"Oldarraldiaren aurrean hesi bat osatu dugu baina harago joateko garaia da"

Manifestazioa amaitu zen Bilboko Udaletxearen aurrean, eta Ruper Ordorika zabaldu zuen amaiera ekitaldia Zaindu maite duzun hori kantatuz. Horren ondoren, Idurre Eskisabelen hitzaldia, abestiari erreferentzia eginez hasi zena.

Hitzartzea

“Euskaldun izatea zein nekeza dan”. Horra Ruperrek ekarri digun oharra. Baina beste bat ere bai: “Zaindu maite duzun hori”. Eta hara: gaurko euskaldunok, euskaltzaleok, zerbait bagara nekezia handi, sakon eta etengabekoen aurkako zaintza erraldoi baten emaitza gara. Gure memoria bizi eta gorpuztuaren parte dira oraindik debekuak eta zigorrak. Koldo Mitxelenak azpimarratu zuen bezala, euskararen misterioa ez baita bere jatorria, gaurdaino bizirik irautea baizik. Hain zuzen, mendez mende, hamarkadaz hamarkada, belaunez belaun, gauzatu den zaintza bat da mirari horren giltza. Zaintza kate erraldoi bat, sakon eta iraunkorra, oihan bateko sustrai sarea bezain hauskor, hura bezain tinko.

Oinarri zehatz bat duen zaintza sistema: debeku eta nekezia guztien kontra milaka lagunek, belaunaldiz belaunaldi, euskararen aldeko hautua egin izana. Batzuetan eta zenbaitzuk, inkontzienteki, senez. Beste batzuetan, hainbatek, erabateko kontzientziaz, burujabetza indibidual zein kolektiboko ariketa gisa. Nolanahi dela, zaintza horren ondorioz heldu gara bizirik gaurdaino. Batzuetan, magal goxoaren itxura izan duen zaintza. Bestetzutan, otso emearen hagin zorrotzena. Baina zaintza guztiak bezala, ia beti izan da ordainik gabea eta esker txarrekoa.

Historia ez da laua, ezta lerro zuzen bat ere. Aitzitik, txirikorda bihurri eta konplexua da. Iraganeko eta gaindituak uste ditugun kontuak indar eta aldaera berriz sortzen zaizkigu askotan. Esango nuke halako zerbait gertatu zaigula euskararen aurkako azken oldarraldi honekin. Uste genuen, gutxienez Euskal Herriko parte batean, Araban, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroako zati batean, bagenituela berme batzuk euskararen normalizaziorako hizkuntz politikak aurrera eramateko.

Baina ustea, erdi ustel ez ezik, ustel eta erdi gertatu zaigu. Ez zuen alferrik idatzi Gabriel Arestik merke saltzen direla euskaldunaren “ustiak”. Izan ere, ari gara ikusten nola ari diren epaileak euskararen normalizazioa helburu duten neurri, arau eta legeak baliogabetzen, bata bestearen atzetik, epai soka luzean… Nola ari diren euskararen normalizaziorako politika publikoen tresneria eraisten, deusezten… Ari gara ikusten nola adostasun sozial eta politiko zabalen gainetik botere judiziala ari den esku hartzen, eta hizkuntz politika egiten… Ari gara esaten sententzia horietako bakoitzak kezka eta larritasuna piztu digula. Epaitik epaira, kezka eta larritasuna handitu egin zaizkigula… Ari gara, larritasunaren zenbatekoa azaltzeko hitzik gabe geratzen.

Larritzekoa delako, zentzu askotan. Azken batean, euskararen normalizazio prozesua oztopatzea milaka herritarren hizkuntz eskubideak -oinarrizko eskubideak-oztopatzea delako. Ondorioz, justizia sozialean, gizarte kohesioan eta bizikidetzan atzera egitea da. Beste era batera esanda, euskararen normalizazioaren alde egindako urrats bakoitza justizia sozialean, gizarte kohesioan eta bizikidetzan sakontzea da. Horregatik diogu, euskararekin bat, euskaraz bat!

Hori guztia kaltetzen du oldarraldi honek, eta horregatik batu gara hemen euskaldunok eta euskaltzaleok ez ezik, hizkuntz berdintasunean eta hizkuntz aniztasunean, sinesten dugun jende andana. Berdintasunean eta aniztasunean sinesten dugun jende saldoa. Hau guztia olatu erreakzionario, atzerakoi eta euskarafobo baten parte delako.

Bereziki mingarria zaigu epai hauek denak lotzen dituen premisa faltsua: lan eskubideak eta hizkuntza-eskubideak elkarren kontrakoak direla, kontrajarrita daudela. Oso bestelakoa denean auzia: elkar osatzen eta indartzen duten eskubideak dira. Hizkuntz eskubideak bizimoduko alor guztietan gauza daitezkeenean soilik bihurtzen baitira egiazko eskubide, lanean barne. Gehiengo sindikalak sententzia hauen aurrean erakutsitako arbuio irmoa horren froga. Berriro diot, honegatik guztiagatik diogu, euskararekin bat, euskaraz bat.

