Nola hobetu gure euskara esklerotikoa

Esaldi bat birritan edo gehiagotan irakurri behar denean ulertzeko zer esaten duen, malo. Eta horixe gertatu zitzaidan joan den larunbatean, irakurri nuenean Euskaltzaindiaren oharra, Egunkariaren alde. Hiru bat aldiz irakurri behar izan nuen.



Luzea, kohesiorik gabea eta gaztelaniaren estilorik pedanteenean pentsatua da perla hau. Eta txarrena da gure akademikoek sortua dela. Lehen paragrafoa bakarrik ekarriko dut hona, zuek irakur dezazuen:



"Euskaldunok euskaraz dugun egunkari bakarra epaile-aginduz itxi izanak eta horren inguruan atxiloturiko pertsonak aspaldidanik euskara eta euskal kulturaren alde lan handia egindakoak izateak, horietako bat, Joan Mari Torrealdai euskaltzain urgazlea izanik, harriduraz bete du Euskaltzaindia, eta gertakari hauengatik bere kezka larria adierazi nahi du. Orobat, Martin Ugalde jaun euskaltzain ohorezkoaren egoeragatik".



Hau bai euskara esklerotikoa, zurruna eta eskasa.

> "Euskaldunok euskaraz dugun egunkari bakarra epaile-aginduz itxi izanak eta horren inguruan atxiloturiko pertsonak aspaldidanik euskara eta euskal kulturaren alde lan handia egindakoak izateak, horietako bat, Joan Mari Torrealdai euskaltzain urgazlea izanik, harriduraz bete du Euskaltzaindia, eta gertakari hauengatik bere kezka larria adierazi nahi du. Orobat, Martin Ugalde jaun euskaltzain ohorezkoaren egoeragatik".

>

> Hau bai euskara esklerotikoa, zurruna eta eskasa.



Egia da nik ere bitan irakurri behar izan dudala, lehengoan azkar irakurri eta ez baitut ulertu. Pixka bat luzeegia egin zait bigarrenean ere, baina ulertu dut. Neretzako hori da gertazen zaiona, pixka bat luzeegia dela, behintzat irakurle arruntarentzako. Bestela, ez dut uste esklerotikoa, zurruna edo eskasa denik.



Ondo segidu.

Aipatzen dozuen Euskaltzaindiaren paragrafo hura beste adibide askotan gertatzen danaren antzekoa da: gazteleraren eragina. Gazteleraz, erregistro formalean batez be, esaldi luzeak egitearen joera dago, eta hori euskarara ekartzeak zentzurik ez edukitzeaz gain zaila egiten dau ulergarritasuna askotan.

Eragin honen beste adibide franko dago: inpertsonalizazinoa, esate baterako. Guztiz zabalduta dago beste hau: "egin da", "esan da", eta enparauak, "egin/esan du(-te, -gu,...)" ordezkatuz.

Eta galdegaiaren asuntoa kontuan hartuta be bai, esan ohi dogu ahoz normalean zelan egiten dogun, eta berba egiteko era hori gazteleraz pentsatzetik datorrela uste dot, esaldien eraikuntzan pentsamolde hura deukogula alegia: "El hombre ha venido a la casa hoy"-"Gizona etorri da etxera gaur". Hau ez da ez ona ez txarra, errealitatea baizik. Baina kasu batzuetan, batez be eremu ez euskalduneko hainbat gaztetxorengan, berbaz-berbako itzulpenak belarrira mingarriak suertatzen dira. Nik uste dot zelabait galdegaia "makillatu" behar dogula, eta neu behintzat saiatzen naz. Mega-ortodoxoa ez izanda, ulergarria izan dadin (proposamenaren egileagaz bat etorrita erabat) baina aldi berean egiten doguna euskaraz dala erakustea, eta ez erdaratiko itzulpen soila.

Lehenengo esan ez naizela linguista edo antzekorik, euskal hiztuna ere kaskarra.



Bai, Hidalgok edo Joxek edo beste askok esaten duten ideiarekin ados nago, eta Joxek jarritako literatura klasikoko adibideak benetan ederrak dira, baina agian gauzak pixka bat nahastu ere egiten ditugu.



Joxek aipatutako Azaroko mezuan Jesus Rubioren zita hau dugu,



"... inguru batean bi hizkuntza badaude (bertako hiztunek bi hizkuntzak ezagutzen badituzte) eta horietariko batean mezu korapilatsuak kodifikatu zein deskodifikatzea bestean baino esanguratsuki gutxiago kostatzen bada, orduan epe luzean kostu esanguratsuki txikiagoak dituen hizkuntza hori erabiltzen amaituko dela Herria (lehenik halako perpaus korapilatsuagoak beharrezkoagoak diren inguru funtzionaletan eta azkenik inguru guztietan ere)”



Nik uste dut hemen beste problema ere badagoela, hau da, Euskaldun askok beti gaztelaniatik itzultzen ibiltzen garela. Joxek aipatu zuen adibide batean hau dugu



Cocer: Cocinar un alimento crudo, sometiéndolo a la acción de un líquido en ebullición.

Cuire: Preparer les aliments par le feu.

Boil: To generate bubbles of vapor when heated.

Egosi: Dirakien isurkari batean (bereziki uretan) edukiz, zerbait, batez ere jateko gaiak, prestatu.



Garbi dago, Egosi definizioa eta Cocer definizioa oso berdintsuak dira, eta ez daukate ezer ikusirik beste biekin. Horri gehitzen badiogu aditza bukaeran edo galdegaiaren posizioa zorrotz erabili behar direla, orduan nahaste borraztea sortzen da. Noski, itzultzerakoan estilo klasikoa askoz hobea da.



