Orotariko Euskal Hiztegia sarean dago
Herenegun Euskaltzaindiak bere 90. urteurrenaren ospakizun ekitaldiei amaiera eman zien Donostian eta bertan Andres Urrutia euskaltzainburuak iragarri zuen Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) sarean jarri zutela.
Honela azaldu zuen berria Urrutiak.
Ekitaldi honetan aukera ezin hobea dut Euskaltzaindiaren webgunean denon esku jarri dugun lan historiko eta garrantzitsua aurkezteko, hain justu ere, Koldo Mitxelena zenaren Orotariko Euskal Hiztegia. Gaur bertan, errealitate bihurtu da egitasmo hori, eta horretan partaide izan direnak aipatu nahiko nituzke, alegia, Mitxelenaren senitartekoak, hiztegia lantzen aritu den taldea, eta, berebat, Euskaltzaindiaren zuzendaritza. Guztiei esker, egia bilakatu da Euskaltzaindiaren zuzendaritzak 2005. urtean iragarri zuena, Orotariko Euskal Hiztegia izenekoaren liburukiak paperean argitaratzeari bukaera eman zitzaionean. Zer esanik ez, Euskaltzaindiak egun ere lanean dihardu, lan oparo hori gaurkotzeko ahaleginetan.
Euskaltzaindiaren webgunea ordu batzuetan erorita egon zen, eta ozta-ozta heldu nintzen Urrutiaren iragarpena irakurtzera eta Twitter-en haren berri ematera.
Orain webgunea badabil eta xehetasun gehiago azal ditzaket Euskaltzaindiak denon esku (azkenik!) jarri duen baliabide garrantzitsu honi buruz. OEHren ingurukoa hiru ataletan banatuta dago:
- Hiztegian bilatu: bilaketak egin daitezke on line OEHren barruan.
- Argibideak: on line bertsioari eta PDF formatukoari buruzko zertzelada batzuk. Bereziki aintzat hartzekoa da PDF bertsioaren barruan bilaketak egiteko nola gorde behar diren artxiboak, denak karpeta berean alegia.
- Jaisteko gunea: PDF formatuko artxiboak jaisteko gunea. OEHren atarikoak eta liburuki bakoitzaren gorputza jaisteko aukera dago. Horrezaz gain, OEH guztiko PDFen barruan bilaketak egiteko ZIP artxibo bat ere bada.
Puntu beltz bat ikusten diot, haatik. Euskaltzaindiak dokumentu, zerrenda eta datu-baseak Creative Commons baimen baten mende jarri ditu; baina "EzKomertziala" baldintza duen lizentzia da eta, beraz, orain dela gutxi Luistxo Fernandezek argi adierazi zuen bezala, halako lizentzia bat copyright arruntetik gertu dago eta ez du balio kutur lanak libreki partekatzeko.
Gauza jakina da Euskaltzaindiak zailtasunak izan dituela OEHren eskubideekin eta, beharbada, horren ondorioa dateke jarri duten baimen mota jarri izana.
Zernahi gisaz, pozik egoteko arrazoiak daude eta Euskaltzaindiari eskerrak eman nahi dizkiot OEHrekin egindako lanagatik. Espero dut laster hiztegia zuzentzeko eta osatzeko tresnak ere abian jartzea.
Lotutako sarrerak:
Jatorrizkoa: Creative Commons Aitortu Partekatu © cc-by-sa: Ricardo Gómez. Filoblogia
Erantzunak
Baliabide ederra denon eskura. Euskalbarren integrazioaren zain geratzen gara,
Letrak Sare Kantoitik atalean Maite Goñik proposatu dituen hitzetarik bi pasatu ditugu OEHtik: alberjinia eta mandio. Lehena ez dago, bai ordea, berenjena, eta bigarrenaz azalpen luzeak (zeinu eta laburdurak ez dira zuzen-kopipegatu hona).
mandio (Ae; Lar, H), bandio (AN-5vill), barandio.
Ref.: A Apend; A Aezk 296; EI 128; Izeta BHizt2 (bandio). Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX (tbn. en Duvoisin y Prop). La forma general es mandio. Hay mandigo en Prop, marandio en T. Agirre y maindio en N. Etxaniz (junto al más frecuente mandio).
