula, eta "hortik kanpo ulertzen gaituzten bazterretan geure euskalkia erabiltzeagatik " bezalakorik ez dugula zertan onartu, betiko gipuzkoarzentrismoa baino ez da, inora ez garamatzana, erdaraz hitz egitera ez bada. Geuk egin dugun ahalegina beste edozein euskaldunek aise errazago egin dezake. Ikastolak eta euskara batua orain dela 50 urte abiatu ziren, eta batuan moldatzen ez den edade horretako beherako euskaldunak, berak jakingo duen zergatik den hala. Herri hizkera gora eta herri hizkera behera, eta musika,telebista eta literatura erdaraz kontsumitu. Inork ba al daki zenbat euskaldunberri aldentzen dituen euskaratik herri hizkerak? Gero euskararen naturaltasun faltari egotziko diogu errua, baina erdara hezurretaraino daukagu sartuta eta bikoizketa eskasari leporatuko diogu hutsa. Ez daukagu benetako herri kontzientziarik eta txokokerietan bilatzen dugu aterpea. Zer ederra den Ruperri zuzenean entzutea eta esatea: Hasi eta buka ulertu diot! Eta ederra izan da!
""hortik kanpo ulertzen gaituzten bazterretan geure euskalkia erabiltzeagatik " bezalakorik ez dugula zertan onartu" Nik bai ez dudala ezer ulertzen, Nagore. Zer ez duzu onartu behar, bakoitzak bere euskalkia erabiltzea?? Esaidazu, mesedez, ulertzen nauten lekuan euskalkia erabiltzeak zer daukan txarretik
Nik onartuko dizut txikitatik euskara dakiten askoren aldean lan gogorra egin duzuela. Badakit zer den zure egun bakoitzari bi ordu kendu, batere gustatzen ez zizun gaiekin idazlanak egin behar... Nire herriko askok horren laurdenaren laurdenik ez dute egin sekula. Ez dute alfabetatzeko ahalegin txikienik ere egin. Baina lan handia egiteak ez dut uste aparteko eskubiderik ematen dizunik. Uste dut, hor esan den moduan bata bestearen aberasgarri dela. Alfabetatu gabeko euskaldunak hutsune haundia du, dudarik ez. Baina zuri ere euskalkien kontrako jarrera horrek ez dut uste onik egiten dizunik
Eztabaida hauxe bera beste toki pare batean komentatua:
- Uztarria atari azpeitiarrean
- Xabier Euzkitzeren iritzia artikulu batean.
Uste dut interesgarria dela Debarroko esperientzia ezagutzea. Debarroan denbora asko daroagu azpi-euskaki edo herri-euskara normalizatuan idazten. Horretarako, JB Mogel, Umerez, Joanito San Martin eta abar oso eredu onak izan dira. Herri-aldizkarietan hasiera-hasieratik idatzi izan da gutxi edo asko (%5-10 inguru?), batez ere gai informaletan. Hemen adibide bat. 2000. urtean sortu zen Badihardugu taldea eta beste gauza askoren artean idatz-irizpideak adostu zituen, bailarako agerkarietan erabiltzen ditugunak, gutxi gorabehera.Baliagarriak izan daitezkeela uste dut beste eskualde batzuetarako ere.
Gaiak beste alderdi asko ditu, jakina (ahozko jarduna, idazkera informala -txat, twiter-, hika...)eta abar. Ez legoke gaizki Jardunaldi batzuk antolatzea honetaz guztiaz gogoeta egiteko.
Euskalki estandarrak egitea. Eta zergatik ez Bermeoko euskara estandarra? Edo Matxinbentako euskara estandarra?
Euskara estandarra eratua dago, batua, eta hain zuzen euskarak (beste hizkuntza guztiek bezala) barietate estandar bat behar duelako, erabilera eremu jakin batzuetarako.
Erabilera eremu horietan euskara estandarra ez den barietate bat erabiltzeak ez du zentzurik. Eremu horietan erabiltzekoa ez den barietate bat estandarizatzeak ez duen bezala. Nire uste ezin apalagoan.