Hor erabat ados, baina Rubiok esaten duen elebidunak, bere buru barruan egiten duena gauzak gaztelaniaz irudikatu eta euskerara pasatzea da, ez du gauzak zuzenean euskeraz irudikatzen: ez duelako sekula egin, oso gutxi praktikatu duelako, pobrea iruditzen zaiolako, nahiz eta denbora asko galdu asmatzen ez duelako, gutxiri inportako zaiolako, etabar. Erremedioa? Euskeraz gehiago bizi behar dela. Konplejuak ere baztertu. Goiko adibidean ez zaizue Cuire eta Boil definizioak oso pobreak iruditzen? Saiatu euskerara itzultzen eta ikusiko duzue ez direla hain gaizki gelditzen, nahiz eta aditza azkenean jarri. Nereak hauek dira



Egosi: Janariak sutan prestatu

Egosi: Berotzerakoan lurrin burbuilak sortu

Ez. Nik planteatzen dudan hizkuntz garapena ez da subjektiboa, baizik ongi objektiboa, hain objektiboa nola diferentzia inter ordena informatiboa eta ordena antiinformatiboa (ikus J.M. Agirreren Desoreka sintaktikoak). Ordena informatibo objektibo hori lortzeko ez da gauza hoberik ezi usantza on preposizioak, eta horien bila atera behar gara, baldin-eta euskara intralinguistikoki normalizatuko bada.

Azken aldi honetan prestatzen ari naiz bigarren liburu bat buruz gai kruzial hauek, eta prestaketa horretan ezagutu dut
artikulu ikaragarri bat non xehetasun handiz azaltzen baita hizkuntzen argumentazio eboluzionista. Nik erabilitako erreferentzia ezberdinetatik abiatuz, hantxe irakur daitezke hainbat argumentazio, hainbat pentsakizun buruz hizkuntzen eboluzio komunikatiboa. Autorea, Bernard H. Bichakjian, psikologoa da formazioz, eta hizkuntzen kontu honetan badirudi jarraitzen duela tradizioa on beste psikologo bat, Otto Jespersen, zein jada 1922. urtean ohartu zen ezen hizkuntzen bilakaera ez zela noraezekoa, edo alferrikakoa, baizik komunikazioaren alderakoa, garabide komunikatiboan. Beraz, badirudi ezen hizkuntzei buruzko literatura eboluzionista ez dela batere berria, eta topa daitezkeela erreferentzia aski zaharrak defenditzen postulatu eboluzionistak.

Ikus artikulua on Bichakjian

Ikus informazio gehiago buruz Bichakjian

Soilik aipamen bat:

The modern word order has therefore a double advantage: in the first place, it allows for the coding and decoding of linguistic messages with a minimum of mental effort, since it taxes the working memory of speakers and listeners as little as possible; and, in the second place, because the processing of linguistic messages is facilitated, it makes it possible to conceive and express increasingly more complex thoughts.

Noiz enteratuko dira gure hizkuntzalariak?

Euskara esklerotikoaz ari garela bi adibide ekarri nahi nituzke eztabaidara. Lehena EGUNERO egunkariko joan den igandeko alean (2003-03-9), 14 garren orrialdean datorren Eusko Jaurlaritzak ezarritako iragarki edo anuntzio baten titulua da. Hona: ARABA ERDIALDEKO, AIARAKO ETA ARABA ERRIOXAKO ESKUALDE EGITUREN LURRALDEAREN ZATIKO PLANAK. Ez naiz gai izan jabetzeko zeri buruz ari zen ez lehenengoan, ez bigarrenean, ezta hirugarrenean ere. Eta ez da soilik sintaxi problema.



Ez dakit zein den jatorrizko erdarazko testua. Baina, horrelako zer edo zer izango zela esango nuke: PLANES PARCIALES TERRITORIALES DE LAS ESTRUCTURAS COMARCALES DE LA ZONA MEDIA DE ALAVA, AYALA Y RIOJA ALAVESA. Eman dezagun, orduan, euskaraz honela agertzen dela: ARABA ERDIALDEKO, AIARAKO ETA ARABA ERRIOXAKO ESTRUKTURA KOMARKALEN PLAN PARTZIAL TERRITORIALAK.



Dudarik gabe, hau lehenengoan uler dezake edozein euskaldunek, iparraldekoak nola hegoaldekoak, baita, esango nuke, alfabetatu gabeko batek ere (eta kontuan har dezagun oraindik, eta denbora puska batean horrela izango da, euskaldunen artean gehiengo zabala direla). Lehenengo gogoetan, bai noski , argudiatuko da hori horrela dela, gaur egunean, euskaldun guztiek euskaraz gain hizkuntza erromantze bat dakigulako eta esaldiaren ulermena, ez euskarari, erdarari baizik zor diogula, alegia, elebidun izateari esker ulertzen dugula horrelako esaldi bat. Are gehiago, euskaldun gehienek erdara euskara baino hobeto hitz egiten dutelako.



Gure tradizio literarioari, idatzizkoari nola ahozkoari erreparatuz gero ordea, ez da hain agerikoa goiko afirmazio hori, nire aburuz. Eta gogoratu beharko dugu literatura hori, idatzia nola ahozkoa, euskaldun hutsentzat egina izan zela. Axularren hitzetan GUZTIZ ERE EUSKARARIK BAIZEN ETZIAKITENENTZAT. Eta nago, hauei arrotzago egiten zaiela HERIOTZ PEKATUA ezen ez PEKATU MORTALA. Etxeparek 1545ean IUDIZIO GENERALA poema idatzi zuen, ez ordea OROTARIKO EPAIKETA. Eta, berriz diot, euskaraz baizik ez zekitenentzat egin zirela obra hauek.



Terminologiari dagokionez, ESTRUKTURA eta PARTZIAL euskal hiztegiko hitzak dira nahiz, azken urte hauetan irakurtzen ari naizenez, ez dakigu zeren fabore, EGITURA eta ZATIKO hobesten diren. Badirudi PLANek ez duela oraindik mehatxurik, nahiz ez den harritzekoa izango zelatan edukitzea egitasmo-egitarau-eginbide edo jakin ezazu espezie bereko zein asmakeria xelebre. Territorio-territorial, onartzen ez bada ere, EUSKARA DA GURE TERRITORIO LIBRE BAKARRA idatzi du Sarrionaindiak. Bestalde, espainolez eta frantsesez gain, jatorri desberdineko beste hizkuntza germaniar eta eslaviarretan ere erabiltzen omen da. Ez zaio ba arrotza euskarari. KOMARKAL-ek, apika, ez du tradiziorik. Onartu behar dut, ordea, errazago egiten zaidala ESTRUKTURA KOMARKALA ezen ez ESKUALDE EGITURA, are gehiago atzetik LURRALDEAREN ZATIKO PLANAK badator.



