Euskaltzaindiaren bilerak, flipanteak
Ibon Sarasolak esan du Argia astekariaren azken alean, Euskaltzaindiaren bilerak surrealistak direla. Flipatuko zenuke, haiek bileran ikusiz gero. Baina besterik ere esan du Ibonek elkarrizketa horretan.
Mamitsuak iruditu zaizkigu Ibon Sarasolak aste honetako Argia aldizkarian egin dituen adierazpenak. Aurrerapen gisa-edo, hona hemen zenbait zertzelada:
Independentista katalanak
Nik ez dut metro koadroko independentista dentsitate handiagorik inon ikusi! Baina hango independentistak askoz ere bareagoak, lasaiagoak dira. Ezberdin pentsatuagatik, azkenean ez da ezer gertatzen, jarrera hori, ikasleen artean ikusi nuen.
Koldo Mitxelena
(Mitxelenarengan miresten nuen) zer azkarra, zer argia zen. Ikuskizun hutsa zen gizona. Informazioa diskriminatzeko zuen gaitasuna, zer zen ona, zer zen txarra bereizteko usaimena, ez sinestekoa zen. Espainia guztian bera konturatu zen lehendabizi Chomskyren balioaz. Eta hori Salamancako jendeak esaten du, ez da nik esana.
Euskaltzaindiaren bilerak
Joango bazina Euskaltzaindiako bilera batera, modu bakarra dago esateko zer pasako litzaizukeen: Flipatuko zenuke. Euskaltzain berri bat sartzen denean bere lehen bilerara, entzun dituenak entzun, eta hala ere flipatu besterik ez du egiten. Ezin da imajinatu zer den, zer surrealistak diren bilerak. Bost pertsona baino gehiagoko bilerak, dira deabruaren asmakuntzak: denbora galtze, baina erabatekoak! Bada egoera horretan koka zaitez. Eta gainera ikusi zer jendilaje juntatu garen, eta atera kontuak!.
Orotariko Euskal Hiztegia
Hurrengo urteetarako lana da, lehen tomoak goitik behera errebisatzea. 20 urteotan hartu dugun eskarmentua izugarria da. Orain kontua da urteotan hartu dugun maila eta jokatzeko modua lehen tomoetan ere txertatzea.
Zer den ereduzko prosa
Ereduzkoak zein diren? Niretzat, zentzurik zabalenean, zerbait ekartzen dutenak, benetan hizkuntzaren kezka dutenak. Batek ez du oso joskera txukuna izango, baina hitz edo esapide berriak sortzeko badu halako, gutxienez, interes bat. Barrura orduan. Besteak ibilbide errekonozitu bat du euskal literaturan; barrura hori ere. Beste batek literatura oso ona egiten du; hori zerbaitegatik izango da, beraz barrura.
Euskararen arazoa
Gaur euskararen arazoa ez da Euskaltzaindiako arauak betetzen diren ala ez; hori hirugarren arazoa izango da. Gaur euskararen arazoa da, euskara komunikatiboa egiten asmatzea.
Unibertsitate mailako testuak
Kezkatzekoa bada unibertsitate mailako zenbaiten testu jarioa, batez ere euren artean ulertzera iritsi direlako, testuan zernahi jartzen duela ere.
Aditz paradigmak
Nik bai ikastoletan, bai euskaltegietan eta orokorrean, Euskal Filologiatik kanpoko leku denetan, debekatuko nituzke zorrotz, potentzial eta aditz paradigma horiek guztiak. Euskarak aspaldi asmatu ditu horiek modu errazean esateko moduak, eta jendeak jada erabiltzen ditu.
Xuxen
Xuxenen funtzioa zein den jakin behar da: zuzentasuna zaintzeko tresna da. Beraz normala da, esaterako, argoteko hitzak Xuxenek ez onartzea. Xuxen ez baita horretarako. Hizkuntza komunikatiborako ez du balio, alor horretan jai dugu. Lertxundik oso ondo egiten du hori kritikatzen, baina Xuxenek ere oso ondo egiten du bere funtzioa.
Euskalkiak herri hedabideetan
Nik euskalkia erabiliko nuke, baina hor arkeologian erortzeko arriskua ikusten dut. Niretzat euskalkiaren parte dira herrian gaur bizirik dauden espresioak, eta ez nire amonak behin esan zuen... edo txokokeriak, eta ezta euskalki filologiko edo arkeologikoa ere. Horri gerra egin behar zaio.
Erantzunak
Sarasolari egindako elkarrizketa mamitsua da oso. Hala ere, ez zait iruditzen euskaltzaindiari buruz esaten dituenak direnik aipagarrienak. Horiek txutxumutxuak baino ez dira (dena dela, aitortu behar dut gustura ikusiko nuela zulo batetik "garapen iraunkorra" erabaki zuteneko bilera).