Euskadi Irratian ere entzuten da euskara batuan badakien jende alfabetatua (gonbidatuak) EH eta Mundu osoari herri hizkeran hitz egiten, gai moderno eta orokorrei buruz ere bai. Ez dakit oso ondo ze intentziorekin. Prestigiatze kontua izango da, aldi berean euskara batua desprestigiatzen ari direla konturatu gabe (pentsatu nahi dut).
Erabilera esparruak nahasteak sortzen dituen arazoen beste adibide da hor gorago agertzen den Sustatuko sarrera, BBVAko bezero haserretu batenari buruzkoa.
Bezero horrek Eibarko blog batean idazten du bere mezua, hizkera (hobe esan, idazkera) lokal batean... Eta hemen esan diren arrazoien arabera, kontsumo lokal batek justifikatuko luke (nire ustez) izan beharko ez lukeen erabilera hori (esparru idatzia).
Baina, mezu hori EH eta Mundu osora irekia dagoen Sustatun ezarri da, eta ja ez da kontsumo lokalerakoa. Beno, eibar.org munduari irekia dagoen unetik, sekula ez da kontsumo lokalerakoa.
Zer nahi duzue, niri oso nekagarria eta batere beharrik gabekoa egiten zait "transferentzixia" "komisiñua" "ipiñittakua" irakurri beharra.
Zein da "dut" eta "det" laguntzaileen desberdintasuna? Norbaiten arima -euskal arima- gorde ala galdu egiten da "dut" esan ordez "det" esan behar izateagatik, zein alderantziz?
Alegia; beti bezala, arazo -batez ere- estetiko baten aurrean gaude, hizkuntza estetika gisa. Baina kontuz, ez bainabil arazoa erlatibizatzen, baizik eta kontrakoa; duen garrantzia bere eremuan kokatzen.
Hiztunarentzat inportantea baita, oso, estetikoki osatu, koherente, jator agertzea euskaraz ari denean. Eta batzuek euskalkian ari direnean baino ez dute halakorik lortzen.
Helburua, noski, badakigu zein den; euskara batuan aritu ahal izatea euskara jatorrean arituko bagina bezala.
Euskalkiak zein hizkuntza aldaera partikularrak progresiboki desitxuratuz? Ezinbestean! Halere, izan dadila uztarketa-prozesu geeldo, luuuze, denontzat aberasgarri, ahalik eta "ez traumatikoen"...
Enfin; ez da kontu erraza, ez gaitezen haserretu.
Nire ustez, gauza asko nahasten dabiltza eztabaida honetan. Pentsatzen dut euskalkia, batua, erabili behar direla bakoitza bere esparruan, egoeraren arabera, "audientziari" begiratuta. Zein den geure mezuaren hartzailea galdetu beharko genioke geure buruari idatzi edo berba egiten dugunean, eta horren arabera hautu bat edo bestea egin.
Nik, adibidez, Sustatun idatzi izan dudanean batuera erabili dut, askotan Eibar inguruko lexikoa eta formak erabilita. Nahita, kontzienteki, uste dudalako bakoitzak batuari bere ukitu pertsonala eman behar diola, horrela aberastu egingo delako.
Bian eibr.org posta zerren dan idazten dudanean, beti eibarreraz idazten dut, Badiharduguk eta euskar batzordeak proposatutako idazkeran: berbak osorik kontrakziorik barik, hatxeak errespetatuta,.... Blogean ere horrela idazten dut gaiak euskalkian joan behar duenean uste dudanean. Eibarreraz baina era zainduan: "Bixar arratsaldian erosi biharko dogu". Eibar.org edozeini zabalik dago, ados, baina Eibarren dago sortua, eta askotan geure herriko gaiak tratatzen ditugu, lagun giroan.
Beste alde batetik, smsak edo bidaltzean ahozkotik gertu-gertu ibiltzen naiz: "Bixar atzaldian erosi biakou"
Bakoitzak egiten du aukera.
Hala ere, esango nuke, jendeak orokorrean jotzen duela hirugarren aukerara jatorragoa delakoan. Horretarako, formarik gaitzenak eta aldrebesenak aukeratzen dituzte, edota formarik lokalenak, "Wazemank" eta bere ondorengoak kasu. Batzuetan ez nuen piperrik ere ulertzen, esandakoa desenkriptatzeko gai ez nintzelako.
Eredu hori ez dut egokia ikusten etb-rako, adibidez. Bai, ordean, telebista lokal baterako.
