Euskal Herriko eta Espainiako bikoizketaz
Landerrek Sustatuko albiste baten erantzun moduan sartu zuen hau. Erantzuna albiste bezala ateratzea interesgarria iruditu zaigu, eta halaxe egin dugu. Bizkoizketaren kontua, kazikismoaren beste adibide bat dela iruditzen zait niri dio Landerrek.
Bizkoizketaren kontua, kazikismoaren beste adibide bat dela iruditzen zait niri. Espainiako kazikismoa, lehenik, eta euskaldunena, bigarrenik. Estatuen erreferente maltzurraren errua da.
Espainia gure eredu?
Espainian hau egiten badute, ba guk beste hau (molde kaxkarragoan, noski). Espainiako gizartea nahi dugu, baina euskaraz, eta hori ezinezkoa da. Gu 600 mila gara, eta beraiek 40 miloi, gutxienez. Esan behar baita, paraboliken auziari esker 300 miloi, edo nik dakit zenbait direla (ikus-entzule potentzialak).
Eredua, beraz, ezin estrapolagarria da, baina hau ezin dugu asumitu, ezin dugu barnetaru. Nik ezin izatea, ba tira, baina Bingen Zupiriak ezin barneratzea, ikusten denez, tragedia da.
Clint Eastwood negargarria
Clint Eastwood askoz ere negargarriagoa da euskaraz gaztelaniaz baino. Baina gaztelaniaz ere patetikoa da, Constantino Romeroren ahots manikeo eta anti-teatralaren erruz. Estwood, gainera, adibide bat da, bat bakarra: milaka daude.
Espainian bikoizketa onak?
Zinema, beste gauza asko bezala, ezin da Francoren kultura ministeritzaren ikuspegitik ikusi, gure hondamendia izango litzatekeelako. Eta horrela ari gara, orain arte behintzat. Francok hasi zuen bikoizketaren roilo hori, eta oraindik ere askotan entzuten da zentzurik gabeko topiko ustel hori: Txo, Espainian kriston bikoizlariak zeudek. To, ba geldi daitezela bertan, guk ez ditugu behar-eta.
Proposamena: Jatorrizko bertsioa
Eman dezatela zinema jatorrizko bertsioan, eta azpititula dezatela euskaraz, eta kito. Dirua, igual igual galduko da (ez baitu inork ikusiko), baina gutxienez bikoizketarena aurreztuko dugu. Ez da gutxi. Eta zinema ikusten hasiko gara, behingoz.
Erantzunak
Ni ere jatorrizko bertsioa ematearen aldekoa naiz. ezin uka daiteke eta filmeek asko galtzen dutela ohituta gaituzten ahotsekin. Ulergarria da hala ere jende askok pelikula erdi baino gehiago galduko lukeela irakurketan. Baina... niretzako bertsiorik jatorrena litzateke jatorrizko bertsioan ikusteko aukera izatea.
Bikoizketaren gaia erosotasun, aberastasun, etabarreko kontuak dira. Niretzat, filma euskeraz entzutea erosoagoa da, eta jatorrizko hizkuntzan, aldiz, aberatsagoa. Biak dituzte aldeko eta kontrako gauzak: dirua, sinesgarritasuna, ... Eta honetaz asko idatzi dezakegu.
Baina gai hau alde batera hutsiz jorratu dezagun honen inguruan gertatzen ari den eskubide urraketa garbi bat: azpitituloak ez jartzearena.
Zergatik diot hau? Azpitituloak beharrezkoak direlako. Euskal Herriko gorrek informazioa jasotzeko duten modu bakarra delako, eta honek inori axola ez diolako. Gorrek duten beharraz ez da inor arduratzen eta guk ez diegu jaramonik egiten. Gor euskaldunak hamaika aldiz zuzendu dira ETB-ko arduradunei, baina bertan euskaldun gor asko daudela atzeman daiteke; ETB-n argi dute gorrak ez dirala diru iturri, gutxi diralako, eta euskaldunak gutxiago gainera. Entzuten dugunok euren alde egiten dugunagatik behintzat jai dute.
Eskatu dezagun behin eta betirako, ETB-k bere filmak eta albistegiak azpititulatzea. Guztion mesederako eskubide bat delako:
- Gor euskaldenak informazioa jasotzeko.
- Euskaldunberriak euskara ikasteko.
- Alfabetatu gabeko euskaldunzaharrak euskaraz irakurtzen eta idazten ikasteko.
Bikoizketa aukera bat da (garestia gainera) eta azpititulatzea eskubide bat (merkea gainera).
Eta ETB 2n ere filmak jatorrizkoan eta azpitituluekin ematea proposatzen duzu?
Eta zer gertatuko da telesail, marrazki bizidun eta abarrekin? Haur euskaldunek Xin-Txan eta japonesez ikusi beharko dute?
Bikoizketarena ez da bakarrik espainiarren kontu bat, etxean parabolikoa daukagu eta nik film amerikarrak frantsesez, italieraz eta alemanieraz ikusi izan ditut (lipartxo batez, erran nahi baitut).
Nire ustez, bederen, bikoizketak gehiago laguntzen du euskararen normalizazioan. Geronen familian ikusi baitut nola aipaturiko Xin-Txanek laguntzen duen gure haurrek euskaraz egitean. (eta ez dut uste eragin berberea izanen lukeenik japonesez emanen balute).
