Rubioren eztenkadak
Inon irakurrita daukat kritika beti izaten dela suntsitzeko, eta, hortaz, ez duela zentzurik "kritika konstruktiboa" esateak. Beharbada hala da, baina suntsitzeak asmo bi izan ditzake: gauza hobea eragitea, edo, osteantzean, ezereztea, deuseztea, ezabatzea. Jakin nahi nuke nik bietarik zein asmo darabilen Jesus Rubiok Euskararen garabideak argitaratu zuenez geroztik.
Guztiz zilegi da euskarazko testuen kalitatea gaitzestea, eta akulua sartzea hobeak egin ditzagun. Beharrezkoa ere baderitzot. Baliteke Rubioren hitzak eztenkadak baino ez izatea, eta baliteke, euskararen egitura antiinformatiboa dela esaten duenean, geure buruazko estimua mindu nahi izatea, susper gaitezen.
Baliteke, baina ez dirudi hala denik. Batetik, Rubiok berandu hartu duelako akulua. Gogoratu besterik ez dago Garziak, Hidalgok, Alberdik eta bestek azkenaldian egindako lana. Bestetik, euskararen gaitz omen direnen konponbidea aurkitu bide duelako: neoeuskara prepositiboa.
Zinez uste banu euskararen baliabideak ez direla behar bezain doiak eta malguak edozein pentsamendu edo edozein ideia behar bezain zehatz eta komunikatiboki azaltzeko, orduan, etsi egingo nuke, euskara alde batera utziko nuke; baina ez nintzateke esperantokerietan hasiko, ez nuke alferreko ahaleginik egingo ez hiztun-komunitaterik, ez historiarik, ez pentsaera-ondarerik ez duen hizkuntza bat asmatzen, are gutxiago, neomintzaira horren bokazioa, edo xedea, mikrolokala izanik.
Beharbada, Rubioren amua irentsi dut, eta berak espero bezalako erreakzioa izan dut, ez mezua idazteagatik, baizik mezu hau idazteko gogoarekin batera piztu zaidan hobetzeko irrikagatik. Nolanahi den, polemika honek luze iraungo duela jakinda, Rubioren argumentuei erantzun nahi nieke, neure gisa.
- Itzulpenaren kalitateak ez du xede-hizkuntzaren gaitasuna erakusten, itzultzailearen gaitasuna baizik (epeak, ordaina eta abar "ahazten" baditugu, jakina).
- Euskarazko testuen produkzioaren zati handi-handi bat, zoritxarrez, gaztelaniaren itzulpenetatik dator. Horrela nekezagoa da euskarak bere baliabideak garatzea.
- Gure inguruko hizkuntzek mendeak izan dituzte euren adierazpideak garatzeko. Ez hori bakarrik: hiztun-komunitate askoz zabalagoak; legearen babesa; eta eskola, belaunaldien eta belaunaldien berdintzaile eta trebatzailetzat. Haien aldean, miraria dirudi euskarak urte gutxian egin duen aurrerabideak.
- Hizkuntza baten adierazpideak ez dira beste batenak baino hobeak, komunikatiboagoak, edo teknikoki garatuagoak. Gakoa ez da adierazpide batzuk edo beste batzuk erabiltzea, baizik testua antolatzen jakitea.
- Mito batzuk apurtzeko ordua heldu da. Normala da Kant askoz hobeto egotea itzulita gaztelaniara, euskarara baino. Euskarara behin baino ez da itzuli, premiak larrituta, filosofiako hiztegia artean landu gabe zegoela. Gaztelaniara, ostera, mila bider itzuli da, eta mila eskuk orraztu dute testua, eta pentsamendu-testuen tradizio luzea eta sendoa izan dute oinarri. Hori dena, baina, ez da ezeren berme gaztelaniarentzat, ehunka eta ehunka testu produzitzen baitira gaztelaniaz egunero erabat traketsak, ulertezinak eta antikomunikatiboak.
Erantzunak
Erramun Gerrikagoitia jaunak, zeinaren mezuak sustatu-n irakurri ahal izan baititut, ongi ikasi du Jesus Rubioren liburua.
Orain badaki esaten euskarazkoa ez den "tzat gizona", noiz eta euskaldunok euskaraz "gizonarentzat" esaten baitakite.
Joskera edo sintaxi rubiozale honi pseudolapurtera klasikoa eransten dio, nondik eta euskararen antza duen hizkera bat sortua baitu.
