Teknologia albisteak
4

Euskal hiztegiak auzitan

Erabiltzailearen aurpegia
Joxe Aranzabal
2002-11-18 : 09:11

Oraindik ez dira hamabost urte lehen euskara hiztegiak sortu zirenetik, alegia euskara-euskara motakoak, eta dagoeneko esan daiteke arazo larri bat dutela: antikomunikatiboak dira.

Oso nabarmena da Sebero Altuberen eragina euskara hiztegietan: definizio gehienak atzekoz aurrera eratuta daude, beti ere muina azkenerako gordetzen dela. Horrek ilundu egiten du ulermena eta garestia da, komunikagarritasunaren ikuspegitik.

Ez da berdin gertatzen beste hizkuntza batzuetan, gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez esate baterako, non esaldiak hurrenkera logiko batean eratuta baitaude: definizioaren muina hasieran eta elementu osagarriak ondoren. Ikusi bestela adibide hauek:

  • Cocer. Cocinar un alimento crudo, sometiéndolo a la acción de un líquido en ebullición.
  • Cuire. Preparer les aliments par le feu.
  • Boil. To generate bubbles of vapor when heated.
  • Egosi. Dirakien isurkari batean (bereziki uretan) edukiz, zerbait, batez ere jateko gaiak, prestatu.

Lehen hirurak ziztu bizian irakurtzen dira, erraz, modu komunikatiboan eratuta daudelako, lehenengo eta behin esaldiaren muina eta ondoren gainerakoak. Euskarazko definizioa, aldiz, astuna da eta azkeneraino ez dago jakiterik zer den, muina (zerbait prestatu), oso atzean dagoelako. Beste adibide bat:

  • Vergüenza. Sentimiento de turbación producido por alguna falta cometida o por alguna acción que se considera deshonrosa, humillante o ridícula.
  • Honte. *Sentiment pénible, venant d’une faute commise ou de la crainte du déshonneur.*
  • Shame. A painful emotion caused by consciousness of guilt, shortcoming or impropriety.
  • Lotsa. Ohorea galtzeak, egin hutsak, hartu den irainak, edota herabetasunak sortzen duen sentimen mingarria.

Gaztelaniaz (sentimiento de turbación), frantsesez (sentiment pénible) eta ingelesez (a painful emotion), muina aurre-aurrean dago. Euskaraz, berriz, begira non dagoen sentimen mingarria, bukaeran. Beste bat:

  • Campo. Tierra laborable o conjunto de terrenos cultivados.
  • Terre. Ëtendue limitée de surfaces cultivables, considerée comme object de possession.
  • Field. An area of cleared enclosed land used for cultivation or pasture.
  • Sail. Ereiteko nahiz zerbait landatzeko egokitu eta prestatzen den lur zatia.

Hemen ere errepikatu egiten da lehen esandakoa: euskarazko definizioa askoz ere ulergaitzagoa da besteak baino. Zoritxarrez, ematen du euskaldunok beti egin behar ditugula gauzak besteek baino zailago.

Xabier Alberdi EHUko irakasleak honela dio Euskal Estilo Libururantz eskuliburuan: “Begien bistan dagoenez, halako egitura edo hurrenkerak (…) oso astunak gerta dakizkioke irakurleari, zeren amaierara iritsitakoan bakarrik izan daiteke irakurlea gai ordura arte irakurritakoa informazioaren harian kokatzeko: testua berrirakurtzera behartzen dugu irakurlea horrelako egituren ondorioz”.

Mitxel Kaltzakorta HUHEZI fakultateko irakasleak ere landu du gai hau behin baino gehiagotan Administrazioa Euskaraz aldizkarian. Baita Edorta Españak ere, aldizkari beraren 20. zenbakian.

Nola eratu definizioak euskaraz

Baina ez dugu zertan segitu horrela sekulako eta betiko. Goian ikusi ditugun definizioak, eta euskal hiztegietan agertzen diren gehienak, beste modu batean antola daitezke, errazagoa irakurtzeko eta, batez ere, ulertzeko. Hona hemen Mitxel Kaltzakortak berak nola idatzi dituen lehen ikusi ditugun euskarazko definizioak:

  • Egosi. Prestatu zerbait, batez ere jateko gaiak, isurkari baten irakiten dagoela.
  • Lotsa. Sentimen mingarria (da), sortzen dena ohorea galduta, huts eginda, iraina hartuta, edota herabe izanda.
  • Sail. Lur zatia (da) egokituta edo prestatuta (dagoena) ereiteko nahiz zerbait landatzeko.

Definizio hauek samur ulertzen dira, argiak dira eta komunikatiboak oso, hurrenkera logikoan antolatu direlako.

Gaur egun hamarretik gora euskara hiztegi ditugu merkatuan, adin eta maila guztietako jendearentzat. Lan eskerga eta txalotzekoa zenbait adituk eta euskaltzalek egin dutena. Baina denak daude modu nekagarrian eratuta, komunikazioari dagokionez.

Ez badugu errotik aldatzen komunikatzeko modua, gertatuko zaigu Jesus Rubiok Euskararen Garabideak liburuan adierazi zuena: “Esan nahi dut, hain zuzen ere inguru batean bi hizkuntza badaude (bertako hiztunek bi hizkuntzak ezagutzen badituzte) eta horietariko batean mezu korapilatsuak kodifikatu zein deskodifikatzea bestean baino esanguratsuki gutxiago kostatzen bada, orduan epe luzean kostu esanguratsuki txikiagoak dituen hizkuntza hori erabiltzen amaituko dela Herria (lehenik halako perpaus korapilatsuagoak beharrezkoagoak diren inguru funtzionaletan eta azkenik inguru guztietan ere)”.

