Iruzkingile baten oroitzapenak
Atzoko (hilak 22) "Berria"k Juanjo Olasagarreren "Kritikoak" dakar, zutabe sendoa inolaz ere. Olasagarrek, bertan, egunkarietako kritikoek idatzirikoetan nekez agertzen dela liburu bat ez irakurtzeko aholkua deitoratzen du: "dena berdin baldin bada irakurgai, ez dago aukera irizpiderik eta, ondorioz, nik behintzat ez diet sinisten". Normal. Egunkarietan kritikak idatzi izan dituen Zapiain, Olasagarreren diagnostikoa onartuz, ezintasun hori berari nondik ote datorkion azaltzen ahalegindu zaigu, autobiografiara joz.
Oso txikitandik sentitu dut nabarmen-nabarmen nire bokazioa. Zer izango zara handitan? galdetzen zidatenean, beti erantzuten nuen "euskal idazleen osagarri intimo". Harrigarriak egiten zitzaizkidan nire ikaskideen erantzunak: astronauta-gai ugari zegoen orduan, ostikolariak, jostunak.
Zortzigarren mailan bi seinale bidali zizkidan patuak.
Irungo Ikastolak, Pasionistenean, Gurutzearen Alabenean, bulego batzuetan eta Mendeluko Betharramen ibili ondoren, Urdanibian aurkitu zuen azkenik behin betiko egoitza, guk zortzigarren maila egin beharreko urtean. Txirrindaz egiten genuen joan-etorria, luzea eta arriskutsua bazen ere. Etxera itzuli, lauzpabost lagun elkarrekin, geldialdi franko. Joan, aldiz, bakoitza bere aldetik.
Behin batean, aurrenekoa iritsi nintzen Ikastolara. Bakar-bakarrik nengoen. Bizkarra horma batean bermatu eta zeruari so egin nion. Egunsenti ederra zekarren. Orduan, garbi entzun nuen "euskal idazleen osagarri intimo izanen haiz."
Era berean, zortzigarren maila hartako Lenguako irakasleak, Eustas Eguesek, ikasturte hasieran niri begiratu eta ez zuen dudarik egin zein liburu irakurraraziko zidan: "El idiota".
BBB edo BUPeko hirugarren mailako udan, beste seinale bat jaso nuen. Valentziako La Paz ospitalean nengoen, meningitis batek joa. Bi puntzio egin zizkidaten bizkarrezur muinean. Irango Shari ere aldi bertsuan egin zizkioten, hura hil zen baina. Kontua da eriondo edo konbalezentzia luzean gurasoek eta erizainek argi ikusi zutela zein liburu komeni zitzaidan: "El idiota" alegia.
Ezinbestean izan da beraz erabakigarria Mishkin printzea niretzat. Mishkin, berez, deus gutxi da. Funtsean, aurkitzen duen edozeinen osagarri intimo bilakatzean datza haren funtsa.
Aurrera zihoazen nire egitasmoak. Karrera bat aukeratzeko orduan, pentsatu nuen: non aurki dezaket euskal idazle gehien? Euskal Filologian ez, erantzun zidan zeruak, baizik eta Hispaniar Filologian. Eta halaxe izaki. Han zeuden, besteak beste, Gerardo Markuleta eta Arrate Egaña. Artean gazte eta berde, osagarritasuna eta intimotasuna modu fisikoan baino ez nuen sentitzen. Markuletaren osagarri intimo bilakatzeko zenbait ahalegin mingarriren ondoren, Arrate Egañarekin egin nuen bat. Alaba bi izan ditugu, Amaia eta Leire.
Hala ere, heldu ahala, Mishkinen itzala eta nire betiko bokazioa itxuraldatu zitzaizkidan. Euskal idazle baten osagarri fisiko beharrean, euskal idazle guztien osagarri izpiritual bilakatzera bultzatzen ninduen barne indar batek. Horrela, euskal liburuen iruzkinak egiten hasi nintzen, beti ere aldekoak, jakina.
