Mondegreen bat da fenomeno psikologuinstiko unibertsal bat, kantuen hitzak gaizki entzuteko dugun joera bitxi hori. Adibidez, Eusko Gudariak honela kantatu izan duenik badago bazterrotan: Irrintzi va que chuta, mendi tontorre-a-a-an! Euskaraz, Eibartarrak posta-zerrendaren jardunean, komentatu izan ditugu horrelakoak, eta euskarazko terminoa asmatu ere bai, mendigreen. Nik ezagutzen dudan euskarazko Mendigreen bikainena, ordea, joan den astean entzun nuen.
Izan ere, aspaldi kontatua nuen Eibartarrak zerrenda horretan, nik neuk bizitzan egindako neure lehenenego mendigreen surrealistarena.
Aitorren hizkuntz zaharra
nahi dugu zabaldu
munduaren aurrean
bisontia saldu
Jakina, Pantxoa eta Peioren kantua, ikastolan nik 5 edo 6 urte nituela ikasten jarri gintuzten garaikoa da hori. Gero jakin dut agian jatorrizkoa Urretxindorrak taldeak kantatu zuela. Edonola ere, jatorrizko hitzak hauek dira:
Aitorren hizkuntz zaharra
nahi dugu zabaldu
munduaren aurrean
gizonki azaldu
Baina nik, nola jakin behar nuen zer zen gizonki azaldu. Ez gizonki, eta ezta azaldu ere. Bisontiak, ostera, bakeroen pelikuletan eta Comansiko figuratxoetan, indioekin eta...
Bada, ia 40 urte geroago, joan den astean, afaldu ostean etxean, hasi da sei urteko alaba, bere kasa kantuan ikastolan ikasi duen azkena eta...
Aitorren hizkuntz zaharra
nahi dugu zabaldu
munduaren aurrean
izokina saldu
Gizonki azaltzea oso zaila da. Saltzen saiatzea, naturalagoa euskaldunarentzat.
Eta zuek, zeuok egindakorik edo hortik entzundako mendigreen jatorrik gogoratzen duzue?
Nire Mendigreena gazteleraz da. Umetan, horrela errezatzen nuen:
y no nos dejes caer en la tentación y líbranos del mar. Amen.
Jakina, sekulako beldurra hartu nion itsasoari! Sinetsi nuen itsasoa zela munduko gauzarik arriskutsuena, are eta gehiago kontuan hartuta gure aita urtetan ibili zela arrantzale.
Jakinen duzunez Iruñean ere Kantujira moduko bat egiten da hilabetero lehen larunbatetan, IRUÑEAN KANTUZ izenburukoa.
Bertan nola ez, Iruñerriko egoera linguistikoa den honetan, kantari batek galdetu zidan kantutegiko zein orrialdetan zegoen kanta bat. Halaxe galdetu zidan:
"oye, mozo, dónde está el "non dago"? "Non hago" esan nahi zuen eta badaezbada ere abestiaren izenburua Xalbadorren Heriotzean izaten ohi da.
Geroztik kanta hunkigarri hau abestu behar dugunean beti esten dugu:
"Orain, n.garren orrialdean Xalbadorren heriotzean, edo adiskide bat bazen, edo el non dago"
Ibon Gaztanbidek Twitter bidez erreferentzia interesgarri parea eman dizkigu.
Batetik, berea. Hala dio: Hertzainaken Eh Txon beti entzun izan dut (gaizki) Eh, Txo, que te he dicho que no. Jatorrizkoa, gehiegi itxoiten duk.
Bestetik, Mauro Entrialgo marrazkilariak ilustratu eta komentaturikoak, Letras malentendidas tira sortakoak, gaztelerazko mondegreen bikainak asko. Komentarioak ere irakurtzekoak dira tira bakoitzaren azpian.
Gabonetako atarian gaudela, eskolan latinez kantatzen genuen "adeste fideles" famatua datorkit burura:
Aquí está fideles, la Leti triunfante,
viniste, viniste a Beleeeemm...
