Indarrak alferrik galtzen

Tira Bittor!



Argi dago euskara gutziek daukatela lekua gure gizartean, baina egia da ere iragarlea zuzenketa enpresa bat dela, itzulpenak egiteaz arduratzen den enpresa bat, alegia, idazki ofizialak edo itzulpen majo bat behar duten idazkiak itzultzeaz arduratzen dena...

Gabon, Andres (?)



Esan nahi ote duzu



o Zer ordutan bidaltzen didazue?

o Lan garrantzitsu bat da.

o Zuretzat zein da hobea?, edo

o 300 orrialdetako dokumentua da.



bezalako esaldiak, ezin direla eman, ez direla "txukunak edo" "idazki ofizialak edo itzulpen majo bat behar duten idazkiak itzultzeaz arduratzen den" enpresa batean?



Ze irizpideren arabera? Ze, nik dakidala halako kontuak, gutxieneko eta gehienera ere, iritzizkoak izan litezke gure artean. Baina, gaitzesgarriak? Eta hala ez badira ..., zertan ari gara?



Horixe da nik eztabaidatu nahi nukeena.



Eta eztabaida ongi luzatu nahi nuke EGAko edo HAEE/IVAPeko edo antzeko testetan gaitzesten diren hainbeste eta hainbeste esamolde onetara? Ze irizpiderekin irakasten zaie gure ikasleei, euskaldun berri edo zahar, gazte eta ez hain gazte, halako esamoldeak gaitzesten?



Nola ez du gero euskaldun guztik pentsatuko berak oso gaizki egiten duela euskara, beti baten bat baldin badauka gainetik, irizpide garbirik gabe eta modaren arabera, esapide pilak anatemizatzen?



Ze autoritaterekin?



Nabarmentzen al da eztabaida piztu nahi nukeela?



Ondo izan



Bittor

Ehunetik ehunean ados zurekin, Bittor. Bejondeizula.

Hauek Mitxelenari ahozkoa suspendituko liokete eta Uztapideri idatzia. Eta larrua jokatzen dizut hamarretik bederatzik ez didatela ulertuko zergatik esaten dudan hori; ni prest nago borondate onez dabilenari esaldi hori esplikatzeko; ez, inola ere ordea, euskaratxoan oinarrituta bere boteretxoa ezartzen dabilenari.

(Euskaratxoa=Kastillano literalki itzulia eta Euskal Gramatika Osoarekin gain-axaletik gatz-pipertua. –Kastillano euskaldunduentzako errespeto guztiarekin, jakina–)

Lau adibide eman dituzu. Laguarren adibidea beharbada aparte batean jar dezakegu, baina beste hiruretan enpresa horren irizpidea zuzena iruditu zait, kontuan hartuta enpresa jakin horren lan-eremua.



Lehen bietan gutxienez, "zuzentzat" edo "hobetzat" ematen dena da orain dela gutxi arte euskaldun normalek esan izan dutena, maisu-maistrak boligrafo gorriarekin mehatxuka azaldu baino lehen. Ez da euskara esklerotikoa; euskara normala da.



Irudipen erabat pertsonala da, belarri hutsa, baina laugarren kasuan izan ezik, "Marteko euskararekin" (Boletin Oficial de Navarrakoarekin) lotzen ditut gaitzetsitako esaldiak, eta hobetsitako esaldiak etxeko euskararekin.



Alegia, Uztapidek eta Basarrik seguru asko etzuten jakinen "garrantzitsu" zer den, esatekotan "inportantea" esanen zuten haiek, baina nekez igarri ahalko zuten "garrantzitsu bat" zer demontre den.



"Bidaltzen didazue", jakina, erabat zabaldua dago, euskara normalean erabat sartua, "itxoin, segituan joaten naiz" bezala. Konforme. Baina hemen hizkuntza jasoaz ari gara, enpresa batek eguneroko lanean eskuartean ibiltzen dituen materialetan erabili beharrekoaz. Ez da ahaztu behar hizkuntza jasoa kontserbadorea dela, gauza berriak maite ez dituena.



Hirugarren adibideak, nire irudikoz, nolabaiteko "zuzentasun" irizpide horri jarraitzen dio, edo nahi bada, "xuxentasuna".