Hasieran, idazle guztien liburu guztien iruzkinak egin nahi nituen. Heldutasunarekin batera, ordea, aukeratu beharra onartu dut, baina ez nik liburuak, baizik eta liburuek ni. Liburu batzuek bortizki eskatzen didate iruzkin bat. Beste batzuek, berriz, bakean uzteko eskatzen didate, edo isiltzeko behingoz, idiota.
Erantzunak
Irribarre batekin irakurri nuen Juanjo Olasagarreren zutabea, eta barre algaraka amaitu dut Markos Zapiainen erantzuna (alusioengatik batez ere).
Nik ere luzaroan bekatu larria egin bainuen, zer, eta irakurritako euskal liburuak jendaurrean (eta idatziz!) azaltzeko ausarkeria.
Gogoan daukat hasierako garaietan muturreko iruzkinak idatzi nituela: liburu zoragarri batek sortutako lilurapean, edo liburu negargarriren batek eragindako haserreaz.
Hemerotekan gezur berririk ez, eta han izango dira ez irakurtzeko gomendatu nituen liburuak.
Baina laster ohartu nintzen --Olasagarrek aipatutako arrazoiengatik-- hura suizidiorako bidea zela (literatur suizidiorako bai behintzat).
Eta estrategia aldatzea erabaki nuen, Zapianek amaiera aldera aipatzen duenaren aldera: gustukoa laudatu, eta gainerakoaz txintik ez esatea.
Baina orduan erreseina guztiak irakur-gomendio bihurtzen dira eta, Olasagarrek dioen bezala, sinesgarri gertatzen ez.
Markos Zapiainek dioenaz esan nahi dut ni ere idazle bila joan nintzela fakultatera, baina garaian, gazte eta berde izateaz gain, erdalduna nintzela, aukera gutxi nuen beraz, eta Hispaniarrera zuzen (ez Arrate Egaña ez ni ginen orduan ez euskal idazle ez idazle-proiektu artean; Euskal-en, berriz, Joseba Gabilondo, Juan Luis Zabala, Iñaki Aldekoa, Marijo Olaziregi...).
Nire "osagarri intimo bilakatzeko" egin ei zituen "ahalegin mingarriak" ez ditut oso garbi gogoan, egia esan. Oso despistatua naiz izatez, eta neskaren bati begira egongo nintzen, fijo.
Ondo gogoan dudana, berriz, zera da: berarekin izandako elkarrizketa guztietan galdu egiten nintzela (orduan ulertu nuen ongi gure amak sarri erabilitako esamolde bat: salida de pata de banco). Gaur egun antzeko zerbait gertatzen zait bere artikulu luzeekin; nire ezintasun-kontua izango da, beraz.
Nolanahi ere, Markos, onartu beharko didak irabazian atera hintzela. Hi eta biok ume egiten jarri bagina, emaitza ez zen neskatila politik izango, ezpada munstro imajinaezinen bat.
Ondo-ondo bizi
Nik bai, nik sentitzen dut Markos nire "osagarri intimo" dela. Eta baita Gerardo Markuleta bera ere, noski; eta beste asko: Patxi Gaztelumendi da burura datorkidan adibide egoki eta pozgarria. Eta eskertzen diet, eta behar denaren aurrean hala dela adierazteko prest nago.
Igual "pelota" hutsak izango dira nire delako "osagarri intimo" horiek... Baina hala balitz ere (eta ez dut uste hori denik kontua), zer ohore norberari inork pelota egiten diola jakitea, ezta!? Ez dago hori edonoren esku.
> Hala ere, heldu ahala, Mishkinen itzala eta nire betiko bokazioa itxuraldatu zitzaizkidan. Euskal Liburu batzuek bortizki eskatzen didate iruzkin bat. Beste batzuek, berriz, bakean uzteko eskatzen didate, edo isiltzeko behingoz, idiota.