Nire ustez, Sarasolak aipatzen duen egia, baina EGIA benetakoa, euskara komunikatiboarena da. Bete-betean asmatzen du esaten digunean uzteko alde batera "ketekete" edo erlatibozko luze izugarri zailak, eta heltzeko erraz ulertzen den euskara onari (barka erredundantzia).
Mezua ez da berria. Aspaldi irakurria diot Pello Esnali "testu bat hirutan irakurri behar bada, idazle txarra" (Sarasola gogorragoa da, "bi aldiz" baitio).
Nik uste dut oraindik badela euskararen gure mundu honetan horretaz jabetu ez denik. Susmoa dut badela euskal idazlerik uste duena gramatikalki korrektoa dena ona dela eta kitto.
Saiatu honakoa behin bakarrik irakurrita ulertzen:
"Negar malkoak lehortu zizkion mina adinako gogoa zuen hurrengo eguneko eguzkiaren disdiraren isla izango ziren pozaren malkoak Sofiaren aurpegi urteek marraztuan ikusteko".
Lortu baduzu, zorionak.
Iritxi beharko da unea horrelakoei denok barre egitekoa. Diot.
> Nire ustez, Sarasolak aipatzen duen egia, baina EGIA benetakoa, euskara komunikatiboarena da. Bete-betean asmatzen du esaten digunean uzteko alde batera "ketekete" edo erlatibozko luze izugarri zailak, eta heltzeko erraz ulertzen den euskara onari (barka erredundantzia).
Ados. Eta ados "gizonak egin dute" modukoak zuzentzat (zuzentzat-edo nire ustez) jotzearekin, baina "eros dezatela"ren ordez "haiek erostea" onartzea gehiegikeria da nire iritzian. Subjuntiboa natural-natural erabili zuen lehengoan nire aurrean zegoen andre euskaldunzahar "analfabetoak": "Hortxe itxiko deutsudaz gorde daistezuzan, gerotxuago X-i emon deiotzezuzan". Natural-natural. Baina, karo, zelan erabiliko dute eskolumeek sujuntiboa maisu-maistrentzat arrotza bada?
> > Nire ustez, Sarasolak aipatzen duen egia, baina EGIA benetakoa, euskara komunikatiboarena da. Bete-betean asmatzen du esaten digunean uzteko alde batera "ketekete" edo erlatibozko luze izugarri zailak, eta heltzeko erraz ulertzen den euskara onari (barka erredundantzia).
>
>
> Ados. Eta ados "gizonak egin dute" modukoak zuzentzat (zuzentzat-edo nire ustez) jotzearekin, baina "eros dezatela"ren ordez "haiek erostea" onartzea gehiegikeria da nire iritzian. Subjuntiboa natural-natural erabili zuen lehengoan nire aurrean zegoen andre euskaldunzahar "analfabetoak": "Hortxe itxiko deutsudaz gorde daistezuzan, gerotxuago X-i emon deiotzezuzan". Natural-natural. Baina, karo, zelan erabiliko dute eskolumeek sujuntiboa maisu-maistrentzat arrotza bada?
Ni nahiko aspertuta nago kontu horietaz; Euskara komunikatiboa gora eta behera. Uste dut sarri askotan geure ezintasuna, ez jakinkeria, alferkeria, zalantza eta beldurra, denak ere, Euskararen komunikatibotasun halako batez mozorrotu nahi dugula. Eta aski da; beste hizkuntzatan, Gaztelaniaz kasu, gauza gara hamaika kontu bereizteko eta izugarrizko zailtasuni aurre egiteko, eta kexatgu gabe, gaztelera hori hain komunikatibo den ala ez.
Ordu da aitortzeko, norberak aitortzeko, zenbateraino gauza den hizkuntza erabiltzeko, zer gaitasuna dugun bakoitzak geure hizkuntzaz. Gu gara komunikatiboak garenak edo ez garenak. Errazegi erortzen gara errazkerian, eta frankotan Gaztelaniaz inolako arazorik gabe egiten ditugun erabilerak Euskaraz nekez.
Bai, hizkuntza komunikatiboa; nahiago, ordea, hiztun -eta, ondorioz, entzule, idazle, irakurle- komunikatiboa. Ezin baita esan Euskara ez-dakit-zein mailatan daukagula, komunikaziora iritsi ez dena. Ez al da izan eta ez al da, hizkuntza bat?
Ez Euskaltzaindiak eta ez Sarasolak, ez du "Euskara komunikatiborik" egingo. Eta ez arau bidez; guk izan behar dugu horretan egile, eta gure gaitasunak handitzeari dagokionean ekile. Idazle batek testu zail, korapilatsu eta esaldi luzez hornitua egin lezake behin, eta hurrengoan erraz eta irakurtzen erosoa; batzutan erraztasuna okerrez josia dator, konturatu nahi ez badugu ere.