Eta, diot, euskaldunek euskara erabiltzea, hitz egitea, irakurtzea eta idaztea, gure agintarien kezka bada, tradizioari begiratu gabe ere, praktikotasunaren ikuspegitik besterik ez bada ere, euskaldunek uler dezaketen testuak idatzi beharko lituzketela. Alperrik da etorkizuneko euskaldun ideal batentzat idaztea. Euskara ez bada erabiltzen aurki ez baita euskaldunik izango, ez ideal ez erreal.



Eta bigarrena, Jesus Rubiori buruz Argiaren Euskal Kulturaren Urtekaria-2003 Alvaro Rabelliren aipamen bat da. Hona bere esaldia: HORRELAKOA IZAN DA JESUS RUBIOREN EUSKARAREN GARABIDEAK LIBURUA, EZTABAIDA PIZTU NAHI ZUEN BAINA ASPALDIAN EUSKARA BORTXATU GABE IKASI GENUEN LANAK PLAZARATZEN DUEN USTEZKO ARAZOA KONPONTZEN, ETA EZ BADAGO KONPONDUTA, HIZKUNTZAK BERAK DU KONPONBIDEA. Bospasei aldiz irakurri behar izan dut, bere zentzuaz jabetu ahal izateko eta, bai, zazpigarren irakurketa askoz samurragoa egin zait. Hala ere, KONPONBIDEA zein den ez dakit. Bestalde, paradoxikoa, inondik ere, Jesus Rubio eta bere lana horrelako esaldi batekin aipatzea. Ez dut Jesus Rubioren liburua irakurri, baina gure hizkuntzak erlatibozko esaldiekin arazo bat duela nahiko agerian gelditzen dela esango nuke. Ea inor animatzen den esaldiari esklerosia kentzen eta euskara arin eta malguan adierazten digun.

Patxi Petrirenak Euskaldunon Egunkarian idatzi zuen artikulu bat deitzen Euskaran dira bideak (2002-VII-16), non, besteak beste, honakoa esaten duen:

... , Rubiok gogoratzen digu bi aukera ditugula zenbait egitura sintaktikotan, hala nola baizik (atzetik joaten dena) eta baizik eta (aurretik joaten dena), eta esaten digu oso lagungarria dugula aurretiko erabiltzea, periodo luzeetan batez ere. Ados. Hari beretik, ...

Nekez argudiatuko du Petrirenak (edo Salaburuk, edo Hidalgok, edo berdin Rabellik) nola oso lagungarria dakigukeen baizik(-eta), bitartean-eta antzeko egiturak nola buruz(-eta) sobera zaizkigun. Sinpleki ez dago argudiatzerik.

Eta aurrekoen bide beretsutik doaz artikulu honetan erabiliko diren in inesiboa, on preposizio instrumental-genitibo-abaltiboa, tu preposizio adlatibo-datiboa-finala, edo ze erlatibo prepositibo orokorra.

Baliabide prepositibo horien aldeko ariketa berritzailea ez da arbitrarioa, ezta noraezekoa ere, eta bai, alderantziz, ongi zuzendua in norabidea on garapen komunikatibo-diskurtsiboa ze zor zaion tu euskara afin-eta honek bere goreneko estadio komunikatiboa iritsi dezan (ezagutzen dugun gorena behintzat).

Ikus Bichakjianen zati hau, non lotzen diren, ongi lotu ere, hitz-ordena eta pentsabide aurreratuago bat:

The shift from the head-last to the head-first order constitutes an important step in the expression of thought and thence in thinking itself. The ancient order is based on a global perception and requires a processing that is also global. The sequence victoriam reportavit or aere perennius can only be interpreted when the entire utterance has been heard, i.e., when the phrase-final head has been uttered. Instead, in the head-first languages, the analysis begins immediately and goes on as the modifiers unfold. The ancient model requires therefore a global interpretation, whereas the modern one lends itself to a progressive analysis.

Progresiboa berdin diskurtsiboa da, kasu honetan: hortxe dago diskurtsibitatea!

Eta diskurtsibitate hori lortze aldera Hidalgok egiten duen proposamena ez da baizik aurren-aurreneko pausua on prozesu ongi luzeago bat, zeinetan:

1. - Rafael Enparantzak aipatzen duen erlatibozko esaldien arazoa egoki eta eroso konpondu beharko zen (nik horretarako proposatu dut ze erlatibo prepositibo orokorra, ingeleseko that horretatik antzeratua; jakina, dagoen guztia ahaztu gabe).


2. - Sortu, antzeratu edo mailegatu beharko ziren baliabide prepositiboak afin-eta amaitu ahal izan dezagun inplementatzen ordena ahaltsuagoa (burua-aurrena). Horien artean akaso urgenteenak izanen dira goiko in, on eta tu preposizio mailegatuak. Halaber, oso lagungarriak dira inter edo buruz (goiko mezu batean erabiliak).

Baliabide prepositiboak elkarren osagarriak dira: batzuen baliagarriatasuna baldintzatua dago tu existentzia on besteak; eta, zentzu horretan, zenbat-eta gehiago egon, orduan-eta lagungarriagoak izanen dira guztiak ere.

Amaitzeko galdera bat: berrikuntzak proposatzea ariketa berria al da hizkuntzan? Edo da klasikoek egin zuten ariketa berbera? (argi gera dadila ezen ez balute egin, berdin ere egin beharko zela orain). Ikus Atxagaren zita hau:

Euskal klasikoek pentsatu zuten beren artean: zein izan daiteke latinezko perquem horren baliokidea, gaztelaniaz, esaterako, porque eman duen horren ordaina? Nola egin genezake? Tira, bada, jar dezagun zeren partikula perpaus hasieran eta itxi dezagun perpausa -bait bukaeran jarriz, eta horrelaxe jakingo dugu kausazko esaldia noiz hasten den eta noiz bukatzen. Tradizioa eta baliabide transmisioa dugu hori, eta kultura guzti-guztietan gertatu da;...

Baina honelako edo bestelako aurrerakuntzak aurrera ateratzeko giro egokia behar da, giro sortzailea, giro aurreratzaile eta aurrerazalea, zeinen faltan gauden.

