Jon Sarasua edo nola atera euskalgintza zulotik
Jon Sarasuak uste du euskalgintza lotuegi dagoela ezker eta eskuin abertzalearekin, eta hortik ez dagoela irtenbiderik. Iritziok plazaratu ditu bi artikulu eta elkarrizketa batean. Hauek hautsak harrotuko dituzte, seguruenik, baina ez dago zalantzarik ondo interesgarriak direla.
Lehen aldarria egin zuen joan den asteko Argia aldizkarian, elkarrizketa batean izena zuena Politikan eta euskalgintzan goldea pasatzeko garaia da.
Ondoren, bi iritzi artikulu egin ditu Egunero egunkarian, atzo eta gaur, biak Golde Aro izenburuarekin. Azken hauetan Argian esandakoak lantzen ditu, luze eta zabal.
Zenbait pasarte
Bertsolaritza. Uste dut bertsolaritza konplikatu nahian gabiltzala, beti zerbait berria sortu nahian, ikuskizun bila. Eta bertsolaritzaren muina justu bere soiltasuna da, eta soiltasun hori ongi egiten ikasi behar dugu. Zenbat eta artifizio gutxiago, hobe. Baita Kursaalean ere.
Gaztelaniaz kantatzea. Gazteleraren komunitatekoa ere banaiz. Nire baitan biak daude, nahiz eta garbi eduki zein den nire ama hizkuntza eta nire amets on eta gaiztoen hizkuntza. Bertso batean nion bezala: Asumiendo como íntimo / lo bastardo y lo legítimo. Uste dut gutako batzuei badagokigula erdara barru-barruko eta gure bezala onartzea, nahiz eta jakin bortxaketa baten ondorio izan dela.
Abertzaletasuna. Bi kultura politiko hauek, estrategia politiko-militarrean ardazten den ezker abertzalea eta botere autonomikoan ardazten den nazionalismoa, ez dira nahikotasun mailara iristen etorkizun-ikuspegi mailan. Ez garamatzate inora.
Kontseilua. Euskararen komunitatearen gune sinbolikoa eta muineko estrategia praktikoen abiagunea izan zitekeen Kontseilua. Eta horretarako pausoak eman ordez, aparatu plangintzagile eta kanpainazale bat sortu zen. Ez zen sinetsi euskalgintzaren etorkizun-ikuspegi eta estrategia beregainak lantzearen lehentasunean. Bestetik plan estrategikoenganako eta halako estilo teknokratikoarenganako lilura zegoen.
Astebururako biziki gomendatzen dizuet elkarrizketa eta bi artikuluak irakurtzea, nahiz eta badakidan eztabaidak harrotuko dituela bazterretan. Behar-beharrezkoa, bestalde, gaurko egoeran.
Erantzunak
Sarasua poeta bat izango da, baina lirismo puntu bakarra tituluaren alegoria da, Golde Aroarena. Gainerakoan, artikulua ez da hitz eder multzo bat, hausnarketa lehor eta astuna baizik.
Lirikoegia dela ezin zaio aurpegiratu, ez. Kritikak beste nonbaitetik eutsi beharko dio, nere ustez.
Kritika semiotikoa zen, gurago baduzu. Niri neuri, behintzat, Sarasuaren idatziak nahiko pisuak gertatzen zaizkit, eta ez da irakurtzeko ohitura faltagatik, ezpada, gauzak izendatzeko halako modu ustez burutsuengatik.
Adibide batzuk, gaurko artikulutik hona aldatuak:
"...bi kultura politikoek euskalgintzan duten grabitate-indarra..."
"Euskararen inguruko bisio eragileenak bi bisio abertzaleon luzapena izan dira."
"trikotomia gainditu"
"...xake taulan korrelazio zuzena du erakunde armatuak beste ingurune ahalik eta zabalena beldurtzearen teknika halaber zentzuzkoarekin."
Tonto-tonto hartutako adibide batzuk aipatzearren. Bestelakoan aspaldi galdu nuen halako hausnarketen edukia kritikatzeko ahalmena, agian alferrekoa iruditzen zaidalako.
egia esan, zaharrak berri. Hala ere, testu luzeegia iruditu zait, soilik hiru gauza kritikatzeko (ezker abertzalea, EAJ-jaurlaritza eta Kontseilua). Gainera, ez da batere komunikatiboa izan. Ulergaitza da.