Jatorrizko letra:
Adeste fideles, laeti triumphantes
Venite, venite in Bethlehem
Natum videte, regem angelorum
Venite adoremus, venite adoremus
Venite adoremus Dominum.
Doinua zuen esku...
Eh cho, que te he dicho que no...
Horrek 80. hamarkada ekarri dit gogora. Bertsio horixe bera entzuna diot nik euskararekin lehen kontaktua rock euskaldun haren bidez jaso zuen baten bati...
Eta garai hartan, Bilboko zazpi kaleetan entzundako beste bat: Cristo en Barrencalle! Cristo en Barrencalle! Jatorrizkoa, Jotakierena: Kriston burrundaie.
Ze kuriosoa, mundu guztiak badauka kuadrillakoren bat mondegreenak kantatzen; norberak, aldiz, ez du inoiz horrelakorik egiten...
Behin hori esanda: kuadrillako bat (eta hau benetan kuadrillako bat zen, ez dezala inork pentsa ni nintzenik), La Pollaren "Salve" kantatzen.
"Saaaalve, revienta!"
Jatorrizkoa, jakina denez:
"Saaaalve, Regina"
Aurreko ostiral gau baten holakoak gogoratzen genituen tabernan.
Julio Kagetak kantatzen zuen "preso, nago preso", baina lagun batek "preso, dame un beso" kantatzen zuen ozen.
Gaztelerazkoak gehiago ziren:
Loquillok "quiero ser una rockanroll star" eta lagun batek "quiero ser una rocka forestal".
Eskorbutok "es un crimen", eta besteak "es sublime",
Barricadak "anónimo luchador... su vida va en ello", baina batek "Jerónimo luchador, subido a un barreño".
Brometan horrelakoak sortu izana ere gogoratzen dut. Sutagar-en "hago txintxo, hago txintxo, hago txintxo! Laga dana, laga dana!" zera bihurtzen genuen "Dame un pintxo, dame un pintxo, dame un pintxo! De txaka de txaka de txaka de txaka!
;-)
Beste hiru:
- PI.L.T talderean "Hil da jainkoa" beharrean "gilda de antxoa"
- Kortaturen "Sarri, Sarri" kantan "Kriston martxa dabil" beharrean "Cristo martxa de aki"
- Eskorbutoren "mucha policia, poca diversión, represión, represión..." beharrean "mucha coca-cola, poco don simón, represión, represión..."
Nire ohiko ezizena ezkutatuko dut honetaz hitzegiteko, kar kar...
Mendigreen alternatiboak (hemen botatako mengigrenen bertsioak):
Eskorbuto: "es un crimen"
Nire herriko neska batek: "es un grillo"
Nire herrian ere, Arabako Errioxan, Erriberan bezala, kantatzen zen
"si eres katxonderria As-ka-ta-su-na"
(zer eskatzen du herriak as-ka-ta-su-na)
Nire arrebak parrez lehertzen du kontatzen duenean.
Kantak, ordea, jarraitzen zuen horrela:
"El partido socialista gora, Euskadi gora...."
"Gora Euskadi sozialista, gora....."
espero dut kantaren egileak inoiz ez entzutea....
Eta Hertzainak taldearekin milaka mendigrinak egindakoa naiz neu, baina aitzakia ona daukadala uste dut: buruz nekien Hertzainak taldeko lehenengo diska oso-osorik, baina letrarik ez nuenez (grabatutako kasete batean neukan) hala-nola ikasi nuen, euskaraz hitz bat ere ez nekielako. si vis pacem parabelum euskara ez zela ez nekien ta.... imaginatu. "E Txo" kantaren "que te dicho que no" oraindikan entzuten dut....
Mendigreen polit bat hurrengo bideoan:
http://www.youtube.com/watch?v=Denu6CWXo2o
Zaharra da, baian ikusten dudan bakoitzean parrez lehertzen hasten naiz.
Nik Joe Cokerren bideo hau ikusi eta gero oxigenoa behar izaten dut...
http://kathryn-thispilgrimsprogress.blogspot.com/2008/06/joe-cocker-with-subtitles.html
Beste mendigreen pare bat.
