Toti Martinez de Lezearen lehenengo euskarazko liburua, Durangorako

Edo ez naiz aklaratzen, edo ez dut ezer ondo ulertu.

Liburu berri hau, zelan dago idatzita? Euskaraz ala gaztelaniaz?



Ez dut piperrik ere ulertu artikulu honetan.



Hobeto azaltzerik bai?



Toti Martinez de Lezeak, bere herrian Itxaropena deitzen diogu guztiok, euskaraz idatzi du? Ala euskarara ekarri dute berak gaztelaniaz idatzitakoa?



Santxo azkarra izango zen, gu ez ordea.

Jatorrizkoa euskarazkoa izango da. Toti Martinez de Lezeak gazteleraz idatzi du. Itzuli egin du Elena Touyarouek eta euskaraz bakarrik kaleratuko da.

Ez da kaleratuko lehenengo gazteleraz eta gero itzulpena. Itzulpena bera argitaratuko dute lehenengo.

Liburuaren sormenean erabilitako hizkuntza gaztelania izanda, bestea itzulpena da, nahiz eta itzulpena jatorrizko bertsioa baino lehen argitaratzen duten.



idazleak, zerbait idazterakoan, burmuinean duen istorioari -edo sentimenari- hitzak jartzen dizkio, hau da, idaztean istorioa testu bihurtzen du (eta ondorioz kodifikatu egiten du). Agian burmuineko pentsamenduek ez dute hizkuntzarik (hizkuntza kodea besterik ez delako), baina pentsamenduak paperaren gainean isurtzean hizkuntza bat derrigorrez erabili behar da, aukeratu egin behar da, kasu honetan gaztelania ala euskara, eta hizkuntza aukeratu ondoren, istorioa hizkuntza horretan pentsatu eta idatzi behar da ("itzuli" nolabait).Hori da lehenengo eta jatorrizko bertsioa. Eta testuaren lehenengo idazkeraren ondokoak itzulpenak baino, moldapenak dira, azken batean hizkuntzak euren artean ez direlako "kalko perfektuak"



Bestaldetik ez naiz aditua kontu hauetan eta litekeena oker egotea, baina Lezea anderearen liburuarena hobeto saltzeko estrategia bat iruditzen zait, euskarari bide batez mesedegarri izan dakiokeen arren.

Ados nago puntu batean: jatorrizkoa gaztelaniazkoa da, eta kitto. Ez du merezi kontu horri buelatarik batere ematerik, ebidentea baita edozeinentzat.



Gaineratu daiteke, agian, munduan badirela horrelako kasu gehiago, hots, liburua hizkuntza batean idatzi eta lehenengo aldiz beste batean kaleratu. Adibidez, hori izan da urte askoan Milan Kunderak egin izan duena: txekieraz idatzi eta frantsesezko itzulpena argitaratu (eta ingelesezkoa, gaztelaniazkoa...) harik eta txekierazko jatorrizkoa argitaratzea lortzen zuen arte. Arrazoia garbia da: bere liburuak debekatuta zeuden Txekian eta, beraz, haiek txekieraz argitaratzea oso zaila zen; aldiz, oso idazle ezaguna zen Frantzian. Ziur naiz horrelako kasu gehiago egon direla eta daudela. Beraz, ez gaude kasu ikaragarri arraro baten aurrean, nahiz eta aitortu beharko den ez dela egunerokoa, ziur aski.





Baina nire benetako helburua Lezeta anderea zoriontzea da. Ez dut inondik inora sinesten balizko helburu komerzialen arabera hartutako erabakia izan denik. Zinez, ez dut uste horrela jokatuta dirurik irabaziko duenik nahiz eta, ziur aski, galdu ere ez duen galduko. Aitzitik, uste dut erabaki horren bitartez euskararenganako nolabaiteko maitasuna, errespetua, ez dakit, atxikimendua erakutsi nahi izan duela. Eztabaida daiteke era horretako erabakiak eraginkorrak ote diren euskararen garatze bidean, baina Lezeta andrearen asmoa uste dut ez dela zalantzan jartzekoa. Nik eskerrak ematen diot eta aurrerantzean ere bide beretik segitzeko animatzen dut. Edo, zergatik ez, beste "jauzi kualitatibo" bat emateko animatzen dut.

Galdera tonto bat. Erreferentzia bibliografikoez, ISBN-ez eta enparauez ezer ez dakien batek eginda.



Gaztelerazko bertsioa kaleratzen denean (kaleratuko baita, seguru), zer izango da? Jatorrizkoa?



Fitxa bibliografikoetan hori azaltzen da nonbait? Hau da, euskarazko bertsioa itzulpen moduan agertuko da, baina zeren itzulpen? Kaleratu ez den zeozerren itzulpen? Eta gaztelerazkoa, aurreko bertsio baten jatorrizko bertsio izango da, nahiz eta beranduago irten? Edo zer demontre? Horrek gauzok nola adierazten dira (adierazten badira)?

>

> Baina nire benetako helburua Lezeta anderea zoriontzea da.



Lezea, Pruden, Martinez de Lezeak T asko du izenean, Toti horretan (ponte-izena hori ote? autoridadeetan nola agertuko ote zaizue?) adibidez, baina ez Lezea Lezeta bihurtzeko bezainbat T.