Nire galdera da noraino ailegatu behar dugun, edo noraino ailegatu nahi duten batzuek. Izan ere, azken proposamen iraultzaileen haritik, irakurrita nago tzat ni (Erramunek Egunkaria-n, 2003-3-19, eta lehenago ere bai), eta orobat, ongi dakizuen bezala, ongi zuzendua in norabidea on garapen komunikatibo-diskurtsiboa ze zor zaion tu euskara (aurreko testuan bertan). Gauzak horrela, batere maite ez dudan estiloan, gogoa ematen dit hauxe esatekoa: ra ferratu antzarak, edo beste zerbait itsusiagoa, aise imajina dezakezuena. Esango didazue la da desegoki, arrazoi osoz.

Esklerosiak mila ditugu. Euskara onean idaztea, eta ongi idaztea, ez da samurra. Askotan testu txarrak egiten ditugu. Baina inozo hutsak gara uste badugu testuak errazago irakurtzen direla direnak eta ez direnak aurretik emanda.

Eskertu egiten diot Joxeri (besarkada handi bat, bide batez) gaiarekin duen kezka, eta hemen atera izana, baina ez gaitezen zoratu. Bittorren lana oso aintzat hartzen dut, nahiz gauza batzuetan ez ados egon. Ez dira bakarrak euskara bizi eta komunikatiboaren bidea argitu nahi dutenak. Juan izeneko baten joskera liburuan ez duzue ezer interesgarririk aurkitzen? Pello eta Joxe Ramonen liburuan ere ez? Eta Juan Carlos, eta Igone, eta beste hainbat... Orain hau da panazea? Nik ez dut horrelako errotarririk irentsiko.

Jesusen testuetan ere, bere asmakizunez gain, gauza asko aurkitzen ditut nekez har daitezkeenak euskaratzat. Adibidez, aurreko testuan bertan, idatzi zuen artikulu bat deitzen Euskaran dira bideak, edo Sinpleki ez dago argudiatzerik, edo pasarte hau:

*Batzuen baliagarriatasuna baldintzatua dago tu existentzia on besteak; eta, zentzu horretan, zenbat-eta gehiago egon, orduan-eta lagungarriagoak izanen dira guztiak ere.*

Norbaitek esaten ahal dit (eskertuko nioke) noiztik erabiltzen den euskaraz zentzu horretan lokailu itxurako zentzugabekeria, zeina baita gaztelaniazko en ese sentido lausoaren itzal perfektua? Nire iritzi apalean, alde horretatik esanez egiten dira tankera horretako loturak euskaraz, eta beste batzuetan horretarako esan nahi izaten dela dirudi (itzultzaileak, itzultzen ari bada, ongi erreparatu beharko die bi esaldiei, gaztelaniazko forma lauso horri antzik hartuko badio).

Denok ere irrist egin dezakegula ohartzeko balioko duelakoan, ausartuko naiz hona aldatzera Bittorrek Senez-eko artikuluan egindako lehen oin-oharra:

Artikuluaren oinarrian dago 2001eko azaroan Bilboko Hizkuntza Eskola Ofizialean EAEko HEOetako zenbait irakasleri emaniko hitzaldia hitzen ordenaren inguruan K. del Olmok itzulpengintzaz eskaini ikastaroaren barne.

Beste modu batean jarriko dut:

Artikulu honen oinarria hitzaldi bat da, hitz ordenaren ingurukoa, 2001eko azaroan Bilboko Hizkuntza Eskola Ofizialean emana EAEko hizkuntz eskoletako zenbait irakasleri, K. del Olmok itzulpengintzaz eskaini(tako) ikastaroaren barnean.

Beste modu batean adieraz lezake Jesusek, eta zuetako bakoitzak agian beste modu batean, beharbada egokiago, eta apika Bittorrek berak ere gaur bestela jarriko luke. Nik, gaur-gaurkoz, hor egin dudan moduan egingo nuke.

Sail honetan atera den Euskaltzaindiaren testuaz, zalantzak ditut. Egia esateko, ez zait halako izugarrikeria iruditzen. Hobetu litekeela, seguru. Zeinena ez?

Jesusi berari, amaitzeko, galdera hau egingo nioke: gauza bera dira zuk idatzitako Amaitzeko galdera bat eta Amaitzeko, galdera bat? Orobat, gauza bera dira Amaitzeko aholku bat eta Amaitzeko, aholku bat?

Odolak galdu banau idatzi honetan, neuretzako izango da kaltea. Baina ezin nintzen isilik egon.

Baina honelako edo bestelako aurrerakuntzak aurrera ateratzeko giro egokia behar da, giro sortzailea, giro aurreratzaile eta aurrerazalea, zeinen faltan gauden.

Nik diot: aurreratzeko, lan handia egin behar da, horretarako giroa badago eta bazegoen lehendik ere, eta ikasi beharra dago. Lehengoengandik ikasi, gaur egungo hiztunengandik ere ikasi, eta egiazko euskara egin. Ez baita guti.

> Juan izeneko baten joskera liburuan ez duzue ezer interesgarririk aurkitzen? Pello eta Joxe Ramonen liburuan ere ez? Eta Juan Carlos, eta Igone, eta beste hainbat... Orain hau da panazea? Nik ez dut horrelako errotarririk irentsiko.

Egia esan behar badizut, Juan izeneko horren joskera liburuan ez nintzen gai izan 25. orritik aurrera egiteko, bere estilo puztuagatik baino, nire ezjakintasunagatik gehiago. Pellori eta Joxe Ramoni, berriz, asko zor diet, izugarri ikasi nuen-eta beraien liburuetan. Horiek, esku artean izan ditudan liburuak. Baina bata 97an argitaratu zen eta bestea 93an. Ni, ostera, ahalegindu naiz hemen azken orduko ekarpenak aipatzen.

Beste hauek, berriz, ez dira panazea —hemen inor ez da panazea—, baina agerian jartzen ari dira gure euskarak zer arazo dituen komunikatzeko orduan. Eta saiatzen dira irtenbideak eskaintzen. Denak ez direla onartzeko modukoak? Seguruenik, ez. Baina nork esan behar zigun guri Kramer vs. Kramer filma hona iritsi aurretik euskaraz ere erabiliko genuela vs. hori, batez ere kazetaritzan eta unibertsitatean? Batzuetan Rubiori ametitzen ez zaizkion proposamenak Hollywoodi onartzen zaizkio.