Neuk argi esan behar dut ezen ez dudala zerikusirik joera idiota honekin.
Neure lehenengo euskara lapurtera klasikoa izan da. Hauxe da neure euskalkia, baina neuk ez dut idatziko neure euskalkian, zeren Euskaltzaindiaren euskara batua besarkatu baitut azkenengo urte hauetan.
Zergatik aldaketa hau?
Zergatik idazten zuen Frederico Krutwigek lapurtera klasikoan?
Zergatik idazten genuen horrela Krutwigen lagunok?
Sinpleki heterodoxoak izan nahi genuelako. Geure helburuak lortzeko bidean heterodoxo izatea egokitu zitzaigun.
Neuk behin galdetu nion Fredericori ea zer egingo lukeen berak euskaldun guztiok Euskaltzaindiaren euskara batuaren ordez geure lapurtera klasikoa onartuko balute.
Beste modu batera idazten hasi beharko ginatekeela erantzun zidan, adibidez, euskara baina alfabeto grekoan.
Hau lortu ondoren, geu grekerara pasatuko ginen, eta kito.
Hau da, geuk markatzen genuen bide bat euskaldun gehienontzat beti ere urrunegi eramango lukeena.
Baina, geuk bagenekien bide hori ezina zela euskaldunontzat... bagenekien ezen geuk planteatzen genuena ezin erdietsizkoa zela euskaldunontzat.
Hala ere, bide hori seinalatzen genuen, zeren horixe egin behar genuela egokitu zitzaigula iruditzen baitzitzaigun.
Huts egin genuen?
Bai, huts egin genuen.
Zorte txarra.
Orain txintxotu beharra etorri zaigu, eta txintxotzen eta formaltzen ari gara.
Biba Txintxo Herria!
Josu Lavin, Hartz
**************
Eskerrik asko, sustatu honetatik
www.geocities.com/josulavin/Garabidetan.html
lekura haur egindako 17 bisitaldiengatik.
Aurreko bost egunetan ez baita bisitarik egon.
Gora Euskaltzaindiaren Euskara Batua!
Josu Lavin, Hartz
**************
Ez duke importantzia handirik.
Ez duke importantziarik eta ezta zentzurik galdetzeak ea J. Rubioren ezkenkadak ea diren intentione onez eginak zentzu eta desio positivoan edo aitzitik othe diren eginak eztenkadok intentione gaiztoz eta maltzurrez kopuru betheak. ¿Zertan luke horrek importantzia? ¿Zertan litzateke determinantea hori jakitea?
Litzateke, nire aburuz, nola erraitea eta galdetzea ea astronomo Niccolo Copernico-k (Thorn, Alemania, egungo Polonia 1473, Frauenberg, Alemania 1543), zeina bait da aita on theoria heliozentrikoa zeinak revatitu eta nullatu bait zuen Ptolomeoren theoria geozentrikoa, ea planteatu zuen theoria berria intentione onez edo hagitz gaiztoz refutatzeko Jainkoari eta Elizeari bere monopolio ideologikoa. Galdera honek ez zuen orduan eta gutiago orain base zientifikorik deus, salvu -akaso- tzat orduko reaktionarioak.
Buruz guzi hontaz (hizkuntza batek behar duen edo lukeen diskursivitate syntaktikoa) behar lukete zerbait erran -euskal populuaren argigarri eta gida kultural modura- gure akademiko universitarioek, eta ditut aiphatu nahi, punpa lasterrez iraizean, kasurako: I. Sarasola, X. Kintana, A. Eguzkitza edo P. Salaburu.
Zain gauzkate on bere opinione razonatua, izanik ere bakhoitzaren heinaren araberakoa.
Ez naiz ni aditua gaian, baina Rubioren liburuaren inguruan irakurri ditudanen artean, Patxi Petrirenak Egunkarian idatzaitakoari deritzot zentzuzkoen. Zioen Patxik euskarak berak badituela baliabideak egitura komunikatiboa lortzeko. Ni ados nago horrekin, eta hori esateko egiten den analisiarekin. Izan ere, Petrirenak onartu egiten du, inplizituki behintzat, beharrezkoa dela euskarak egitura komunikatiboa aurkitzea, alegia, informazioa aurreratzea.