Tira, beti da pozgarria inguruan Luistxo bezalako langile fin, zorrotz, zoli, zalu, zailu (adjetivo gehiagotarako, ikus sinonimoen hiztegiren bat: denak datoz harira) eta, batez ere, kupidagabeak ikustea. Arrazoi du, gehienetan lez. Lezea, eta ez Lezeta. Horri, jakina, akats tipografikoa deitzen zaio, eta ez du zerikusirik bibliotekonomiarekin.



Eta, orain bai, bibliotekonomiari dagokionez: balizko liburu horren katalogazioa nola egin? Hara, liburua ikusi arte ezin da ganorazko ezer erantzun. Alegia, jatorrizko izenburua (erran nahi baita, gaztelaniazkoa) liburuan bertan nonbaiten aipatzen bada, fitxa katalografikoan jar daiteke, dela ohar batean, dela izenburu hautatuentzako tokian, katalogo horren moldeen arabera.



Eta gaztelaniazko jatorrizko hori inon aipatzen ez bada? Hara, kasu horretan fitxan inon jarri ahal izateko iturria aipatu beharko da, hots, nork esana dakigun jatorrizko hori existitzen dela eta zehatz-mehatz horixe dela. Bestela, ezin da inon ezer jarri.



Eta nork esango digu halakorik? Edo egileak berak, edo autoritate nabarmen batek, erran nahi baita, lurralde horretako agentzia katalografiko ofizialak, beste hitz ezagunago batzuen bitartez, Biblioteka Nazionalak. Zeren suposatzen baita Biblioteka Nazioanala arduratuko dela informazioa hori eskuratu eta egiaztatzeaz eta, ondorioz, hark esandakoa sinetsi behar dugula, besterik gabe.



Eta Biblioteka Nazionalik ez badago, negargurazko ibar ilun honetan gertatzen zaigun bezala? Bada, ez badago, egin egin beharko da, edo txapuzak egiten segitu, orain arte gertatzen den bezala (eta, dirudienez, urte askotarako).



Horrela daude gauzak.

Ene lagunak, bi gauzatxo esan nahi dut. Lehengo, nire aukera izan da nobela euskaraz agertzea; euskaraz irakurketari laguntzeko nire modu bakarra da. Euskaraz zuzen idatzi ezin dut, hau egia da, baina bihotzez euskaldun sentitzen naiz ta euskaldun irakurleak dauzkat nire istorioak euskaraz irakurri nahi dutela. Bigarren, hemendik hilabete batzuera gaztelaniaz eta frantsesez agertuko da nobela. Euskaldun asko badira, Iparralden eta Hegoalden, euskaraz irakurtzen ezin duten, eta 'baskoak' asko dira maitatzen dutela gure Herria ta euskara ez dakiten. Eleberri hau berria da ta euskeraz argiratuta izango da, niretzat hau gauz garrantzitzu bakarra da.



Besarkada bat, Toti

Mila esker, Toti

Eta euskaldun analfabeto batek asmatutako eta beste euskaldun elebidun bati kontatutako historioa , azken honek hitzez-hitz ( baina erdaraz ) argitaratutako liburu baten kasuan, jatorrizkoa zein izango den argituko dit norbaitek ?. Parkatu nire "paja-mental" hau.

Toti Martinez de Lezea idazleari elkarrizketa gaur Berria egunkarian.

Beste kontu batzuen artean, Sustatun izandako eztabaida ere aipatzen du, eta zenbait puntu zehazten eta argitzen ditu. Liburuaren izenburua zein izango den ere esaten du: Hautsi da katea.

Hementxe pare bat galdera-erantzun:
(Berriatik hartuta)

---------

Eta eleberri bat euskaraz aterako duzu laster, Durangoko Azokarako.

Hala da. Oso pozik nago, aspaldiko ametsa delako. Hautsi da katea izango du izenburua.

Gaztelaniaz idatzita dago, zuk horrela idazten duzu; baina itzulpena argitaratuko duzu lehendabizi. Zergatik?

Itzulpena dela esan baino, nik esango nuke gaztelaniaz idatzita egon arren, euskaraz argitaratuko den eleberria dela. Zergatik? Hau delako euskarazko literaturari laguntzeko dudan modu bakarra. Baditut irakurle euskaldunak, eta gustatuko litzaidake horiek ere euskaraz irakurtzea. Ilusio handia egiten dit. Gainera, eleberri ederra da.

Zein da gaia?

Iparraldean dago kokatuta, Saran, eta Iraultzaren garaian. Kontatzen dut nola bizi izan zuten mugarena, kontrabandoa, ihesaldiak.

Sustatu eztabaidagunean aipatu da kontua, eta gorabeherak izan dira, ea zein den jatorrizkoa benetan, gaztelaniazkoa ala euskarazkoa.

Ez gaitezen ergelak izan: nik gaztelaniaz idatzi dut, eta eleberria gaztelaniaz aterako da, nik nahi dudanean. Eta gauza bat esango dizut, gainera: euskal idazleek gaztelaniaz argitaratzen baldin badute, ez dakit nik zergatik ezin dudan euskaraz argitaratu. Norbaitek esan du diruarekin lotutako arrazoiak ditudala hori egiteko. Ulertuko duzun bezala, arrazoia dirua balitz, ez nintzateke batere kezkatuko. Zuzenean gaztelaniaz argitaratuko nuke. Arrazoi pertsonalengatik egin dut, gogoa daukadalako, eta euskarazko eleberri bat edukitzeko gogo handiak nituelako, eta hau delako modu bakarra. Ez dut arrazoi gehiago eman beharrik.