Bestalde, hau guztiau irakurrita, ez zait batere argi geratu bere alternatiba zein den. Besteoi zer egin behar dugun azaltzen saiatu da? berak zer egin asmo duen argitzen saiatu da? Asmoa hori bazuen, ez du lortu.
Hori bai, atzokoan asmatu zuen gaurko zatia irakurtzeko irrika pizten...
Eneko Azkaratek ere egin dio elkarrizketa sakon bat Goienkarian. Beharbada lagunduko du esandako ideiak osatzeko. Ezin aurkitu sarean, beraz, hemen jartzen dut oso-osorik. Besteak beste, euskalgintza, bertsolaritza, kazetaritza, kooperatibismoa eta Egunkaria izan dira hizpide hemen ere.
Jon Sarasuak (Aretxabaleta, 1966) MUko Eskoriatzako Humanitate eta Hezkuntza Zientzien fakultatean dihardu gaur egun. Hango Lanki ikerketa taldean ere badihardu. Kazetaria eta bertsolaria ere bada. Plazarik plaza zebilenean, sarritan agertzen zen hedabideetan. Orain ez hainbeste. Edozelan ere, berriz ere plazara itzultzeko asmoa baduela aitortu digu, noiz eta nola erabakitzeke duen arren.
Bertsolaria, kazetaria, irakaslea. Zure lanbideaz galdetzen badizugu, zer zarela erantzungo diguzu?
Ez dakit. Hainbat lan jarduni eusteko irekita izan dut burua beti. Igual, errenazimenduko gizonen espiritu horrekin bat egiten dudala esango nuke. Gauza askok betetzen edo asetzen naute eta, horregatik, ez diot ezeri uko egiten. Egia da, azken aldian, alde artistikoena edo sormena eskatzen duena, ahaztuta edo albo batera lagata daukadala, eta Huhezi-ko kontuetan buru belarri nabilela.
Alde artistikoa utzita daukazula aipatu duzu. Zergatik daukazu lagata?
Sormen punturik gorenean utzi nuen bertsolaritza. Taula gainean gero eta errazago biluzten nintzen momentuan. Esan nahi dut, hari uko egitea ez zela izan sormen krisi baten ondorio, beste arrazoi batzuengatik baino. Izan ere, 19 urte neramatzan taula gainean eta baneukan hortik kanpora nola sentitzen nintzen ikusteko gogoa. Bestetik, sorkuntzatik bizitzea gauza handia da eta aukera hori egiten dutenei errespetu handia diet. Ematen du askatasun bat, baina, aldi berean, lotu ere egiten zaitu, arrakastatik edo txaloetatik bizitzeak sortzen duen lotura. Eta, ni ez nintzen nekatu, baina aro bati amaiera ematea erabaki nuen. Gainera, tartean, nire gaixotasunagatik kantatu ezina izan nuen urtebetez
Kazetari ikasketak egin zenituen, kazetari lanetan ibilia zara, iritzi-emaile ere bai. Orain, ja, ez duzu gustuko kazetaritza?
Argia-n, Euskadi Irratian, telebistan zerbait, baina oso gutxi ibili nintzen. Gero, batez ere, iritzi emaile jardun nuen. Sentsazio batekin amaitu nuen kazetaritza, hain justu, karrera gustuko nuela, batez ere ikuspegi panoramiko bat eman zidalako hainbat gauzena, zeren, nik, unibertsitatean, gehiago ikasi nuen mobidetan edo ibili ginen antolakuntzetan-eta, klaseetan baino. Bestetik, karrera amaitu nuenean, iruditu zitzaidan ez nuela kazetari izan nahi. Buruak beste zerbait eskatzen zidan.
Zergatik?
Behin idatzi nuen artikulu bat Ukazetari izenburukoa eta han azaltzen nuen zergatik egin nahi nion uko kazetaritzari: beno, batetik, ikustea, oro har, zer funtzio betetzen duen kazetaritza handiak gizarte honetan; eta, gero, baita ere, kazetariaren lana beti dela errealitatearen sinplifikatzaile edo kapsula txikietan saltzaile, hau da, irakurketa konplexu eta sakonak gizarteratzeko jeneroa ez dela kazetaritza.