Gainera, ez dut uste zirt ala zart egiteko kontua denik. Gauza batzuk euskaraturik eta bertze batzuk jatorrizkoan eman litezke (azkenak ETB2n, euskarazko azpitituluekin, ematearen alde egonen nitzateke ni).
Dena den, badirudi ETB1ek euskaratzean dirurik ez alferrikatzeko modu bat aurkitu duela: Orduak eta orduak betetzen dituzte Gag-gag eta antzeko programa mutuekin.
Guztiz bat nator azpitituluen istoriarekin. Inperio kulturalen unibertsaltasunaren diskurtsoak hortik egiten du kale: dena euren prismatik, euren ahotsetatik entzuten dute. Ez dago beste soinuetarako tarterik. Euskarak ezin du hor konpetitu eta gainera euskaldunak aberastu egingo gara polifonia zabalago batekin. Esaterako Marx anaiak ingelesez entzun edo espainolez entzun, bada hor alderik, eta ulertu ez arren grazia egiten du Grouchoren doinu xelebre horrek.
Datu bat, atzoko Berria begiratu eta hegoaldean JBA Bilbon eta Donostin besterik ez da ageri, orotara 4 areto. Iparraldean aldiz, 15 pelikula ikus daitezke JBAn. Askoz ere jende gutxiago, askoz ere areto gutxiago, eta hara! Non da gure eredua?
Nire printzipioa da euskaldunok ez garela munduko beste edozein herri baino bizkorragoak, baina inozoagoak ere ez, horratik. Beraz, azpitituluak oso bizkor doazela dioenak sasoi bateko anuntzioa gogorarazten dit: "o veo los subtítulos o veo la película. Whisky DYC, gente sin complejos." Izan hadi arrunta, snobbismoetatik urrun lotsa barik. Portugesek, holandarrek, norvegiarrek... jende horrek guztiak egiten badu, tontoagoak ote gara gu? Herrialde horietako ereduak ondo aztertu beharko lirateke, Xin Txan animazioari dagokionez ez dakit zein den bere benetako ahotsa, baina postura japonieraz ere norbaitek bikoiztu dituela irudiak. Animazioak ez du berezko ahotsik, beraz, lasai bikoiztu liteke hori agian.
Bikoizketa ametitzeak gure diglosia barneratzea dakar, ezin da, ezinezkoa da ostiralero-ostiralero estreinatzen diren film guztiak euskaratzea, ez dago dirurik, ez merkaturik, ez bikoztailerik. Ez orain ez 20 urte barru. Beraz beti morrontza horretan bizitzea esan gura du, kuotekin, dozena erdi film bikoiztu eta gainontzekoak ezinbestean espainolez ikusi behar Hegoaldean. Baina zergatik ez aprobetxatu filmak merkeago ikusteko daukagun parada eta bidenabar Espainia osoan dagoen azpitituluen hutsunea?
Euskara entzutea derrigorrezkoa dela uste duzuenok (ni ere bat nator, baina euskaraz sorturik bada), zergatik ez hartu poloniarren eta errusiarren eredua? Dokumentalak legez bikoiztu fikzioa, hau da, gizonezko ahots bat eta emakumezko beste bat, azpitik jatorrizkoa entzuten dela. Dramatismo guztia galdetuko lukeela uste duzue, ezta? Baina azken batean konbentzioak dira kontuok eta eurak ohituta daude horretara. Pentsa zer iruditu behar zaien holandarrei AEBko aktore ezagunak ahots enlatatuz entzunez gero. Iruzur egiten dieten irudipena dute. Gu ere noizbait horra helduz gero, asko litzateke. GAztelerazko bikoizketak ere ez genituzke onartuko. Badugu antzeko kasurik: hain zuzen ere jatorrizkora ohituta gauden kasuetan, gaztelerazkoetan hain zuzen ere. Onar ezazue, ez dizue min egiten grazia espainolezko azentu eta jergan daukaten aktoreak euskaraz entzuteak? Airbag? El dia de la bestia? Hori euskaraz ikustea militantzia kontua baino ezin da izan. bada hori bera gainontzeko hizkuntzekin sentitzea gurako nuke, nahiz eta ulertu ez, ahots enlatatuak belarrian kalte egitea.
Eta orduan zer entzungo dugu euskaraz? Bada, euskaraz egiten duguna. Hori oso gutxi dela?
Amigo, hori beste gai bat da, baina euskarazko liburu arrakastatsuak gazteleraz, mundu mailan zinemarako oso hizkuntza garrantzitsua inondik ere, filmatzen diren sasoietan gabiltza.
Ez dakit, baina uste dut Frantzian ere bikoizketa erabiltzen dela. Beraz, frankista dela esan daiteke, oso ondo geratzen da, baina egiaren zati bat besterik ez da.
Eta telesailak nola emititu behar dituzte? Azpititulatuak ere bai? Ez dakit, ideiak ez nau gehiegi konbenzitzen...
Nik uste dut, bikoizketarena, ohitze kontuak besterik ez dela. ETB2n askotan ematen dituzte Euskal Herrian bikoiztutako pelikulak, hau da euskal bikoizketa aktoreekin, eta inor ez da kexatzen. Inori ez zaio arraroa gertatzen.