Eta amaitzeko, aitortuko dizut benetan poztu naizela ikusi zaitudanean zure ikuspegia azaltzen txoko honetan, zure iritziak beti dira-eta zentzuzkoak eta aintzat hartzekoak.

Besarkada handi bat, Patxi, eta ikusi arte!

Patxi Petrirenak deskalifikazio linguistikoaren bidetik jotzen du. Nahikoa patetikoa iruditzen zait, baina tira!, hona hemen nire puntualizazioneak tu bere iritziak respektus nire esamolde batzuk:

• idatzi zuen artikulu bat deitzen Euskaran dira bideak:
  Egitura hori agertzen da in Ipar Euskal Herriko legenda eta ipuinak (Jean François Cerquand,1986, bigarren tomoa, Editorial Txertoa, 94-95 or.), non idatziz jasotzen baitira hainbat egitura on euskara mintzatua (eskerrik asko Erramun Gerrikagoitiari liburua gomendatu eta lagatzeagatik). Liburu horretantxe ezagutu dezakegu, adibidez, Altzaiko herentsugearen kontakizun legendarioa non honako bi adibideak aurkituko ditugun: 1) Zuhurreko oihan bazterrean bada mendi larre bat, deitzen Azalgi maxela, .... 2) Denbora berean bazen Athagin etxeko seme bat deitzen Xibalie, ...
  Azpimarratu nahi dut, edonola ere, ezen, han ez balego ere, berdin erabil genezakeela deitzen egitura hori, zeren ez da baizik elipsia on deitzen baita/baitira forma erlatibo ezaguna. Esan gabe doa, bide beretik antzekoak ere erabil genitzake.


• Sinpleki ez dago argudiatzerik: Hemen onartu beharra daukat argiago geldituko zela baldin jarri izan banu koma bat inter sinpleki eta ez. Eta are argiago bi puntu jarrita (sinpleki esanda: ezinezkoa da argudiatzen). Petrirenak aipatzen duen Amaitzeko galdera bat horretan ere koma falta da [berriki hartu dut Juan Garziaren ikastaro bat buruz sintaxia eta puntuazioa (Joxe Ramon Zubimendi ere ortotipografiaz aritu zitzaigun), baina, bistan denez, beti gelditzen da hortik zehar komaren bat ahaztuta, gutxienez ere]. Era batera zein bestera, gakoa da ezen Petrirenak ez duela ezinezko argudiaketa egin. Eta hortxe dago benetako koxka.


• Norbaitek esaten ahal dit (eskertuko nioke) noiztik erabiltzen den euskaraz zentzu horretan lokailu itxurako zentzugabekeria, zeina baita gaztelaniazko en ese sentido lausoaren itzal perfektua?: Sartu dadila Petrirena in, adibidez,
  Google bilatzailea
  eta idatzi dezala kakotxen artean zentzu horretan. Agertuko zaizkio (gutxi gora behera) 889 erreferentzia non erabiltzen baita zentzu horretan kohesio-baliabidea, gehienetan in ber zentzua on nire erabilera. Erabiltzaileen artean aurkituko ditu Petrirenak izen oso ilustreak, zeinen euskara-ezagupenak dudatan ere gelditu beharko ziren, ezta?. Serio izan gaitezen, mesedez.

Horrenbestez, bistan da: Petrirenak dio euskaran direla bideak, baina nekez hartuko ditu euskaratzat inkluso euskaran bertan existitzen diren bideak ere. Gero esango du aurreratzeko giroa badagoela! Nik esango nuke atzeratzeko bai dagoela giro!

Petrirena eskandalizatuko da noiz irakurriko duen' Erramun Gerrikagoitiaren tzat ni, edo nire ongi zuzendua in norabidea on garapen komunikatibo-diskurtsiboa ze zor zaion tu euskara (katea luzatzen jarritu nezake). Baina, bistan da, baliabide prepositiboen erabilera intentsiboa beharko da batzuetan, izan ere justuki halako kateak erosoki artikulatu ahal izateko behar ditugu baliabide preposizionalak (baliabide prepositiboen lagungarritasuna igo egiten da in neurria non osagarri-katea luzeagotzen den). Puntu honi buruz, ezin dut ekidin Bichakjianen zita hau:

*The advantage of the modern order is hardly apparent if we compare brief segments such as victoriam reportavit and he won a victory, or the Engl . a red ball and the Fr. un ballon rouge. But the important advantage of a technique, however, is not to do the simple things drastically better, but to achieve what was out of reach or to produce easily what required considerable effort. The advantage of an internal combustion engine over the sprocket wheel of a bicycle is negligible when it is matter of going to the corner store for a quart of milk, but it becomes noticeable when pounds of groceries are to be hauled from a distant supermarket.*

Baina egia da ezen, behin baliabide prepositiboak hizkuntzan ditugunean, mezu sinpleetan ere erabiltzeko aukera izanen dela. Nola ez ba!

Petrirenak galdetzen du noraino ailegatu behar dugun. Nire erantzuna da ezen, aurren-aurrena analisi zuzena egin behar dela, eta, gero, bakoitzak jakingo duela zer egin. Aukera ezberdinak egin daitezke. Baina ez da dudarik ezen baldin hizkuntza zinez normalizatu nahi bada, ezinbestekoa dela diskurtsibitate-gradu oso altua.

Amaitzeko, esan behar dut ezen Patxik aipatzen dituen izen guzti horien lanetan aspektu positibo (edo oso positiboak) egon badaudela; baita Pello II, Bittor edo Patxi izenekoen lanetan ere; eta, zer esanik ez, aurreko guztien (eta nire) lanen aitzindari den Luis Villasanteren liburuetan ere, baina analisia borobildu behar da. Horixe da kontua: gutxien-gutxienik analisia ongi konplitu dezagun, jakin dezagun non dagoen euskara, zein egoera prekariotan dagoen, zein egoera kritikotan dagoen!

Patetiko izatetik libre ez nago ni ere; horretan, arrazoi. Deskalifikazio linguistikorik ez dakit egin dudan; karikatura pixka bat, bai, eta zuzenketa txiki batzuk ere bai (ordu asko eman baititut lanbide horretan...).