Zer iritzi daukazu gaur egun egiten den kazetaritzaren gainean?
Oro har, uste dut hedabideek gizarte mota honi eta botereari interesatzen zaion funtzioa betetzen dutela. Egia da, nire inguruneko hedabideak, tokian tokikoak edo orain gori gorian daukagun Egunkaria, esaterako, beste funtzio gertuagokoa eta kritikoagoa bete dezaketela eta betetzen dutela. Nik, bihotzez eskertzen dut Egunkaria-k edo gure ibarreko hedabideek egiten duten lana.
Zer balorazio egiten duzu Egunkaria-ren itxieraren gainean?
Batetik, oso gertutik ukitzen nau gai honek. Hango hainbat langile eta pertsonarekin harremanak izan ditudalako; aitortu behar dut, hala ere, ez beti harreman errazak. Baina, lagun asko ditut han lanean. Bestetik, Egunkaria, niretako, beti izan da gauza handia. Hala ere, uste dut irakurketa sinplista egitea dela Egunkaria-ren itxiera euskal kulturaren aurkako erasoa izan dela esatea. Uste dut askoz ere sakonago hausnartu behar dugula zer egiten gabiltzan, zer estrategia dauden martxan eta estrategia horiekin zela ziprizten ari garen euskalgintza. Ez bakarrik estrategia politiko-militarrarekin, baita botere autonomikoarenarekin ere. Nik uste dut biak ere gainditu beharra dagoela eta badagoela euskalgintzaren muinean hazirik, herri honen garapenerako estrategia beregain bat pentsatzeko. Eta, pena ematen dit ikusteak hazi hori ez gabiltzala garatzen, eta oro har, ez gabiltzala gauzak ondo egiten.
Bakoitza bere aldetik dabilela diozu?
Benetan uste dut, Egunkaria itxi eta bat batean eman zaion erantzun bateratua oso polita izan dela. Baina, kaltetuen batasunak eta erreakzioak ez garamatza inora Ez, ez da bakarrik martxan dauden bi estrategia horien arteko batasuna izan zitekeena. Ez da hori. Sakonagoa da. Etorkizuneko ikuspuntu berritu batetik bakarrik sortuko dugu estrategia berri bat. Herri honetan badaude horretarako elementuak, baina ikusten dut momentuz ez dela mamitzen. Kexa hutsekin ez goaz inora. Gauzak birpentsatzeko garaia da.
Zehaztu dezakezu nola mamitu daitekeen estrategia berri hori?
Hor hiru maila daude, beste arloetan bezala: batetik, zer etorkizun ikuspegi daukagun eta zeri deitzen diogun herria, zeri hizkuntza komunitatea Gauza horiek, gure irudikaria bera, berrasmatu behar ditugula uste dut. Zer den, azken finean, hizkuntza komunitatea izatea, gune global eta zabalgo baten Orain arte eduki ditugun hainbat dogma eta hainbat ikuspegi gainditu behar ditugu. Bestetik, hau dena gauzatzeko estrategia konkretuak gauzatzea. Eta, hirugarren maila, ekintza zehatzak izango lirateke, hau da, egiten ari garena aurrez pentsatutako estrategia horien mesedetan jartzea. Une honetan martxan dauzkagun estrategiek ikuspegi antzuei erantzuten diete.
Egunakria-ren itxiera albiste tamalgarria izanda ere, aukera bat izan daiteke gauzak berraztertzeko eta beste modu batera egiteko?
Herri honetan zerbait baldin badago da gizartearen energia. Eta, benetan uste dut gizarte zibilaren energian oinarritutako etorkizuneko ikuspegian ez dutela inoiz sinistu, ez botere autonomikoak nahiz eta orain hasi den apur bat diskurtsoa aldatzen, baina diskurtsoa da gauza bat eta praktika beste bat, ezta estrategia politiko-militarrak ere. Ez dute inoiz sinistu gizarte ekimenaren zentraltasunean. Sinistu dute haren ekimenean, bultzatu dute batzuetan, erabili dute beste batzuetan, baina ez dute sinistu bere zentraltasunean. Nik uste, beraz, gizarte zibil horrek aterako dituela gaztainak sutatik, baita euskal hedabideen kasuan ere.