Ahaleginik ez egiteko aise aurkitu ohi dugu aitzakia, Euskara erraza gero eta gaztelaniatuago, komunikatibotasunaren bidetik okerbidera. Kontuz, erabili behar duguna "hizkuntza bat baita, eta ez edozer gauza", Txillardegik zioen bezala.
- Igone Zabala filologoak honakoa idatzi du:
- ... testuen egokitasunaz eta arintasunaz aritu diren profesional eta itzultzaileek azpimarratu dute testu arinagoak lortzen direla oro har aditza aurreratuz. (2000)
Ez al du horrek esan nahi ezen, oro har, errazago lortuko direla testu egokiagoak eta arinagoak VO hizkuntzetan ezi OV hizkuntzetan? Eta baieztapen horretatik ez al da segitzen ezen, oro har, VO sintaxi-modua dela komunikatiboki ahaltsuagoa ezi bestea? Eta hizkuntza bat bere bilakaeran igaroko balitz OV izatetik VO izatera, ez al litzateke oro har lehen baino arinagoa eta egokiagoa? Ez al litzateke komunikatiboki garatuagoa?
- Eta hain paper inportantea jokatzen du aditza esaldietan, nola izena osagarrietan. Ikus Zabalaren beste zita hau:
- Perpausen kasuan informazio nagusia aditzaren inguruan antolaturik dagoen bezala, izen-sintagmaren kasuan, izenaren inguruan datza informazio nagusia eta oro har deskodifikazioa errazteko estrategia ona izaten da izena aurreratzea. (2000)
Aurreko horretatik bertatik segitzen da ezen, adibidez NG hizkuntzak (zeinek jartzen baitituzte izena lehen eta izen-osagarria gero) direla arinagoak ezi GN hizkuntzak (zeinetan jartzen baita izen-osagarria lehenago ezi izena). Eta hizkuntza bat, bizitzaren poderioz, igaroko balitz GN izatetik NG izatera, ez al litzateke arinago eta egokiagoa izanen?, edo beste hitzetan, ez al litzateke komunikatiboki garatuagoa izanen?
- Zabalaren hitzak dira hauek ere:
- Testu-antolatzaileen funtzioa da perpausen edota paragrafoen arteko harreman logikoak agerian uztea eta funtzio hori betetzeko tokirik egokiena da hain zuzen perpausaren hasierako gunea, perpausa irakurtzen hasi aurretik prestatzen baikaituzte aurreko perpausarekin duen harreman logikoaz jabetzeko. Hortaz, eraginkortasuna kentzen die testu-antolatzaile horiek atzeratzeko ohiturak. (2000)
Eta hain eraginkorrak izanen dira hasierako testu-antolatzaileak respektu perpaus edo paragrafoak, nola preposizioak respektu esaldi barneko perpaus edo osagarriak. Aurrekoaren bide beretik esan liteke ezen baldin-eta hizkuntza bat, behin aditzak eta izenak aurreratutakoan, igarotzen bada posposizioak erabiltzetik preposizioak erabiltzera, orduan hizkuntza den teknika-komunikatibo hori arinago eta egokiagoa izanen dela, oro har; hau da, komunikatiboki garatuagoa izanen dela.
Hizkuntzalaritza (chomskyar) ortodoxoaren teorian, aukera prepositiboak eta pospositiboak parametro inozente modura aurkezten dira, nola bailiran ezaugarri hutsalak ze ez baitoaz haratago on azaleko kasuistika anekdotiko eta aski arbitrario bat. A ze errorea!
Bestalde, Mikel Haranbururi (edo Ibon Sarasolari edo niri) aspertu ala ez, ebidentea da gaztelania edo frantsesa komunikatiboki askoz ahaltsuagoak direla ezi euskara. Euskararen sintaxia adierazkorra da, pspositiboa, hau da askoz mugatuagoa ezi prepositiboa edo diskurtsiboa, eta hori nabaritzen da bereziki in prosa teknozientifikoa, non ideiak eta ideia horiei dagozkien esaldiak konplexuak izaten diren.
Euskararen estuasun komunikatiboek eragin argia dute gain, adibidez, gure euskarazko hiztegiak, non euskarazko definizioak aunitzez ere kaskarragoak baitira ezi euren kide erromantzeenak, edo gain euskarazko testu-liburuak, zeinek ez gutxitan buruko mina sortzen baitiote euskal ikasle sufrituari (gero esango dute euskal irakaskintza maila altukoa dela). Euskara komunikatiboaren arazoa bere sintaxi antiinformatibotik edaten du. Bestalde, badakigu gaztelaniak edo frantsesak edo ingelesak sintaxi-klase hori berbera gainditu behar izan zutela euren bilakaera komunikatibo-diskurtsiboan, ongi baino hobeki gainditu ere.
> **Euskaltzaindiaren bilerak**
Biba!!!! Baina Sarasola ere ez da ba Bazkaltzaindiakoa?