- "Redel, del navío" Lar. "Sobrequilla, killagañeko mandio luzea" Ib. "Tabla" A Apend. "Tablón. La tabla pequeña es ol" A Aezk 296. "Zortzi oineko mandioak 'tablas de ocho pies'" EI 128. "Llaman en muchos pueblos al pasadizo o puente que se establece en algunos caseríos para el paso de los carros al desván. También llaman mandio a cierta clase de maderos que ponen en los lagares. En 1729 se dice en unas cuentas de fábrica de Fuenterrabía: "por 209 codos de madera de mandios para hacer la puerta nueva del sagrario y 4 bancos para la iglesia al precio de dos reales codo". En 1747 hay dos partidas de mandios que se entregan para el órgano" SMuj EEs 1921, 105. "Aritz bandiuakin in dugu otaska (AN-5vill)" Izeta BHizt2. "Antiguamente los lagares no tenían prensas ni usos [sic] para prensar la manzana y en su lugar ponían encima de la manzana tablones y para pesar sobre éstos un gran tronco muy pesado, que con su peso iba apretando la manzana y extrayéndole el zumo. A ese tronco llamaban urkotxoa y a veces porque pesara más le dejaban con sus grandes ramas. [...]. Barandiyua, llaman a los cerrados o paredes de los lados, que son de madera y forman el cajón o local donde se pone la manzana" SMuj.
- (G-goi-to), maindio (Añ), marandio, bandio (V, G), mandigo (Izt 37r). Ref.: A (mandio, bandio); AEF 1955, 78; Iz UrrAnz (bandixua); Elexp Berg (bandixo). Granero, desván. "Era de trillar [...] en el desván" Añ. "Granero" A. "Bandio, sala de caseríos destinada a depósito de heno, granos, etc." Ib. "Arriba del todo se encuentra el desván (mandioa) a donde entra el carro de bueyes" AEF 1955, 78. "El interior de la casa donde se pone la hierba" Iz UrrAnz. "Oinddio usteke dago bandixuan burdi-garua" Elexp Berg. Etxearen gallur ondoan, ganbara andi bat, mandio bezela, gari, arto, baburrun ta sagar umatuak gordetzeko. Ag G 17. Jauregi antzeko etxe lasai bat, [...] uzta-mandio, abere-ukullu, nekazarien aterpe biurturik. Ag EEs 1917, 169. Garia, berriz, nere mandioan abazkatu. Ol Mt 13, 30 (BiblE mandio; TB, Ip bihitegi, Ur (G) aletoki, Leon selauru, Ker garautegi). Txabolatxo edo mandio dalako bat gertutzeko. Ldi Y 1933, 86. Bazkaz, iñoiz ez ainbat / betea du mandioa. "Pajares". Or Eus 383. Mandiyo aundi batean / artaburuak aletzen. EA OlBe 19. Mandioko bi kutxetan, batean artoa, bestean soñeko, maindire ta azak eta naste. JAIraz Joañixio 10s. Mandio edo ganbara zuloetan [...] egin oi diranak [dantzak], berez dirala pekatu esan genezake. MAtx Gazt 67. Keresen lastoz ildoak aztun eta mandioak beterik ikusi arte. "Horrea". Ibiñ Virgil 92. Arto ta gariz beteko dira / aurten mandio baztarrak. NEtx LBB 368. Azkar-azkar, maindiora ixkillaretan gora izkutatu zan. Ib. 15. Eskuan dauka sardea; larraina garbituko du eta garia mandiora bilduko. IBk Mt 3, 12. v. tbn. Jaukol Biozk 24. Lab Y 1933, 256. BasoM 50. Marandio: TAg Uzt 292.
- (L, BN-ciz-mix-lab ap. A; VocBN, Dv, H), mandigo. Establo, cobertizo. "Étable couverte de chaume" VocBN. "3.º cuadra cubierta de bálago; 4.º tejavana" A. Zilhoa hesiz inguratzen da eta estaltzen mandio bat bezala edo teilaz. Dv Lab 151. Zer ginuen elizatzat? Lastoz estalia den mandigo aphal bat. Prop 1904 (ap. DRA).