Bittor, arretaz jarraitu ditut euskal sintaxiaren gainean eman izan diren arau zurrunei egin dizkiozun kritikak (mugak eta ezintasunak izanagatik ere), baina neronek, oraingoan bederen, beste gudu-zelai bat bilatuko nuke.

Baina kontua ez da hori; alegia, zer dagoen ondo, zer hobeto eta zer gaizki osotara.



Kontua da, gezur handi baten barruan gabiltzala jo eta kea.



Gezurra baita hemen euskarak osasuna daukala. Gezurra baita zuzentzen dabilen horrek euskara mendean daukala. Gezurra baita etsaminak jartzen dabilen horrek menderatu egiten duela besteri eskatzen diona. Gezurra baita gehiena dakienak gehiena eskatzen diola "nolabaiteko" euskaldun horri, nahiz belarriak minez gorrituta eduki. Gezurra, euskaraz idatzi –era jasoan edo txapuzeroan–, egiten dela enpresetan eta administrazioetan. Gezurra, erdarazko originala irakurri ordez, euskal itzulpena irakurtzen dugula.



Egia hauxe baita: zer-ikasi galanta daukanak ez daukala lotsarik gutxixeago -edo askoz gutxiago- dakienari kargu hartzeko; egia, boterekeria hutsa dela EGA, IVAP eta gainontzeko azterketetan gertatzen ari dena; egia, jendea hitz egitera animatu beharrean, isiltzera gonbidatzen ari garela; egia, euskal herritarrari eskatzen ari gatzaizkiola atzerritarrari eskatzen ez zaiona (juxtu, mundu zabalean bestaldera egiten dena).



Egia, Euskal Herrian, nahiago dudala akatsez betetako euskara, erdararik ederrenena baino; ezinbestekoak ditugula hiztun txukun eta narrats gehiago (baita testu formaletan ere); askoz gehiago; bestela zulora goazela!



Edota, nolakoa imajinatzen duzue ba Euskal Herri euskalduna?

Neuk ere, neure neurrian, segitu ditut zure lanak, Bittor, eta miresmen handia sortu izan dit beti zure iritzi gramatikalak oinarritzeko erabiltzen duzun jakituria (erran nahi baita, oinarri zientifikoa). Baina ez naiz gai sentitzen zuzen zauden ala ez erabakitzeko.



Hori bai, esango nuke kontu honetan behin eta berriro trabatzen garela oztopo berean, alegia, hizkuntzaren mailak nahastea. Bada gure artean zuzentasun gramatikalerako obsesio handi bat, zenbaitetan beste gabezia askoz ere garrantzitsuago batzuk estaltzeko erabiltzen dena; oker ez banago, horretaz ari zen Ibon Sarasola euskara "ona" eta euskara "zuzena" bereizi beharraz aritu zenean orain dela urte batzuk. Neuk hola ulertu nion: euskara ona ez da halabeharrez zuzena, eta zuzena ez da halabeharrez ona.



Uste dut zeu bide beretik zoazela, Bittor, eta neu ados nago bereizketa horrekin. Baina badira testuinguru batzuk, adibidez, enpresa honek jorratzen duena, non euskara zuzena den helburu nagusia, hots, erabateko zuzentasun gramatikala. Hortik bizitzaren esparru guzti-guztietan irizpide berberak aplikatzea ez dela egokia, ez dela ona, bada, ados guztiz. Baina batak ez du bestea kentzen.



Alegia, inoiz irakurriizan dut kontaezinak direla Cervantesek "Kixote"-n egindako akats gramatikalak, baina hori baino gaztelania hobeagorik nekez aurkituko da. Eta Kixoten zilegi dena zergatik deabrutu behar dugu euskarazko testu literarioetan edo elkarrizketetan?



Oreka aurkitzea, mailak bereiztea, hori da erronka, ez horrenbeste salaketa sutsuak egitea.

Oraintxe irakurri dut Berriaren gaurko azaleko iragarkia:



o BAKOITZAK bere lehentasunak dauzka. [gaitzetsi nahikoa]

o NORBERAK bere lehentasunak dauzka. [zuzenago ustekoa]



Non demontretik?



Hau ote da "euskara zuzena"? Ze testuinguruk behar lezake halako "erabateko zuzentasun gramatikalik"?