Tira, nik ere ekin nion Dostoievskiren "Idiot"-ari (dirudienez, jatorrizkoan ere horrela esaten omen da), baina badirudi Markosek eta biok liburu desberdina irakurri genuela (gauza arrunta liburua ona bada).
Nik irakurri nuen liburuan gizon xume bat "mundua konpontzen" saiatzen da, etika ebangelikoa estriktoki aplikatuz. Dostoievski irakurri baduzu, badakizu: bere "ni" kristaua eta "mundua"-ren arteko borrokaren atal bat, funtsean.
Hunkigarria da. Ezinago. Ebangelioaren bertsio handitu eta zuzendua. Emaitza, idiotaren ahaleginen emaitza, erabateko hondamendia da, jakina. Espero izatekoa zen: Jesu Kristok ere gurutzean bukatu zuen (tira, gero berpiztu egin zen, idiota ez bezala).
Eta nik, irakurri ahala, Euskadi nuen gogoan, Dostoievskik Errusia zeukan legez. Zenbat lagun, borondate onekoak, sinesteko prest aski dela "borondate ona" eta "bakea"-ren aldarrikapen unibertsala munduko arazoak (bereziki hemengoak) konpontzeko. Edo agian ez dago halako bat bera ere? Den-dena antzerki hutsa ote da?
Urte asko pasatu dira "Idiota" irakurtzeari ekin nionetik. Orain ez naiz gazte, agian berde segitzen badut ere. Beharbada orduko bakezaletasuna eta egungoa ez dira berdinak. Ez dakit.
Dena den, iruzkingileen artean gabiltzanez gero, "Idiota" irakurtzeko gomendatzen dizuet. Irakurketa ugari duen liburua da, baina horietako batek zerikusi zuzena du gure herri puta honekin.
Ondo izan.
Pruden Gartziaren berbak:
>Tira, nik ere ekin nion Dostoievskiren "Idiot"-ari
>(dirudienez, jatorrizkoan ere horrela esaten omen da), baina badirudi Markosek eta biok liburu >desberdina irakurri genuela (gauza arrunta liburua ona bada).
ez dut uste hain desberdinak direnik
Nietzscherentzat Jesukristo oroz lehen idiota bat zen, hitzaren jatorrizko zentzu grekoan: lagun sentsibleegia mundu arrano hau bere horretan jasan ahal izateko. Horregatik bilatzen omen zuen babesa bere baitan ("Jainkoaren erresuma" edo "Aitaren erresuma" deitua), ez zuen kemenik deus konkistatzeko...
Europan aingeruak izan dira luzaro Jainkoaren mezulari
Dostoievskik eta Dostoievski txundituta irakurri zuen Nietzschek ostera uste dute idiotek hobeki helarazten dizkigutela Jainkoarenak aingeruek baino
bestalde, idiotek badute, aingeruek ez bezala, ezaugarri atsegin bat: aingeruei berez dagokie hierarkia, beti datoz mailaka
kontuotaz orrialde ederrak idatzi dituen Sloterdijk-ek dioenez, berriz, idiota-talde hierarkizatu bat harrigarri litzaiguke, sinesgaitz, nahasgarri
edonola ere, aingeru idiotarik ez dut aurkitu literaturan, ezta artean ere
azkenik, gustura asko irakurriko nuke berriro nik ere "Idiota", baina euskaraz argitaratu arte itxoingo dut, halako liburukoteak erdaraz irakurtzeak burua espainoldu egiten didalako, eta eskolak euskaraz eman behar ditudanez, ez nuke nire etorri berez ez oso oparoa kamusterik nahi, ikasleek jasango bailukete, eta euskal funtzionariook beti ematen dugu guztia eta onena
Olasagarreren kritikoen kritikaren segida, are interesgarriagoa, hemen
Hona hemen Juanjo Olasagarreren Kritikoak zutabea.