- "(B), estacada gruesa de los fosos" A. "Seto, valla hecha con ramas gruesas. Gure belaia etsi dugu mandio ederra inik" Izeta BHizt2.
- "(Ae), madera" EAEL 126.
Berri ona zalantzarik gabe. Urte luzeetan pertsona askok egindako lan bikainaren beste aurrerako urratsa. Urtetan egon gara itxaroten eta hemen, Sustatun, noizko galdera noiz edo noiz argitaratu egin da.
Niri kontatu didate informatikaren garaien aurretik nola egiten zen OEH hori. Ehunka zapata kutxetan gordetzen omen zituzten Mitxelenak eta enparauek hitzen fitxak. Eta zapata kutxa horiek belaunaldiz belaunaldi osatu egin dira eta eskutik eskura igaro dira. Eskulan eskerga.
Horrelako lan bat ez da inoiz amaituko. Ricardo Gómezek aipatzen duen kritikaz gain, Euskaltzaindiari behar bada eska dakioke sistema bat antolatzeko OEH hori etengabe aberasteko. Ez dut esango hitzen definizioak-eta jende arruntaren esku uztea baina OEH horretan norbaitek hutsuneren bat topatuz gero... Nora jo? Zer egin? Hiztegiak ez dakarren hitzen bat dokumentatuta ikusten badugu, zer egin?
XXI. mendean paperezko dokumentuez gain, sarean topa ditzakegu hamaika dokumentu kontuan hartu beharko, nik uste. XXI. mendeko eguneroko zenbait hitz noiz sartuko dira OEHan? Nork sartuko ditu?
OEH ez da inoiz Wikipedia bezalakoa izango, baina eredu horretatik zertxobait har dezakeela uste dut.
Ricardo Gomezek sarrerakoan dioen bezala, neuk (beste batzuek bezala) kritikatu izan ditut Non-commercial lizentziak. Hala ere, lehen Orotariko paperezkoak zeukan copyright zehatz eta itxiaren ondoan, aurrerapausu handia da orain Euskaltzaindiak emandakoa, eta eskuzabaltasun adibide bat ere bai. Are publikoagoa eta libreagoa izan behar lukeela sinetsita guztiz, dena den.
Bestalde, kontsultagai jartzeaz gain, dena osorik ere jarri dute PDF eran. Hori ere aurrerapausu handia da. Hiztegi Batua ez dago horrela, adibidez, ezin da ale oso bat jaitsi Euskaltzaindiaren webgunetik, CC lizentzia alferrik duela esan daiteke, berrerabilpenak eta kopiak galerazten baititu formatu horrek, NC izan ala ez izan. OEHrekin horrela jokatu ez izana pozgarria da.
Duela urte batzuk blogean argitaratu nituen nire susmo pesimistak baretu dira apur bat: lizentzia txukunago batekin azaldu da materiala sarean (librea ez bada ere), eta gainera osorik jaisteko (orduan egingo ez zutela sinetsita nengoen arren).
Hiztegi Batua osorik jaisteko aukera badago, Creative Commons lizentzia ezarri zenetik, hain zuzen.
Hiztegi Batuaz gain, Euskaltzaindiaren Arauak, Izendegiak eta JAGONET zerbitzuko galde-erantzunak jaitsi daitezke. Guztia, ZIP bakarrean bilduta e-AEB zerbitzuaren bidez. Bi formatutan eskaintzen dira edukiak:
- PDF formatuan: erabiltzaile arruntentzat.
- XML formatuan: Informazioa datu-base gisa berrerabili nahi dutenentzat.
Orotariko Euskal Hiztegia Euskaltzaindiak burutu duen egitasmo handienetakoa da, zalantzarik gabe, handiena ez bada.
Hiztegigintzan ari direnentzako nahitaezko erreferentzia da. Hiztegi historiko honetan jaso dira euskaraz idatzi diren liburu esanguratsu gehienak, aro eta euskalki ezberdinetakoak.
Hamasei liburukitan argitaratuta dago hiztegi hau eta, Euskaltzaindiak orain teknologia berriek eskaintzen duten aukerez baliatuz, ikertzaile eta erabiltzaile ororen eskuetan jartzen du, internet bidez kontsultatu ahal izateko.