Ez da gutxi. Duela urte batzuk, hitzaldi batean Joxe Agustin Arrieta idazleak esan zuen berak idazten zuela euskaldunak txinoak adina bagina bezala, eta bere esaldi bat ulertzeko, irakurleak bost aldiz irakurri behar bazuen, errua ez zela berea, irakurlearena baizik. Zenbat aldiz entzun behar izan ote dugu "es ke, agian, ez zaudete ohituta maila honetako euskaraz irakurtzera"!
Nago horren aurka. Eta Petrirenarekin ados. Esaterako, Galdegaiaren kontua ahaztuko bagenu, edo malguago hartuko bagenu, ibilia legoke bidearen zati handia. Zer esanik ez erlatibozkoak zentzuz erabiliko bagenitu.
Erramunek dio:
"salvu -akaso- tzat orduko reaktionarioak"
Nola dakigu ezen TZAT preposizioa "reaktionarioak" horri dagokiola eta ez "orduko" hitzari?
Jesus Rubioren diagnostikoa zuzena da oso, baina soluziobidea inpraktikablea da.
Gure idazleek eta hiztunek garatu dituzten baliabideak ez baditu Euskaltzaindiak normaltasunez onartzen, nola onartuko dira honelako proposamenak?
Sinpleki ezina.
Ilargitik jaitsi beharra daukazue.
Euskararen arazo inplizitoak ez dauka soluziorik.
Euskarari heriotz kiratsa dario edonondik.
Adiskidetsuki
Josu Lavin
********
Andorekin zeharo bat nator.
Galdegaia zakarrontzira bota beharra dago eta adberbio eta izenorde erlatiboak erabili.
Dena dela, bata bezala bestea ere egiten ikasi beharra dago.
Modu naturalean erabili behar dira.
Esate baterako:
Ez gara okindegira joango eta honela hitzegingo:
"Eman iezadazu ogi bat, zeina etxean jango baitut"
Adberbio eta izenorde erlatiboak erabili behar dira erabili behar direnean.
Hauxe berau inguruko erdaretan gertatzen da, zeinetan erlatiboak erabiltzen baitira soil-soilik noiz eta erabili behar baitira.
Adeitsuki
Josu Lavin
*********
Eskerrik asko sustatu-erabiltzaileontzat.
Atzo eta gaurko bisitaldiak 33.
Inoiz ez da izan hain bisitatua.
Inork bere iritzia eman nahi izan baliezat pribatuki ere egin liezadake:
hartzABILDUAeuskalherria.org
josulavinABILDUAhotmail.com
Josu Lavin
********
Badirudi ezen Asier Larrinaga nire kasuan balego atzeko atetik alde egingo lukeela, ixil-ixilean, ezer azaldu gabe (nahiz-eta azalpenak izan), eta hor konpon Herria eta Herriondoa, Zientzia eta Zientziondoa. Jakina, jokamolde hori profesionalki oso defizientea izateaz gain, etikoki erabat gaitzesgarria izango litzateke.
Tamalez, ohitzen hasiak gara tu jokamolde etikoki gaitzesgarri eta profesionalki defizienteak inter gure hizkuntzalariak eta euren ingurukoak (zuzentzaileak barne), ohitzen hasiak gara ikusten nola euskararen goi-mailetan behin eta berriro ahazten den hitz klabe bat: erantzukizuna, zein baita erantzuteko betebeharra, obligazioa. Zeren, hemen ez du inork gaian serioski sartu nahi. Batek esperoko luke beste jokamolde bat, beste jarrera bat, bereziki inter pertsonak ze habitatzen baitute jakinduriaren tenploa; baina bistan da, iparra galduta gabiltza, eta ez dakigu diferentziatzen inter inportantea eta gutxiago inportantea. Edozein aitzakia da ona afin-eta ebidentzia ez onartzeko.
Gero, hitz egingo digute buruz arazo larriak ze segituko zaizkigun baldin esaten badugu bizkarzainak ordez-eta ez dakit zer; mintzatuko zaizkigu, autoritate handiz hori bai, buruz aingeruen sexua, baina sahiestuko (edo ixilduko) dute benetako debatea buruz euskararen erronka nagusia, zein baita bere (akaso ezinezko) garapen diskurtsiboa. Ezinezkoa bada, izan dadila, baina gutxienez argi utzi beharko dugu zein den arazoa eta balizko konponbideak, ezta?