Nondik demontre? Azaldu diezadatela, mesedez. Niri ez dit ematen ulertzeko? Inori? Zertan ari gara?



Ondo izan



Bittor



P.S. OEHk (sarean) dio:



BAKOITZ 2. Tr. De uso general, documentado ya en RS. [(G; -kh- BN, S; Lar, Aq 1350, Añ, H, A DBols, Zam Voc; -kh- Urt I 368, Gèze, Dv, H), bakotx (V-m-gip, BN, S, Sal, R; Añ, Gèze, Zam Voc; -kh- Urt I 409, Ht VocGr, Lecl, Dv, H), bakoitx (V-gip; -kh- Arch VocGr), baikotz (V-gip). Ref.: A (bakoitz, bakotx, baikotz); Lrq /bákhoč/; Etxba Eib (bakoitxa, bakotxa); Iz ArOñ (baikotz). (Adj. y pron.). Cada; cada uno. "Cada uno" Lar, Añ. "(Adj. et pr.), chaque, chacun" Gèze. "Chacun, chaque, en parlant des hommes et des choses" Dv. "Chacun, chaque" H. "Cada", "cada cual" A DBols. "Significa 'cada uno' no estando concordado epitéticamente con otro vocablo" Zam Voc.]



NORBERA: Tr. Documentado en todos los dialectos, el primer ejemplo septentrional es de Baratciart (pero cf. el dudoso ej. de Etcheberri de Ziburu). Desde el s. XIX su uso se hace más frecuente al Norte. En algunos textos (no después del s. XIX) se declinan tanto nor como bera: nok berak en RS y Moguel; nork berak en Baratciart, Duhalde (59), AzpPr (119), Duvoisin, CatS (30 nurk berak), Joannateguy y Elissamburu; nori berari en Duvoisin. En DFrec hay 53 ejs., meridionales, de norbera (no podemos contabilizar los de nor bera). [Uno mismo, cada uno. "Nork berak behar du bere burua ezagutu, chacun doit se connaître soi-même" Dv. "Gure katuak buztana luze, nork berak bezala besteak uste (G, L, BN, S)" H. "Nurbera nulako, uste besteak halako (Sc)" A. "Noperak eskubete, umeak eskuerdi, beti arloa aurrera (V-arr)" A Apend. "Norbera dagoan tokian Jainkoa (V-gip). Norbera lako mandataririk eztago (V-m)" Ib. "Norbera da bein, norbera da lenago (V)" Zait Sof II Voc. "Iñori asarre eitteko, lelengo norbera biar da izan oratu-leku bakua" Etxba Eib. "Bestiak gaixki darenian nobera be ezta gustora egoten" Elexp Berg. "Agiriak nork berak aurkeztu bear ditu (G-azp, B)" Gte Erd 256.]

"...arretaz jarraitu ditut euskal sintaxiaren gainean eman izan diren arau zurrunei egin dizkiozun kritikak (mugak eta ezintasunak izanagatik ere)" idatzi dut, eta konturatu naiz ez dudala esan nahi nuena adierazi. Mugak eta ezintasunak aipatu ditudalarik, NIRE muga eta ezintasunez ari nintzen, formazio faltagatik. Barkamena eskatzen dut.



Gaia aldatuz: Nire euskaran ere, bakoitza eta norbera ez dira gauza bera. Kasualitatea? Susmoa hartzen hasia naiz, enpresa horretako nagusia ez ote den nire herrikoa izanen. Igual arrazoi pixka bat baduzu.

Gorago esan dudan bezala, Bittor, ez naiz hasiko zurekin eztabaida gramatikal batean, ez baitaukat horretarako ez formaziorik, ez irizpide segururik.



Hori bai, zuzentasun gramatikala existitzen da eta kontuan hartu beharrko gauza bat da. Nire oharra bide honetatik doa: batzuetan gehiago, beste batzuetan gutxiago, testuinguruaren arabera. Obsesionatu gabe. Eta ildo horretan egiten duzun kritika oso onuragarria iruditzen zait, ildo horretan kokatzen den neurrian.



Baina kasu konkretu honetan, "bakoitza" eta "norbera" horietaz, edo antzeko beste batzuetaz, bada, ez dakit. Ematen du arrazoi osoa duzula, baina suposatzen dut beste aldekoek ere bere argudioak izango dituztela...