Egunero-k 55.000 ale saltzen ditu. Egunkaria-k, ostera, 15.000 inguru. Zer hausnarketa egiten duzu horren gainean?
Benetan Egunkaria-ri eutsiko diotenak 15.000 horiek dira eta ez horrelako kexa garaietan edo lauso garaietan hurbiltzen diren estrategiak. Jarraituko dugu gutxi izaten, baina horrek ez nau gehiegi kezkatzen. Gehiago kezkatzen nau ditugun potentzialak ez ditugula ateratzen. Eta, adibidez, nik, euskarazko ikus-entzunezkoen aldaketa sakonaren beharra ikusten dut. Askoz ere etekin handiagoa aterako genioke gastatzen den diru publikoari, baldin eta zabalduko bagenie nazio mailako euskal ikus-entzunezkoen esparrua herri mailako ekimen pribatuei. Une honetan egiten den apustua monolaborantzaren aldekoa da. Hori da niri interesatzen zaidan eztabaida eta ez une honetan Egunkaria-ren erasoari nola erantzun.
Tokiko ikus-entzunezkoen gainean ari zara, edo beste ekimen batzuei buruz?
Biei buruz. Uste dut tokiko ikus-entzunezkoak funtsezkoak direla eta horiek ez direla behar adinako indarrez bultzatzen. Eta, bestetik, tokiko telebista eta irratiez gain, nazio mailako irrati eta telebista apalagoak ere behar ditugula. Eman ezkero horiei beta, euskal komunikazio esparru askoz ere bizigarriagoa eduki dezakegu. Gaur da eguna Euskadi Irratia ez dudala entzuten. Eta aukera bakarra da.
Atxagak idatzi berri du ez ote garen garai baten amaieran eta guretik kanpo inork ez gaituela maite. Zer deritzozu?
Egia esanda, ez da kontua geure buruari errua botatzea. Ikusita estatu inperialista batean bizi garela eta gauza batzuetan iritsi daitekeela iritsi daitekeen lekuraino. Orain, beste kontu bat da, etengabe kexatzen ibiltzea etsaiaz ahaztu gabe. Ez, ez, ez. Zuk borrokatzea aukeratu baduzu onartu ezazu zure parekoak edo etsaiak ahal duen gogorren joko zaituela. Kontua da zer egin. Eta hori aztertzerakoan uste dut gauzak ez ditugula ondo egin. Alde horretatik ematen diot Atxagari arrazoi puntua. Horren muina da euskararen garapena ez dugula etorkizun ikuspegi beregain baten oinarritu eta oso fruitu kaskarrak eman dizkigutela martxan dauden bi estrategiak, zeren botere autonomikoaren eta politiko-militarraren sare horretan eraiki dugu euskalgintza. Eta, hortik ez goaz inora. Ea noiz usteltzen diren estrategia horiek.
Kontseiluaren bultzatzaile izan zinen. Zela ikusten duzu erakunde horren lan jarduna?
Euskalgintzaren etorkizuneko ikuspegi beregain bat mamitzeko eta hortik abiatutako estrategia batzuk abiatzeko sortu zen Kontseilua. Baina, uste dut aukera horiek ez direla bete, hain zuzen ere, behar bada, lehen aipatu ditudan bi estrategia horien inertziak nagusitu direlako Kontseiluan. Nire tesiak gutxiengoan zeudenez, utzi egin nuen Kontseilua. Uste dut, zoritxarrez, Bertsozale elkarteak zerabilen tesiei arrazoia eman diela denborak. Euskalgintza barrutik lotu gabe edo kohesionatu gabe dagoela uste dut. Edozelan ere, ez dut esan nahi Kontseiluak dena txarto egin duenik eta beste aukerarik ez duenik.
Bertsozale elkartean ibili zara urteetan. Gustura?