*Hau Antzarraren Jokoaren kantakoa.
antzar jolastuaz, az, az
zabaldu hegoak
gorde, gorde, gorde zaunkak ("gordez hankak" barik)
*Eta beste hau, aspaldiko manifestazio bateko leloa:
De Burgos a Irun, Navarra es euskaldun
(Del Burgo, Aizpun, Navarra es euskaldun!)
*Ah, eta horma batean irakurritako hau:
La policia tortuga y campesina.
La Polla Records taldearen "No somos nada" abestiak honela dio:
"Quieres identificarnos, tienes un problema".
Bada, nire koadrilako neska batek, aspaldian, halaxe abesten zuen:
"Quieres ir en bici Carlos, tienes un problema"...
Nik neuk ere, Joxe Ripiau-ren "Pedro Mayo" abestiaren estrofa aldatu nuen:
"Alza la mano si te gusta el chocolate" dioen tokian, "Azala marron si te gusta el chocolate" abesten nuen inkontzienteki...
Badira beste hainbat orain gogoan ez ditudanak.
#32 Portzierto, "Maritxu nora zoaz", internazionalaren doinuarekin ez ezik, saia zaitezte "Eusko gudariak"-en musikarekin abesten.
Aldatu "Irrintzi bat entzun da" "Maritxu nora zoaz" esaldiarengatik, eta jarraitu hortik aurrera.
Originala baino epikoagoa geratzen da. ;)
Goio Aranak goian (#8) adierazitako elizako mendigreen horren haritik, uste dut sub-espezie oparo bat direla horiek. Ni ere, Goio bezala, umetan erdarazko meza dexente entzundakoa naiz, eta nik ere oker entenditzen nituen gauza asko. Honekin gogoratzen naiz:
Vipatos dejo, vipatos doy.
Izatez, "Mi paz os dejo, mi paz os doy". Vipato horiek auskalo zer ziren, eta berdin izan zitezkeen bipato, baina, ez dakit, esango nuke V-rekin irudikatzen nituela, katolikoago-edo ortografia horrekin.
Gorago azaldu diren esteken artean, Mauro Entrialgoren zinta horiek daude, Canciones Malentendidas eta hor elizakoak aipatzen dira bereziki. Hain zuzen ere, hor enteratu naiz elizako kantu jakin bat horrela zela:
Niretzat, hau horrela zela:
Batzuk:
- "He visto las calles barriendo otra veeez" ("He visto las Calles ardiendo otra veeez")
- "No hables del futuro es una ilusión cuando el rock and roll..." ("Naves del futuro es una ilusión...")
- RIP-en kantaren zati batean "... no agobies tu champán, metete en cascos, vive ya, pásate al negro total..." (auskalo nola zen jatorrizko letra)
- Beste bat, guk abesten genuena (goian dagoenaren antzekoa): "La policía Tortuga y desafina"
- ... eta kontzertuen "Visak" eskatzeko: "Esteban Esteban", "Alperrak Alperrak", "Beste hamar, beste hamar".
- ...
Kostako herri batean izan zen polita. Bazen (bada) herri erdigunean kiosko bat, eta jabeak Espe zuen (du) izena. Fama kioskoko lanarekin aberastu egin zela, eta etxeak eta pisuak erosi zituela diruarekin. Kostako herria izanda, pisuak garesti, etxeak hutsik eta gazteak herritik joaten ari zirela-eta (direla-eta), eztabaida egon zen etxebizitzaren arazoari zein irtenbide eman, batez ere etxe hutsen kontuan indarra jarriaz.
Garai horretxetan gertatu zen mendigreen hau. Kioskoa zegoen lekutik manifestazioa abiatu zen, baina ez etxebizitza kontuen ingurukoa, presoen konturen batekin zerikusia zuena, ez naiz gogoratzen zehazki zer.
Manifestazioan oihuka:
"Espetxeak apurtu, espetxeak apurtu, espetxeak apurtu..."