Erdararik ederrena baino nahiago dugula euskararik traketsena? Zalantzarik gabe, BAI. Baina kontuz, mutur batetik bestera ere ezin gara joan. Guk "euskaldunzaharrok" (nik 22 urte ditut baina tira) ez badugu ondo idazten, nork egingo du ba?

Lazkao Txiki handiaren hitzak ditut gogoan:
"Martxa honetan erdaraz hitz egingo dugu, euskaraz ari garelakoan"

Eta ez dut uste Lazkao Txikik EGA titulurik bazuenik edo itzultzaile lanak egin zituenik.

Orain dela egun batzuetakoa da baina ez dut tarterik hartu.



Delako "Amonamantangorri"k zioen, bere euskaran ere, "bakoitza" eta "norbera" ez direla gauza (ber)bera. Eta noski, nirean ere ez dira, arrazoien hainbategatik. (Bide batez, nor zara?)



Kontua da, delako itzulpen enpresak frantsesezko "Chacun a ses préférences" esaldiaren itzulpen gaitzesten zuela "Bakoitzak bere" egitura, eta ordez ematen "Norberak bere".



Baina halako iragarki publiko bat atera aurretik, eta noski zeinahi itzulpen zuzendu aurretik, norberak, bakoitzak, ziurtatu beharko luke bere ustea, eta hauek ez zuten egin. Oso maiz ere egiten ez den bezala test galderak prestatzean, edota mila gauza gaitzestean euskaraz, norberaren, bakoitzaren, gutxi gorabeherako aburu, iritzi, apeta edo apetentziara.



Eta orain badaukagu, OEH, sarean ere bai, erraz asko begiragarri, eta honek hasieratik agertzen dio, irakurri nahi duenari: NORBERA: Uno mismo, cada uno. / BAKOITZ: Cada; cada uno. ...); hamarnaka adibiderekin hornitua.



Eta badaukagu ere sarean gura duenaren eskuragarri Armiarmaren eskutik KLASIKOEN GORDAILUko corpusa, eta bertan ikusi liteke nola,:



1. NORBERAK BERE egitura 17 aldiz ageri den corpus horretan, adibide gehienak bizkaierazkoa, gehi Labaienen eta Miranderen bana edo. Ongi da. Baina,



2. BAKOITZAK BERE egitura 340 aldiz ageri da, denak hegoaldeko (salbu Daskonagerre, Lafitte, Mirande, eta beste bakarren baten, bana edo), eta gehienak erdialde ingurukoak (giputz eta nafar mendebaldeko edo), eta oso gutxi eta nahikoa berriak bizkaierazkoak (Tx. Agirre, Azkue, ...).



Eta bada ere, antzeko,



3. NORK BERE egitura, 371 agerraldi dituena, batez ere iparralde eta nafar ekialdekoak, nahiz eta baden adibide ugari ere erdialdekoago (are Lazarraga ...). (cf. OEH "nor" / II ... chacun ... cada uno ...).



Zertara dator orduan itzulpen enpresa bat ausartzea, gehien erabilia den egituretako bat gaitzesten iragarki publiko batean batere lotsarik gabe? Nonbait ez gara zerbait ongi egiten ari. Ezjakintasunaren ausardia izango da, bai. Gurean jada ez jakin nahiarena ere bai, dirudienez. Baina ezjakintasun hori gure egunkari nazionalaren azalean agertzeko ausardia izatea ...



Nik, bakoitzak, norberak, jakinko du; edo ez du jakingo. Baina jendaurrean ezer esan aurretik, ziurtatzeko modu errazik baldin badago bederen, eta lotsagatik besterik ez balitz ...



Gure hizkuntza gehienean ere guk uste baino askoz libreagoa delako, eta aberatsagoa. Eta ezjakintasuna, gurea baino ez. Gero hizkuntzari hesiak gure ezjakintasunaren neurrian jartzen ibiltzea baino, seguru asko hobe dugu hizkuntzari berari gehixeago hurbiltzen bagatzaizkio. Bai hizkuntza jantziari, eta bai lagun arteko hizkuntzari, maiz gainera eskua eman ohi diotenak elkarri.



Eta gaur baditugu bitartekoak horretarako.



Gure hizkuntzaren, eta batez ere gu hiztunon mesedetan.



Ondo izan



Bittor