Jesusek aintzat hartu dituenez nire koma proposamenak (baina ez horregatik bakarrik...), nik ere aintzat hartzen diot egitura baten gaineko informazio berria (bazen Athagin etxeko seme bat deitzen Xibalie), adibide asko ez dira baina.

Zentzu horretan. Jesusek dio: Erabiltzaileen artean aurkituko ditu Petrirenak izen oso ilustreak, zeinen euskara-ezagupenak dudatan ere gelditu beharko ziren, ezta?. Serio izan gaitezen, mesedez. Nik aski serio esan nuen hori, jakinik idazle ezagun batzuek erabili dutela (betiere, oso berria da; XX. mendeko corpusean 39 adibide daude, denak azken urteotakoak). Zerbait txartzat badut, txartzat dut, edozeinek erabilita ere. Eta ez ditut horregatik idazle horiek laidotzen, inondik inora. Eta pentsatzen dut Jesusek ere ez duela inor infernuko sutara botako esaldiren batean aditza premiarik gabe atzeratzeagatik, adibidez.

Aurrerago Jesusek:

Petrirenak dio euskaran direla bideak, baina nekez hartuko ditu euskaratzat inkluso euskaran bertan existitzen diren bideak ere. Gero esango du aurreratzeko giroa badagoela! Nik esango nuke atzeratzeko bai dagoela giro!

Ez dut inoiz ukatu, jakinaren gainean, euskaran existitzen den biderik. Aitzitik, bilatu egin ditut beti. Gogoratzen dut behin Herria aldizkariko pasarte bat irakurri eta hura zuzen-zuzenean frantsesa zela entzun behar izan nuela, adibidez, nire etsipenerako.

Gaurko ariketañoa:

• Baliabide prepositiboen lagungarritasuna igo egiten da in neurria non osagarri-katea luzeagotzen den.


• Zenbat eta luzeago den osagarri-katea, orduan eta lagungarriago gakoak aurretik ematea.


• Gakoak aurretik ematea beti da lagungarri; areago, osagarri-katea luzea bada.

Bakea eta osasuna.

Zentratu gaitezen, behingoz.

Petrirenak aipatzen du nire esaldi hau:

Baliabide prepositiboen lagungarritasuna igo egiten da in neurria non osagarri-katea luzeagotzen den

zein ez baita baizik emaitza on desdoblamendua on honako esaldia:

Osagarri-katea luzeagotzen den neurrian igo egiten da baliabide prepositiboen lagungarritasuna.

edo, alternatiboki, honela eman genezake esaldia (kontuan har menpeko perpausa ez dela luzea):

Baliabide prepositiboen lagungarritasuna igo egiten da osagarri-katea luzeagotzen den neurrian

Beraz, Petrirenak bilatzen bazuen goiko nire esaldiaren kide estandar bat, ez zuen ariketaño berezirik egin behar:

> - Zenbat eta luzeago den osagarri-katea, orduan eta lagungarriago gakoak aurretik ematea.

ezta berrinterpretazio arriskutsurik ere:

> - Gakoak aurretik ematea beti da lagungarri; areago, osagarri-katea luzea bada.

Baina hori esaldia ez da gakoa. Gakoa da ezen' ez Patxi Petrirenak (ezta inork ere) ez duela ukatuko menpeko esaldiak uztartzen arazo konparatibo larria dugula euskaraz respektus gaztelania (noizbait irakurri diot Jon Alonsori ezen -ekiko atzizki hori ez dela oso bere gustukoa; ba, hortxe dauka nafarrak alternatiba ederra: respektus, zein Tartasek erabili baitzuen posposizio modura, baina ezin egokiagoa baita preposizio modura ere).

Ikus Zelai Nikolas Ezkurdiak dioen hau:

Gaztelania hizkuntza prepositiboa denez gero, erraz jo dezake menpeko
esaldietara, hots, -Juan Gartziaren hitzak harturik- ideiak txurro gisa lotzeko erraztasuna du, horretarako, ideia nagusiari gehitu nahi zaion ideia preposizioarekin lotzerik baino ez da egin behar. Euskara, aldiz -jada denok jakin dakigunez-, pospositiboa da, hau da, atzizkien bidez lotzen zaizkio bigarren mailako ideiak ideia nagusiari, horrenbestez, atzizkia irakurri arte ezin dugu ideia guztiz ulertu.

Bistan da gaztelaniak menpeko esaldiak txurro gisa lotzeko ahalmena baduela, bitartean-eta euskarak ez. Berdin-berdina esan liteke buruz ahalmena on lotzea izen-osagarriak eta azpiosagarriak eta ... Ezin ukatuzkoa da arazoa, bai-eta arazoaren iturburua ere, ikusi nahi duenarentzat behintzat.

Petrirenaren ariketa komentatu dudalarik, eskatuko nioke nik berari ere ariketa bat egin diezadan. Izan ere, ondorengo hiru iragarkiak irakurri eta kopiatu nituen on www.argia.com (2002-XII-24), eta gustatuko litzaidake Petrirenak iragarki horien bere bertsioa eman liezadan, baldin-eta bertsio ezberdinik badu. Halaber, Petrirenaren bertsioa oso ezberdina balitz, mesedez esan diezadan zergatik egingo zuen itzultzaile profesionalak hain ezberdin (beti ere bere ustetan):

EBAZPENA, 2002ko urriaren 28koa, Kultura, Gazteria eta Kirol sailburuordearena, zinerako zein telebistarako egindako fikziozko filmeak, animaziozkoak eta dokumentalak garatzeko eta ekoizteko prozesuen baitan sortzen den sorkuntzazko adierazpenera zuzendutako laguntzak emateko araubidea ezartzen duen Agindua 2002 urtean aplikatzeko moldaketak egiten dituen Kultura sailburuaren 2002ko martxoaren 6ko Aginduaren babesean aurkeztutako dirulaguntza eskabideen gainean hartutako erabakiaren berri ematen duena. EHAA.