- Absurdoari buruz, irakur Jacinto Iturbe kimikoaren honako zita buruz euskararen garabideak, in EHUko Ekaia aldizkaria, 16. alea, 2002:
- Euskara -eta euskaldunok- kultura unibertsalaren jasotzaile netoa da -gara-, eta kultura hori hizkuntza ezberdinetan dator, nagusiki ingelesa, gaztelaniera eta frantsesa. Horren aurrean, euskarak -eta euskaldunok- ideiak, hitzak eta baliabide estilistiko berriak bereganatzen ditu -geureganatzen ditugu- . Absurdoa da, eta hizkuntzaren bilakabidearen kontrakoa, "ideiak bai baina hitzak ez" delako planteamendua, eta horrela, euskararen hiztegia -eta euskaldunona- aberastuz joan da denborarekin maileguak eta hitz berriak, ideia berriekin, behar izan direnean hartuz.
Ildo honetatik segituz, "ideiak eta hitzak bai baina baliabide estilistikoak ez" delako planteamendua ez-egokia iruditzen zait. Euskararen historian anaforikoak (zein baita, eta antzekoak) sartu ziren euskarak -eta euskaldunek- ideia berriak bideratzeko behar zituenean. Eta antzera ahozko hainbat baliabide paragramatikalekin (paragramatikalak, gramatiketan ez direlako normalean ikusten, eta ikusten direnean, sarri gaitzesteko da).
Baina, nork ukatu ahal du inter preposizioa dela komunikatiboki askoz ahaltsuagoa ezi bere kide pospositiboa? Aditza aurreratuz, eta baliabide prepositiboak konbinatuz zer gertatzen da? Agertzen zaigula pentsabide eta mintzabide progresiboa (diskurtsiboa), hau da klase oneneko garapen humanoa.
Apasionantea da guztia eztabaida honetan, esaten direnak eta esateko moduak.
Nik esana dut nire iritzia.
Hala ere, gauza bat erantsi nahi dut. Nik nahi dut euskararen eztabaida Jesus Rubiok mahairatzen duen honetan jartzea. Ni prest nago Rubioren proposamenak jarraitzeko, baldin eta beste modurik ez badago bat egiteko pentsatzeko modua eta idaztekoa. Eta lan horretan hasten ez bada inor, nekez egongo da. Nik panikoa egungo zuzentzaileei diet, ez Rubiori, zeinak badakien norako bidea hartu behar den.
Kaixo Jesus,
Zeuk badakizu ezen japonesa euskararen antzeko joskera altubetarra zuela.
Nola konpontzen dira haiek ingelesetik datorkien guztia japonesez ematen?
Neuk entzuna dut ezen japonesaren sintaxia zeharo atzekoz aurreratzen ari dela azkenengo urte hauetan.
Ba al duzu daturik?
Dena dela argi esan behar dut ezen euskarak jadanik garaturik dituen baliabide prepositiboak ez direla onartu nahi.
Nolatan bada onartuko dira zure tu, on, inter, in, etc.?
Atxaga batek inoiz adierazi al du adierazpen arazorik duenz?
Baina hemen kontua bestelakoa da:
Euskaldun gehienok tranpa egiten dute, euskaraz hitzegin arren erdaraz pentsatzen baitute, eman dezagun, komunean daudenean bere buruarekin berbetan.
Zuk zein hizkuntzatan pentsatzen duzu?
Zein hizkuntzatan darabilazu barneko mintzoa?
Izan zaitez sintzero eta erantzun iezadazu, otoi!
Josu Lavin, Hartz
**************
Jesus Rubio:
Tamalez, ohitzen hasiak gara tu jokamolde etikoki gaitzesgarri eta profesionalki defizienteak inter gure hizkuntzalariak eta euren ingurukoak (zuzentzaileak barne).
Josu Lavin:
Tamalez, ohitzen hasiak gara etikoki gaitzesgarri eta profesionalki defiziente diren jokamoldeetara, zeinak gertatzen baitira gure hizkuntzalarien eta euren ingurukoen artean (zuzentzaileak barne).
Bigarren molde honetako esaldiak normaltasunez erabili ez ditzagun bitartean, lehenengo moldekoak adar jotze deskaratua izango dira.