Hau da nire irizpidea, inguruko askorekin, batez ere arrokideekin bat datorrena.
Leire,
eibar.org "Eibarren dago sortua, eta askotan geure herriko gaiak tratatzen ditugu". Beraz Eibarko udalak herriko gaiez idazten dituen bandoak ere "eibarreraz baina era zainduan" idatzi behar ditu? Telebista lokal bat bezain lokala da herriko udala.
Bestalde, bitxia iruditzen zait, "hirugarren aukera" deitzen diozuna gaitzesgarri iruditzen zaizu askok hori egiten duelako "aukera jatorragoa delakoan". Nik iritzi bera dut, ba, pribatua ez den esparru batean "Bixar arratsaldian erosi biharko dogu" idatzita jartzeari buruz. Alferrikakoa iruditzen zait guztiz. Ezer aportatzen ez duena, ez bada "aukera jatorragoa delakoan" egiten dela. Jatorrismoa.
Baina iritziak iritzi, aizu.
Zalantza bat dut: zein da jatorragoa (dena delako euskalkian) "kalean ikusi dizut baina zuk niri ez" esaten duen euskaldun zaharra ala "kalean ikusi zaitut baina zuk ni ez" esaten duen euskaldun berria?
Duela 20 bat urte oso herri euskaldun bateko euskara-irakasle batek esan zidan berak txikitan amonari "kalean ikusi dizut" esaten bazion, amona haserretu eta "ikusi, zer ikusi didazu?" hasten zela
Erdarakada hori bi belaunalditan sartu zen hizkeran.
Orain herri horretan denek esango dizute "ikusi dizut"
Kexatzeko eskubiderik gabeko euskaldun berriok zein ispilutan begiratu behar dugu, amonarenean ala ondorengo belaunaldi diglosikoarenean?
Ezin mihiari eutsi, eta esan behar dut batere irizpiderik gabe, zu hitanoan moldatzen zaren edo ez kontuan izan gabe, hika egiten dizuten gazte superjator horiek oso porkuleroak direla. Norberaren hizkera batere egokitzeko gogorik ez izatearekin lotura duela uste dut.
Hor, gorago, aldeketa "ez traumatikoen" alde mintzatu dira batzuk. Niri ere gustatuko litzaidake hala izatea, baina ez nago ziur hori ona den.
Adibidez, irakur dezagun gure edozein kaletan, edozein egunetan, izkina batean botata egoten den eskale edozein baten kartel tipiko horietakoa: "Zoi pare de zinko ijoh" eta abar; inork esan dezake hori gaztelaniaren "aberastasunaren" seinale dela? Edo horrelako gauzak publikoki idatzita ikusteak gaztelaniaren hizkerak "prestigiatzen" dituela? Inor ez litzateke ausartuko, ezta?
Beraz, zergatik esaten dira horrelakoak euskarari buruz? Zergatik irakurtzen ditugu horrelako "arrazoiak" ozenki protestatu gabe?
Euskadi cañi.
Gai zabalegia da, menturaz, adar gehiegi ditu batzuen eta besteen iritzi-trukean logikoki garatzeko. Normalean, euskara estandarretik kanpoko idatziei ez diet inolako zentzurik ikusten, eta ez didate batere graziarik egiten. Gehienetan akatsez josita egoten direlako, hasteko. Fermin; behin behar eta, ez natorrek hirekin bat. "Helburua, noski, badakigu zein den; euskara batuan aritu ahal izatea euskara jatorrean arituko bagina bezala", diok. Euskara batua ez al da jatorra? Norberaren erabileraren arabera izango duk, jakina. Zarautzen, Azpeitian, Errezilen, Ordizian eta beste mila lekutan maizen entzuten dudan kaleko euskara irudituko zaiok jatorra zenbaiti: neskei toka, hiper hitanoa esaldi bakoitzean, "atzo musika plazan ikusi nian hiri"... Hori bai dagoela jatortasunetik urrun. Arazo estetikoaren kontuan ere ez nagok ados. Ulermen arazoa duk, nagusiki. Loidisaletxeko Bittoriano, Errezilgo bertsolari arrazakoa, Markinako neska guztiz euskaldunekin erdaraz harrapatu nian behin. Euskara batura ez, erdara batura jo zitean. Horixe ekiditeko duk, hain juxtu, euskara batua. Neure koadrilakoei sekulako grazia egingo liekeen euskara guztiz desegoki lukek Bermeon edo Ibarlan ulertuko ez balute. Eta hori, adiskide Fermin, eguneroko arazoa duk euskarazko hedabideetan, estetika guztiez haratago.