Ez pentsa goiko iragarkia salbuespena denik. Etengabean agertzen dira horrelakoak in www.argia.com:

EBAZPENA, 2002ko urriaren 28koa, Kultura, Gazteria eta Kirol sailburuordearena, euskaraz bikoiztu edota azpidatzitako film luzeen merkataritza-estreinaldiak edo bideoklub, liburu denda edo bestelako merkataritza-zirkuituetan euskaraz bikoiztu edota azpidatzitako DVD edo bideo formatuko produkzio zinematografikoen presentzia sustatzeko ekimenetarako dirulaguntzak emateko araubidea ezartzen duen 2000ko urriaren 11ko Agindua 2002 urtean aplikatzeko moldaketak egiten dituen 2002ko martxoaren 13ko Aginduaren babesean aurkeztutako eskabideen gainean hartutako erabakiaren berri ematen duena. EHAA

Ikus askoz ere laburragoa den hirugarren iragarki hau, zein aurrekoen jarraieran baitzegoen:

EBAZPENA, 2002ko urriaren 28koa, Kultura, Gazteria eta Kirol sailburuordearena, Kimuak programako I. eta II. Katalogoetan, 2002ko ekainaren 20ko Kultura Sailburuaren Aginduak erregulatzen dituenetan, sartzen diren laburmetraien zerrendaren berri ematen duena. EHAA

Ah!, eta, mesedez, esan dezala Petrirenak zergatik baizik prepositiboa oso lagungarria den, eta buruz prepositiboa ez (berak jartzen badit adibide bat non baizik oso lagungarria den, nik jarriko diot beste bat non buruz gutxienez berdin lagungarria den).

Oraintxe egin dut irakurtzea Joxeren artikulua eta ondoren argitaratu diren erantzun guztiak. Azkenerako, ikusten dut Bittor Hidalgoren proposamena erabat lausotuta geratu dela eta amaitu duzuela Rubioren kontuez eztabaidatzen.

Eta behin eztabaidatzen hasita, zuen baimenarekin, neuk ere neure aletxoa utziko dut. Errespetu guztiekin, Jesus, zure irtenbideak hainbeste urruntzen dira euskararen bide nagusitik, non ez baitiet etorkizunik ikusten. Bide horretatik, etena eta anabasa baino ez dago. Izan ere, nork demonio ulertuko du zure idazteko modu hori? Txerrenek ere, nekez.

Konturatzen zara ez duzula lotzen euskaldun gehienekin, ez esatearren gainerako euskaldunokin? Hor ez duzu hobenik, noski, baina iraultza predikatzen duen batek jakin beharko luke lehendabizi irabazi behar dela jendearen borondatea.

Neuk ere miresten dut Luis Villasante, baina nekez ikus dezaket hura zure euskara erabiltzen. Ezta hurrik eman ere! Zure euskara baldin bada zure irtenbidearen ispilu, kale egin duzu.

Afera honetan nire jarrera zientzialariarena da (ez predikadorearena), eta neure zientzilari-lanean sartzen dut dibulgazionea on neure emaitzak, bereziki noiz emaitza horiek diren biziki argigarriak respektus egoera linguistikoa ze bizi garen, eta areago ere noiz emaitza horiek diren biziki kontrajarriak respektus ondorioak zeinetara ailegatzen diren gure eguneroko hizkuntzalariak.

Alde horretatik, nik eskaini dut analisia, zeinetan gailentzen den kontzeptua on diskurtsibitate ongi artikulatua (badakizue, ordena informatibo ahaltsua), bai-eta horren gabezitik segitzen den auzi komunikatibo konparatibo larria. Gero, analisi zuzena mahai gainean, beti esan dut ezen bakoitzak egin dezala egokien deritzona. Ez diot nik inori esanen ze hizkuntza-moduz, edo, areago, ze hizkuntzaz mintzatu behar duen. Halako prediku lazgarriak bezain antzuak izaten dira labela on gure hizkuntzalariak, zein ez baitira konformatzen analisi motza eginaz, baizik-eta, gainera, hiztuna autoinkulpaziora eramanen dutela, eskurik esku (beti ere nahi gabe bada ere). Hau guztia argitu nahi nuen, eta niretzako daukat ezen argitu egin dudala.

Nik ez dakit nor den Joselu, ezta zertara dedikatzen den, ezta ere irakurri ote duen Hidalgoren lan bat non azken honek estranbotiko adjektiboa egokitzen zion tu nire proposamena on sakontzea in euskal klasikoen jardun garatzailea, baina esan nahi dut ezen niri biziki estranbotikoa iruditzen zaidana dela aurreko mezu bateko hiru iragarkien euskara: hori bai dela euskara-proposamen estranbotikoa, hori bai dela euskararen desiragarkia, portzierto egunero egiten dena. Nik esan dut ezen euskara intralinguistikoki normalizatu nahi bada, euskararen garabideak ibili beharko direla, eta hori horrela da, Joseluri edo dena delakoari gustatzen ez bazaio ere. Beste kontu bat da ea ibiliko diren ala ez. Nik ez dut inoiz ukatu ezen balitekeela euskararen garabideak inplementaezinak izatea, arrazoi ezberdinengatik. Joselu, argiki, iritzi horretakoa da, eta, akaso arrazoia izanen du. Baina esan behar diot Joseluri ezen euskararen garabideek etorkizunik ez badute, euskara da etorkizunik ez duena. Argi izan dezala hori ere.

Bidenabar, ba al da inor erantzungo duenik tu galderak eta ariketak ze proposatu nituen aurreko mezuan? Joseluk egingo al du? Ni pozik nengoke baldin Hidalgok eginen balu.

Pesimismotik abiatzen den ekhintza, philosophia, edo den delakoak ba dirudi ethorkizun efektivo opharoegirik ez duela erdietsiko nehoiz. Norbaitek zenbait oppinione agertzen duenean, ba dakigu, ez dela berdin haintzat hartzekoa nork dioen, edo zeinnahik dioela hori edo izan dadin norbait ongi qualifikativoki determinatuk dioela, erranik ere ber gauza identikoa. Ez litzateke berdin defenditzea ze invaditu behar duela AEB-ek Bagdad hiria' erraitea Bush presidente amerikanoak edo Ameriketako edozein pepelerdo marginatu afroamerikanok.



Era berean, gainean euskararen mundua' du errana eta izkiriatua Patxi Petrirenak (2003 martxoan) ondokoa: "Esklerosiak mila ditugu. Euskara onean idaztea, eta ongi idaztea, ez da samurra. Askotan testu txarrak egiten ditugu. Baina inozo hutsak gara uste badugu testuak errazago irakurten direla direnak eta ez direnak aurretik emanda".