Han atera zen kioskotik Espe negar batean:
"Nik zer egin dizuet? Zergatik nahi dituzue nire etxeak apurtu?"
('Espetxeak apurtu' Esperen belarrian 'Espen etxeak apurtu' bihurtu zen)
Eskerrik asko hona ekarri dituzuen mendigreen guztiengatik. Nik hasitako mezuarekin, sekulako katea sortu da, eta asko eta asko benetan onak dira. Eman dituzuen adibide asko ez dira, izatez, mendigreenak, baizik eta nahita aldatutako eslogan eta kantuen letra alternatibo edo apokrifoak. Beste post bat idazteko lain ematen dute horiek (horietan asko, eslogan abertzaleekin lotuak, bitxia bada ere; nahiz eta horien artean ere badauden mendigreen benetako batzuk). Baina ez, mendigreenak ez dira borondatezko txantxak, naturalak baizik (Steven Pinker hizkuntzalari chomskystaren The Language Instict liburuan fenomeno honen eta beste batzuen analisi interesgarri bat dago). Sarreran idatzi dudan bezala, fenomeno psikologuinstiko unibertsal bat da; tira, fenomeno psikolinguistiko esan nahi nuen, baina ez du merezi zuzentzeak.
Izatez, mendigreenak erdaraz malapropismo deitzen dituzten horien aldagai bat dira. Adibide bat gorago (#3) Samstagek eman digu. Aste honetan entzun ditut gehiago Date el Bote-n (ETB2), halakoen bilduma batekin egin zietela galdera sorta lehiakideei. Liburu honetatik ateratakoak ziren, farmazian agua exagerada edo sexooral eskatu omen zuten pertsonen kasua (izatez, behar zuen Seroxat botika eta agua oxigenada).
Hemen esandakoen artean, umeek eginak bereziki ederrak dira. Alabarenarekin hasi nuen neure anekdota, baina semeak 6 urterekin eginak ere gogoan ditut, David Bisbalen kantuak modan zeudenekoak: Tuberia, tuberia (Bulería, bulería) edo Andre Maria, siempre serás mía (Ave María...). Orain beste musika batzuk entzuten ditu 11 urterekin, baina segitzen du halakoak ekoizten. EH Sukarraren Zu gabe kantuan entzun dut: Zutabe! Zutabe! (ez ahal dute atxilo hartuko!)
Gaztelerazko kantuak entzuten ere makina bat egiten ditugu. Markosek aipatu du (#23), Voy a ser una roca forestal. Neuk ere egiten nuen mendigreen bat horrekin: Voy a ser un gran rockanrolista. Hurbilago zegoen neurea orijinaletik: Voy a ser una rockanroll star.
Bitxia da askotan logikarik gabeko efektuak sortzen ditugula Mendigreenekin. Gorago kontatu dut (#51) elizako bat (Vipatos dejo, vipatos doy). Beste batzuetan, zentzua dute esanek, baina kantuarekin hariarekin ez datoz bat inola ere. Family edo La Dama se Esconde talde donostiarrekin entzuten nituen nik mendigreen inposible batzuk, adibidez. Seremos de cine o ballenas azules viviendo en el fondo del mar. Letrak eskuratu nituenean, ikusi nuen orijinalak zentzu guztizkoa zuela, Seremos delfines o ballenas azules... Zailagoa nuen kontua La Dama se Esconde-rekin, horien jatorrizkoak ere ulertezin samarrak baitziren. Adibidez:
Baina nik entzuten nuen:
Eskerrik asko denoi, mendigreenen miresle betiko, Rufinoren morroiak izango gara!
Jaione izeneko nire lagun batek asko aipatzen duen mendigreen bat ekarri gura nuen hona, bide batez eskertuz orain arte bota izan direnak. Oso onak iruditu zaizkit.
Kortaturen Sarri, Sarri kantan esan beharrean kriston martxa dabil, Leongo punki batzuei entzun zien Kristo marcha de aquí. Koerentzia behintzat ez zitzaien falta.