Juan Martin, pozik hartuko dut parte jardunaldiotan. Izan ongi!
Egia da "ikusi dizut" esaten dutela gazte (eta ez hain gazte) askok, baina "deitu zaitut" ere barra-barra entzuten dut azken aldian eta nik dakidala inoiz ez da horrela esan Hegoaldean. Hori ez da "erdarakada", hori euskara batuaren izenean ikastolan ikasten duguna da. Beraz, kontuz!
Barkadazu, tokaio, baina erratuta zaude. "Deitu dizut" bezain zuzena da "deitu zaitut". Norbere hautua da nola erabili. Neure euskalkian dihardudalarik "deitu dizut" erabiltzen dut, baina Euskal Herri osorako ari naizelarik askotan nahita egiten dut ekialdeko formen alde, gure audientzia datuetan agertzen ez diren horien alde, alegia. Honatx zer dioten Hiztegi Batuak eta Orotarikoak, hurrenez hurren:
- http://www.euskaltzaindia.net/hiztegibatua/index.php?option=com_hiztegianbilatu&Itemid=189&lang=eu&view=frontpage
- http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_oeh&view=frontpage&Itemid=413&lang=eu
Izan ongi!
Bai, tokaio, ezagutzen dut Euskaltzaindiaren araua eta badakit "deitu zaitut" zuzena dela euskara batuan, baina esan dut HEGO EUSKAL HERRIAN ez duela tradiziorik. Beharbada, ez dut ondo azaldu, baina esan nahi nuen "deitu dizut" "deitu zaitut" bezain euskara batua dela eta sarritan beste euskalkietako formak erabiltzen ditugula zuzenago direlakoan, geureak ahaztuaz.
Biak zuzenak direla jakinez gero, zuk diozun moduan, norbere hautua da nola erabili. Ni horretan Leire Narbaizarekin bat nator, neure herriko lexikoa eta formak erabiltzen saiatzen naiz euskara batuan ari naizenean.
Tamalgarria da ikustea nolatan askok "ikusi dizut" halakoak esaten direnenan erdarakada hutsez hitz egiten dugula esatea eta are gehiago instituzio batek "arauak" sortzen dituenenean herriaren hizkera kontutan hartu gabe. Mitxelenak eta konpaniak egin zuten lan handia euskara berpizteko, eta lan bikaina jakina. Baina ahaztuta daukagu Mitxelenaren garaiko egoera ez dela gaurkoa eta are gehiahgo etorkizunekoa. Beraz, gaurkoari begiratzen ez badiogu arauek gutxi egingo dute. Nolatan jarraituko dugu euskal herria bere euskalduntasunean berpizten ahoa irekitzen den bakoitzena juizioz beterik dagoen audientzia baino aurkitzn ez badugu? Utz dezagun euskara euskaldunon tresna abila izaten.
Ni ez nauzu Urola bailarakoa, baina aspaldi konturatua nengoen euskara estandarraren kontrako "moda" absurdo honekin.
Eta uste dut bereziki gazteen kontua dela, nolabait euskara estandarra "guaia" izan ez eta, erdara erabili ordez, euskara "autentikoa" erabiliz "guaiago" sentitzen diren gaztetxoena.
Azken batean, hizkuntzaren pobretasuna ezkutatzen duen moda da, haiek kontrakoa uste badute ere. Hizkuntzaren espresibidadea lokalismo forzatuan balego bezala, eta ez hizkuntza ondo menderatzeak ematen duen aukera zabaltasunean.
Espainolek berdin egiten dute: txiste bat graziosoagoa iruditzen zaie azentu eta modismo andaluzez kontatzen badute.
Niri lanera idazki eta mezuak ere herri hizkera itxian bidali izan dizkidate eta horren aurrean "ze demontre!!" esana nahiz hainbat aldiz.
Beno, orain "guaiek" WTF diote.