Bai. 15 urtetan egon naiz zuzendaritza organoetan eta aurten utzi dut. Uste dut ikuspegi propioa duen gizarte erakunde ederra daukagula. Gustura nago egindako lanarekin. Uste dut noizbait egingo dugula Bertsozale elkartearen gaineko doktore-tesi bat edo liburu bat agertzeko zer bide jarraitu dugun 15 urteotan eta gaur egun non gauden.
Inoiz ikusiko zaitugu berriro ere taula gainean bertsotan, modu jarraituan?
Ez dut ezer erabaki. Oholtza nire tokia badela uste dut, baina ez dakit noiz eta nola itzuliko naizen. Pentsatzen dut lehengo neke lanean, bertsolari puntako baten neke-lanean, ez naizela ibiliko, gorputzak, buruak eta beste ardurek ez didatelako hori eskatzen.
Azken galdera bat: euskal intelektualik bada?
Uste dut pentsamendua sortzen dela euskal munduan. Kuriosoa da ikustea, askotan, pentsamendu hori zenbat eta indartsuagoa izan, orduan eta oihartzun txikiagoa izaten duela. Esaterako, Sánchez Carriónen ekarpenekin gertatzen ari dena harrigarria da. Bestetik, uste dut trantsizio ostetik honako literaturagileen eta euskalgintzako erreferenteen belaunaldiak oro har ez duela pentsamendu sendorik ekoiztu. Ahotsa ematen zaienek askotan ez dute argi handirik ematen. Belaunaldi horrek ez du mamitu etorkizun-ikuspegi bizigarri bat euskararen komunitaterako.
"Egunero"n Sarasuaren artikulu biak eta orain hemen "Sustatu"n "Goienkaria"ren alkarrizketa irakurri ditut.
Alde batetik, neuri be Sarasuaren diskurtsoaren estetika korapilotsu xamar iruditzen jatala esan behar dot. Baina, beste batetik, euren idazkietan batzuetan galtzen banaz be, hainbat gauza interesgarri eta argigarri aportetan deuskula uste dot:
- Txepetxen ildoaren gogoraraztea, Xamarrek edo Bilboko Zenbat Garakoek egiten daben legez.
- Kontseiluaren inguruko hausnarketa: Sarasuak esaten ez badau be, neuk sinisten dot badala garaia espainiar nazionalistak, gizarte honen zati esanguratsua izanda, euskararen kontseilu batean sartzeko eta inpliketako. Esfortzua zinezkoa izan behar da, eta ezker abertzalearen iritziek asunto honetan besteenek bezainbeste balio behar dute, ez gitxiago ez gehiago. "Euskararen Parlamentua" sortu behar dogu, bakoitza bere ordezapenagaz, politika mailan legebiltzarrak dagozan bezala, eta han ilegalizazioek, bazterketek, jazarpenek eta abar ezin dabe lekurik eduki. Zinezko esfortzua egin eta gero, baten batek "Parlamentu" honetan bere burua baztertzen baldin badau, gizartearen aurrean argi esan dezala, gero inongo ministroak ez esateko hedabide euskaldun baten itxiera hizkuntzaren aldeko neurria danik (zer egiten dau bakoitzak hizkuntzaren alde eta aurka?). Hizkuntza benetan danona izan dadila, baina dan-danok lan egin dezagun, mesdez. Ez ibili gero monopolioaz eta patrimonializazinoaz berbetan, zeuk hutsaren hurrengoa egiten badozu, edo are gehiago etengabean oztopoak ipiniz aritzen bazara.
- Sarasuaren mezuak, azkenik, larregi baztertzen dau Estatuek sor ditzaketen kalteak, hauek agerikoak izanik, eta pisu gehiegi ipinten dau gizarteko zati batengan, euskararen inguruan gehien (askotan ez aski) inpliketan direnengan. Zentzu horretan, Pako Aristik idatzitako gauza batzuetaz gogorarazi deusta. Eta Jabi Muguruzaren bezalako mezu orekatuen (edo ia orekatuen) falta somatzen dot...
> Gainera, zer berri ekarri dute artikuluok? Hitz ederrez apaindutako esan zaharrak iruditu zaizkit. Azala berri, baina ximel, eta barrua zahar.
Hitz zatarrez itsusitutako barruki zaharraren aldean, nahiago, egia esan, Sarasuarena.