Luistxok (#51) aipatutako subespeziearekin jarraituz, hona beste adibide bat, niri txikitan zeharo txundituta neukana (hortik nire filologo bokazioa ote?). Meza hauxe ulertzen nuen:
"Llevan la superfección por la caridad"
Eta ni urtetan pentsatzen ze demontre zen "superfección" hori, oso gauza ona izan behar zela dudarik ez nuen arren.
Jakina, hau da liturgia katolikoko testu zuzena:
"llévala a su perfección por la caridad"
Nolanahi ere, testu osoa ikusita, gaur ere zailena iruditzen zait entzun eta zuzen ulertzea.
Egunak eman ditut irratian Kultura Sailaren azken iragarkia entzuten eta, egia esan, ez nion antzik ematen, izan ere, nik "Kultura, ze eskas" ulertzen nuen behin eta berriro. Beranduago, iragarkia idatzita ikusi eta gero ulertu dut Kultura bonoa iragartzen duen leloa: Cultura Zez, (Kultura) Kaz.
Ba, "Sarri sarri" kantarekin, nik duda bat daukat. Ez ditut inoiz letrak irakurri, ta nik zera kantatu izan dut beti:
"Bat eta bi, kriston martxa dabiiil!..." pentsatuz "bat eta bi" Sarri eta Mikel zirela.
Ta hara non esan zidaten lehengoan kanta, berez, hau dela:
"Bafleetatik kriston martxa dabiiil!..." Sarrik ta Mikelek bafle baten barruan ihes egin zutela ta, koña moduan.
Eskolan herriko kantak ikasten ibilli eta gero, zera kantuan etorri jakuan kantuan 3 urteko semia: "Vampiro txamarrotia / Singerren bigotia...".(Antero txamarrotia)
Eta aste honetan, nere andria konturatu da bizi guztian egon dala kantatzen: "Dona dona katona, sutan dago aitona...". ¡Aittitta gaixua! (Sutondoan aitona).
.@eeizagirre -k mezu zahar honetako aipatzen diren mendigreen haien beste bertsio bat eman digu artikulu batean, Argian:
Aitorren hizkuntz zaharra
nahi dugu zabaldu
munduaren erdian
gizon pila salduOna hori ere! Hona artikulua: http://www.argia.com/blogak/estitxu-eizagirre/2013/01/17/aitorren-hizkuntz-zaharra/
Hona Patxi Irurzunen beste bat:
"Hegoak ebaki banizkio
María y San José
ez zuen alde egingo..."
Mi primer mondegreen, el primero del que yo tengo constancia, tiene también que ver con el euskara, o más bien con el desconocimiento de él. Recuerdo que cuando era pequeño y mi madre nos obligaba a ir a misa en la iglesia de nuestro barrio solían adaptar canciones de Simon & Garfunkel o Bob Dylan (el Blowin in the wind se transformaba en Saber que vendrás, por ejemplo, o The sounds of silence en Padre nuestro tú que estás) y que en algún momento de la ceremonia también se entonaba el comodín del Txoria de Mikel Laboa, en cuyo caso se mantenía la letra original, y que cuando le tocaba el turno a la estrofa que decía “neria izango zen”, yo la transformaba en un “María y san José” que debía sonarme mucho más propio para un lugar como aquel.
http://patxiirurzun.com/2016/04/serindipias-mondegreens-guachi-guachis/
Nire lagun batena (neuk ere ez dut esango izena) elizako kantu batean. Jatorrizkoa:
Hona bildots eztia
egiazko ogia...
Eta nire lagunarena: Monagildo txestia... Zer ulertuko ote zuen berak horrekin?
Beste lagun batek Sorotan Beleren Irix Nait kantan "Ooooo irix naait"-en ordez "Dooooris Daaaay" esaten zuen.
Nire-neure bat orain: Ruperren "Berreziketaren zailtasunari buruz" kantan "zalantza aldeanoak" dioen lekuan "zalantza aldera noa" abesten nuen nik, lotsarik batere gabe.