Eta bereziki larria da hau guztia abagune honetan gertatzea. Izan ere, euskarak aurrera begira dituen erronkak izugarriak dira. Arestian aipatu dudan belaunaldiz belaunaldiko zaintza sistema horri esker, bizirik eta noranahiko iritsi zaigu euskara XXI. mende honetara. Baina inoizko azelerazio handienaz aldatzen da egungo mundua, eta ez dira makalak desafioak. Globalizazioaren aldaera muturrekoan eta bizimodua digitalizatu zaigun honetan, hizkuntzekin daukagun harremana ere aldatu egin da. Hizkuntza nagusiak gero eta nagusiago, hegemonikoago… mundua eta gu geu, gero eta homogeneoago. Beste era batera esanda, hizkuntza nagusiak gero eta nagusiago, gutxituak gero eta gutxituago. Ikusten ari gara nola ari diren Europako iparraldeko estatu txikiak beren hizkuntzen defentsan baliabide andana jartzen. Are, ikusten ditugu gure auzo estatu handiak, Frantzia eta Espainia, frantsesaren eta espainieraren babesean inbertsio handiak egiten: ikus-entzunezkoetan, digitalizazioan, prestijioaren lanketan…

Testuinguru honetan euskalgintza askotariko eta zabalean bada adostasun handi bat: hizkuntz politiketan jauzi bat egitea ezinbestekoa dela etorkizuneko erronka guzti hauei behar bezala aurre egiteko. Jauzi bat behar dela hezkuntzan, helduen euskalduntze-alfabetatzean, ikus-entzunezko eta kultur ekoizpenerako baliabideetan, eremu sozio-ekonomikoaren lanketan, euskal herritar berriei behar bezalako hizkuntz harrera egiteko baliabideetan… Eta justu, tresneria berri horren beharra hain nabarmena denean, orain artekoak ere, ebasten ari zaizkigu.

Hau guztia dela eta, Euskalgintzaren Kontseiluak ezinbestekoa ikusten du akordio soziopolitiko berri bat, oldarraldiaren aurrean hesia jarriko duena ez ezik, euskarak eta euskararen komunitateak etorkizuneko erronkei aurre egiteko moduko zorua eratuko duten hizkuntza politikak bideratuko dituena. Olatu erreakzionarioari eutsiko diona ez ezik, aurrera jauzi egin eta euskararen biziberritzeak egun dituen erronkei erantzuteko moduko itun politiko eta soziala.

Hain zuzen ere, akordio horretarako adostasunak bilatu eta lantzea da Kontseiluaren konpromisoa. Euskarak guztiok behar baikaitu: etxetiko euskaldunak, euskaraz gerora jabetu direnak, euskaltzaleak, euskaldun eta euskaltzale ez izan arren hizkuntz berdintasunaren eta aniztasunaren alde daudenak… Guztiak. Besteak beste, hemen zaudeten guztiak.

Euskarari eta euskararen komunitateari bizirik eustea geure buruei ez ezik, egungo munduari egin diezaiokegun ekarpen handienetakoa baita. Joera homogeneizatzaile eta totalitario makurren aurrean, bestelakotasuna, bizigarritasuna eta askotarikotasuna indartzea.

Dudarik gabe, oinarri sozial sendoa ezinbestekoa da helburu horiek iristeko, euskararentzat eta euskararen komunitatearentzat, zoru sendo eta ziurra osatzeko. Baina duten ardura eta gaitasunagatik bereziki dei egiten diegu erakunde eta indar politikoei akordio berri horren parte eta bultzatzaile izan daitezen, sen onez, etorkizun oparo bat bermatzea helburu hartuta.

Hasieran esan dut, gaur hemen, oldarraldiaren aurrean hesi bat osatu dugula. Baina harago joateko garaia da, aurre egitetik aurrera egitera. Beraz, hesi baten ordez, hau izan dadila zubi bat etorkizunera. Elkarri eskuak eman eta sokan dantza eginez, pertsonaz pertsona, jendez jende, eratuko dugun zubi luze bat. Bernat Etxeparek duela ia 500 urte aldarrikatu bezala, zubi bat, gutxienez beste 500 urtez, euskara jalgi dadin mundu guztira…

…Euskaraz bizi nahi dugulako, euskaraz biziko garelako

Euskara jalgi hadi plazara!

Euskaraz jalgi gaitezen mundura, euskaraz jalgi gaitezen dantzara,

Euskaraz osa dezagun mundua!

Euskararekin bat, euskaraz bat!

Bilbon, 2023ko azaroaren 4an

(Irudia, Wikimedia Commons, Txapis Otegi, cc-by-sa)