Dakiguna da guziok ezen Patxi Petrirena dela euskalzale zintzo eta gainera dedikatua energiarik eta bere bizitzako parteko ordurik anhitz euskararen dynamikaren sostengu eta developpamendua azkartzeari, zein nahi eta desiratzen bait dugu euskalzaleok. Gainera Patxik ba daduka praxi luzearen eta aski qualifikatuaren experientzia luze urtheetakoa. Orduan ba, ez du berba egiten arrandatsuki eta bolobolo hutsik zerbaiten erran nahiz, noiz dioskun ezen tzat euskaldunak izanik ere alphabetatu dela euskara gaitz, gaitzago euskaldunontzat euskara ezi erdara.



Ez naiz sartuko juzkatzera nor den' edo inozo, edo inozo huts, edo txoriburu, edo tarrabaldero, ... edo antzeko, baina bai dut nik uste dela Patxirena appreziatione (othe dateke guzia sententzia prophetiko aurreavisagarria?) dioena Patxik da dramatikoa eta alarmantea. Erraiten derauku ze "euskara onean idaztea ez da samurra". Hainbat non eta noiz "esklerosiak mila ditugun" euskaran.



Niretzat litzatekeena inozo eta txoriburu samarra da deusen ez egin nahi izaitea, nola ere bageunde hypnosiak eta sklerosis zerebralak harrapatuak, uste izanik gainera ez garela bizi euskararen paradizu perfektu edo quasiperfektuan. Soluzionetzat proposatuz, huts eta soilik, "lan handia egin behar da,... Lehengoengandik ikasi, gaur egungo hiztunengandik ere ikasi, eta egiazko euskara egin. Ez baita guti." Deklaratione hau ganik euskalzale qualifikatu experientzian zaildu bat' da pathetikoa. Enfin, deplorablea arras eta bihotz erdiragarri.







> Afera honetan nire jarrera zientzialariarena da (ez predikadorearena), eta neure zientzilari-lanean sartzen dut dibulgazionea on neure emaitzak, bereziki noiz emaitza horiek diren biziki argigarriak respektus egoera linguistikoa ze bizi garen, eta areago ere noiz emaitza horiek diren biziki kontrajarriak respektus ondorioak zeinetara ailegatzen diren **gure eguneroko hizkuntzalariak**.

>

> Alde horretatik, nik eskaini dut analisia, zeinetan gailentzen den kontzeptua on **diskurtsibitate ongi artikulatua** (badakizue, ordena informatibo ahaltsua), bai-eta horren gabezitik segitzen den **auzi komunikatibo konparatibo larria**. Gero, analisi zuzena mahai gainean, beti esan dut ezen **bakoitzak egin dezala egokien deritzona**. Ez diot nik inori esanen ze hizkuntza-moduz, edo, areago, ze hizkuntzaz mintzatu behar duen. Halako prediku lazgarriak bezain antzuak izaten dira labela on gure hizkuntzalariak, zein ez baitira konformatzen analisi motza eginaz, baizik-eta, gainera, hiztuna autoinkulpaziora eramanen dutela, eskurik esku (**beti ere nahi gabe bada ere**). Hau guztia argitu nahi nuen, eta niretzako daukat ezen argitu egin dudala.

>

> Nik ez dakit nor den Joselu, ezta zertara dedikatzen den, ezta ere irakurri ote duen Hidalgoren lan bat non azken honek *estranbotiko* adjektiboa egokitzen zion tu nire proposamena on sakontzea in euskal klasikoen jardun garatzailea, baina esan nahi dut ezen niri biziki estranbotikoa iruditzen zaidana dela aurreko mezu bateko hiru iragarkien euskara: hori bai dela euskara-proposamen estranbotikoa, hori bai dela euskararen desiragarkia, portzierto egunero egiten dena. Nik esan dut ezen euskara intralinguistikoki normalizatu nahi bada, euskararen garabideak ibili beharko direla, eta hori horrela da, Joseluri edo dena delakoari gustatzen ez bazaio ere. Beste kontu bat da ea ibiliko diren ala ez. Nik ez dut inoiz ukatu ezen balitekeela euskararen garabideak inplementaezinak izatea, arrazoi ezberdinengatik. Joselu, argiki, iritzi horretakoa da, eta, akaso arrazoia izanen du. Baina esan behar diot Joseluri ezen euskararen garabideek etorkizunik ez badute, euskara da etorkizunik ez duena. Argi izan dezala hori ere.

>

> Bidenabar, ba al da inor erantzungo duenik tu galderak eta ariketak ze proposatu nituen aurreko mezuan? Joseluk egingo al du? Ni pozik nengoke baldin Hidalgok eginen balu.

Zertara datoz, baina, horrelako erantzun kilometrikoak? Zuek ez daukazue neurririk ala? Ba jakin ezazue hau plaza irekia dela, baina ez katedrale trentino bat, non soilik artzapezpikuak hitz egiten duen, luze eta erretorikoki.



Zuen rolloek (nire gainean idatzi duzuen biok) logura eragiten didate, eta haserrea, "kontsiderazione" izpirik ez duzuelako. Paja gutxiago, hau Internet da eta!

Anonymoei (Domenico-ei) jaramonik ere ez, ezta psedonomystei (Domenico-ei). Sator hok, harria bota bai baina ezkutatu eta azpian gorde esku/aurpegia.



Antza asko dakike (Domenico-k) buruz Internet, ¿othe da spezialistea eta diplomatua erabilera kanoniko neurritsu eta limiteen tolerantzien applikatione konkretu personal individualetan an Internet?



Baldin badauka ere (Domenico-k) Internet-eko erabilerearen universitaterik goreneko ohorezko diplomaturea' bai ere sekretuan ba dadukake lizentziaturarik gorena expressione zatar desedukatuena (gure inezagun Domenico asko dakikenak). Edukatuki expressatzen ikhastea' txarto ez letorkikeo (ri Domenico).



Gainera oroz gain, ¿noiz mintzatu behar zaiku (Domenico) gaiaren gainean, h. d., buruz kultura? ¿Noiz zerbait revatitu behar derauku (gure Domenico kriptoezagun Theotokopulos horrek)?