Adeitsuki
Josu Lavin
********
Kaixo Jesus,
Nik idazten badut ondoko esaldia:
Longo tempore ha essito proclamato que las linguas naturales son troppo irregulares pro poter formar una lingua international. Al contrario, si se acceptan una certa elasticitate et las leges phoneticas, on pote admirar la remarcabile regularitate de la derivation et composition in las parolas venientes ab le latino et le greco. Le solo torto de los fabricantes de linguas internationales est voler la absoluta logica, la absoluta scriptura phonetica. Las linguas non son creationes mathematicas, mais creationes de la vita, lo qual est una altera cosa.
eta esango banu ezen hizkuntza hau espainola dela problemak edukiko nituzke. Berdin esango banu frantsesa, italianoa, e.a. dela.
Hizkuntza hau nik asmatutako ROMANICA da, hau da, hizkuntza erromaniko erkide batua.
Neolatinera ere deitu ahal zaio, zeren latineraren bilakaera historikoaren ondorioa baita.
Zure euskara itxurako hizkuntzarekin gertatzen dena berdintsua da kontua.
Zuk afirmatzen duzu ezen hizkuntza hori EUSKARA dela eta euskaldunek ez dute onartu nahi, zeren egiatan
TZAT GIZONA
esatea
GIZONARENTZAT
esan ordez, sinpleki euskara ez egitea da.
Inork ez dizu pegarik jarriko baldin eta beste izen bat eman badiezozu hizkuntza horri. eman dezagun GARAKERA.
Zeuk egin zenezake gramatika oso bat, metodo oso bat eta mundu aurrean aurkeztu. Agian oso hibrido egokia atera lekizuke Europako hizkuntza erkide gisa aurkezteko.
Ez nago brometan.
Neuk ROMANICAren gramatika, metodoak, hiztegiak, adibide-testuak eta aurkeztu nituen eta orain arte, bederen, hamabi bat pertsonak ikasia dute.
Bi urte edo pasatu dira EUSKARAREN GARABIDEAK atera zenuenetik.
Zenbat aldeko lortu dituzu?
Erramunek idazten duen hizkuntza euskara garatutzat jotzen duzu?
Esaten nizuna, gramatika oso bat idatzi behar zenuke GARAKERAri buruz.
Agian GARAKERA ikasita jende asko EUSKARA ikastera anima liteke.
Seriotan eta amultsuki
Josu Lavin
*********
Ashita, gakkou de sensei ni purezento wo agemasu
Hitzez hitz:
Bihar, ikastetxe ko irakasle i opari bat egin
Euskaraz:
Bihar, ikastetxeko irakasleari opari bat egin
Aditza beti ere bukaeran joaten da euskaran bezala, hau da latinean eta grekoan zen bezala.
Japonesari buruz asko lekikeen batek irtenbideren bat eman liezaguke.
Neuk ezagutu dut Bermeoko gazte bat oso ondo zekiena, baina haren arrastoa galdu dut: Maitena edo deitzen zen. Lanean ibili zen Japonian zenbait urtez.
Gero artino
Josu Lavin
********
Kaixo Asier,
Duela bi urte Jesus Rubioren liburua irakurri eta lantto bat prestatu nuen 2002ko uztail-abuztuetan zeina eskegi bainuen interneten:
www.geocities.com/josulavin/Garabidetan.html
Ez nator bat Jesus Rubiok ekarri uste dituen baliabideekin. Ez.
Euskal idazle eta hiztunak dira euskara garatu behar dutenak.
Ez dut uste lan hori dagokienik hizkuntzalariei.
Hizkuntzalariek egiatan erabili eta erabiltzen dena jaso eta aurkeztu behar dute ezein ere orrazkerarik gabe.
Euskal idazleek eta hiztunek, hau da, euskararen jabeek historikoki garabide batzuk aurkeztu dizkigute, zeinak geuk probetxatzen jakin behar baikenuke.
Zenbait hizkuntzalari euskalduni esker garabide horiek zeintzuk izan diren aurkeztea ezina gertatu zaigu bati baino gehiagori.
Hizkuntzalari horiek euskara nolakoa izan den erakutsi beharrean, beti ere, zorigaiztoki, euskarak nola izan beharko lukeen erakusten ihardun dute nazkatzerainokoan.
Jesus Rubioren proposamenak bide estupido honexetatik datozkigu, esan nahi baita, Rubio jauna euskarak nola izan behar lukeen esatera ausartzen da, betiko harrian behin eta berriz oztopa eginez.
(to be continued)
Josu Lavin, Hartz txintxoa
*********************