Arazoa ez baita batzuen ezjakintasuna, baizik ezjakintasun hori arau bihurtu nahi izatea, denentzat arau alajaina!
Oroitzen zarete, noski, txinatarren ipuinaz, batek hatzaz ilargia seinalatu zuenekoa...
> Oroitzen zarete, noski, txinatarren ipuinaz, batek hatzaz ilargia seinalatu zuenekoa...
Ironia fina darabilzu, barren! Ez dakit zer dela eta ezin den hitzetan hartu artikuluen komunikagarritasuna. Ez dut uste Sarasuak ilargia erakutsi digunik, ez hatzamarraz ez arkatzaz, eta azken boladan txitean-pitean aipatzen diren (auto)kritiken zakuan sartuko nituzke artikuluetan esandakoak, Joxerra Gartziaren sokatik.
Ez du esaten ez dakigunik: komunitate biak elkartzeko eta erdaldunak euskara ekartzeko eginahalak egin behar ditugula... hizkuntzaren despolitizazioa... baina gauza asko, gehiegi, uzten ditu bide bazterrean, eta konponbideak ere urri ageri ditu.
Benetan artikulu bi behar ziren horretarako? Eta lehenengo artikuluaren amaiera itzela zen, telebistako foiletoien gisakoa.
Baina, ez al ginen Euskararen normalizazioaren bidean aski aitzinatuak? Ez al zen Bai Euskarari kanpaina arrakasta itzela izan zuena? Topaguneak ez ditu betetzen etengabe ugalduz doazen Euskara Taldeak? Gizarte eragileek ez al dute nahikoa eragiten, bada? I+G, kluster, masa kritikoa, sinergiak eta beste, ez al dira aski zuloak tapatzeko?
Beldur naiz Euskararen gure Unibertsoan Zulo Beltz handi-handia ote daukagun...
http://www.argia.com/larrun/htdocs/euskaetorkizun.htm
Hiru ikuspegi euskararen etorkizunaz.
Bernardo Atxaga, Jon Sarasua eta Joxe Manuel Odriozolaren arteko elkarrizketa.
Azken hamarkadatan asko hitz egin da euskararen ezagutzaz eta erabileraz. Urrun joan gabe, iaz izan zen eztabaidarik euskararen erabileraz eta kaleratutako datuen esanahiari buruz. LARRUNen bertan gaia hizpide hartu genuen iazko ekainean. Azken urteotan, ordea, gutxiago aztertu da euskararen ezagutzara eta erabilerara zerk bultzatzen gaituen. Zerk erakartzen du euskarara? Zerk euskara erabiltzera? Arrazoi asko daudela ikusiko dugu ondorengo orrialdeetan. Ez dugu bildu nahi izan ikuspegi soziolinguistikoa bakarrik eta azterketa osatzeko iturri eta molde desberdinetara jo dugu. Jakinmina asetzeko iturri desberdinak eta, irakurleak ikusiko duen bezala, baita diskurtso maila desberdinak ere. Erreformismoa, pragmatismoa, azterketa sozial zorrotza, poetika, sormena, erakunde publikoak, sena, azala... denak nahasten dira hiru pentsalariek atzera eta aurrera darabiltzaten ideia, kontzeptu eta mezuetan.
Nahiz eta artikuluen mamiarekin ados egon, ez zait ongi iruditzen Kontseiluren aurka botatako kritika, ain zuzen EGUNKARIA itxi ondorengo astean, Xabier Mediguren izan zelako gure "lehendakari" sinbolikoa, bestea (Ibarretxe) desagertu baizen zazpi egunetan.
Aste horretan Kontseiluak hartu zuen, Sarasuak esaten duen gidaritza efektiboa, ezker/eskuin abertzaleen gainetik. Eta hori hala jarraitu beharko luke, nahiz eta barnetik arazoak izan (non ez daude ba? PNVn ez, HBn,...).
Dean den, dena ez da konponduko ETA desagertzen danean, dirudienez hori baita iritzi emaile askotariko helburu bakarra. Gure ahultasun eta gabeziak, ez datoz hortik bakarrik, baina bai beharrezkoa dela hezkuntza politiko barri bat (Sarasuak bere lehen artikuluan ongi irudikatzen duena).