Alegia, denok amaituko dugula erdaraz hitz egiten, argiagoa eta ekonomikoagoa delako.

Erantzunak

Patxi Petrirena
2002-11-18 : 11:56

Funtsarekin ados nago. Definizioak modu komunikatiboan antolatu behar dira. Kaltzakortaren, Rubioren eta besteren lanak interesgarriak eta beharrezkoak ditugu. Baina oreka ere behar dugu; joskera trenpatu, malgutu... baina nahitaez iraulikatu? Bortxatuegi gertatzen zaizakit zenbait esaldi. Hona hemen definizio horientzat bururatu zaizkidan beste aukera batzuk.


  • Lotsa. Sentimen mingarria, ohorea galtzeak, huts egiteak, besteren irainek edo norberaren herabetasunak sortua.

  • Lotsa. Sentimen mingarria, ohorea galtzeak edo huts egiteak eragina, bai eta besteren irainek edo norberaren herabetasunak ere.

  • Sail. Lur zatia, ereiteko edo landatzeko egokitua.

  • Sail. Zerbait ereiten edo landatzen den lur zatia.

  • Sail. Lur landua, nekazaritzakoa.

Patxi Petrirena
2002-11-18 : 13:41



  • Egosi. Dirakien isurkari batean (bereziki uretan) edukiz, zerbait, batez ere jateko gaiak, prestatu.

  • Egosi. Prestatu zerbait, batez ere jateko gaiak, isurkari baten irakiten dagoela.

Ikuspegi komunikatibotik, bigarrena ez zait lehena baino hobea iruditzen. 1. Definizio horretan prestatu; ez da, nire iritziz, isurkari batean irakin/irakinarazi; baino esanguratsuagoa. 2. Eta, hala balitz ere, zerbait prestatu naturalagoa da euskaraz prestatu zerbait; baino, komunikagarritasunean batere galdu gabe. 3. Alderdi guztiei begira diezaiegun: jateko gai ez al da jan (janari)? Lehengo beste definizio haietan zegoen prestatu edo egokitu eta halakoak ere...


Nire defizinizio-proposamena:


  • Egosi. Isurkari batean irakinez prestatu zerbait; eskuarki, jana uretan.

Bittor Hidalgo
2002-11-18 : 17:54

Ni bat nator Joxe Aranzabalen kezkekin, eta lehenagoko Mitxel Kaltzakorta eta Españarenekin. Ez hainbeste Patxi Petrirenaren beldurrekin, nahiz horretatik ere izan behar den.



Joskera iraulikatu diozu Patxi? Kontua da nork iraulikatu duen joskera. Eta euskal tradizioko joskera erabat iraulikatu duena Altuberen eredua da, Mitxelenak ere esan bezala.



Mitxelek eta Españak tradiziora itzultzea baino ez dute proposatzen. Plus batekin, tradizioko joskera hori komunikatiboa baita.



Zein da tradizioko joskera lege komunikatibo hori?. Erraza: INOIZ EZ GEHIEGI ATZERATU EUSKARAZ SINTAGMA BURUAK. Ez aditzak, ez erlatiboen izen ardatzak, ...



Gaztelaniaz bezainbeste aurreratu behar al dira? Ez. Gaztelaniak, esan liteke gaur egun, BURUAK HASIERAN ematen dituen hizkuntza mota dela. Euskara, aldiz, maiz BURUAK BIGARREN-edo ematen dituen hizkuntza dela. Ez, Azkuek, Altubek eta hainbeste gaizki interpretatu bezala BURUA AZKEN ematen duen hizkuntza. Eta hortik nahaste antikomunikatibo guztiak.



Ez gaitezen, beraz, bat-batean eta besterik gabe hasi BURU GUZTIAK HASIERAN ematen (honetan Patxiren beldurrak!, hori ere inoizka aukerakoa dugun arren, gure tradizio guztian bezala). Ez, beraz, Rubioren propoposamen iraultzaileari. Baina ez ditzagun BURU GUZTIAK ATZERATU Azkuek eta Altubek ahozko eta idatzizko tradizio guztien kontrara oker proposatu bezala (hori ere inoiz aukerakoa den arren), hauen formulazio BURUAK BIGARREN-edo izan behar zuenean, euskarazko tradizioan bezala.



Horrek funtsean ematen du, areago itzulpenetarako, euskaraz buruak gaztelaniaz (edo frantsesez edo ingelesez edo) baino POSTU BAT ATZERAGO edo eman ohi direla. Baina ez askoz atzerago.

Jesus Rubio
2002-11-19 : 22:34

Zer iruditzen zaizkizue hauek?


  • Egosi: Prestatu zer nahi den, batez ere jakiak, irakin araziz in isurkari bat (= isurkari batean).

  • Lotsa: Sentimen mingarria ze sortu ohi den noiz sentitzen baita galdu egin dela ohorea, huts egin dela, hartu dela iraina edo, sinpleki, herabetasunagatik (= zio herabetasuna).

  • Sail: Lur-zati egokitua edo prestatua afin-eta ereiteko edo landatzeko zer nahi den.

Erantzun

Sartu