Euskarazko zenbakien etimologia, zenbaketa keinuetan oinarritua

Batetik, bat zenbakia alde batera utzita (beste analisi etimologiko batzuk dituena), bitik laurako zenbakiak eskua horrela erakustetik eratorritako kontaketa sistema batean oinarrituko litzateke:

Lau eri edo hatzamar erakutsiz egindako keinuekin azal daitekeen kontaketa sistema bat lehen zenbakientzat, erpurua geldi edo seinalatzeko edukirik: 1etik 4ra konta zitekeen horrela, erakuslea izanik lehena, hatz luzea 2.a, nagia 3.a eta txikia 4.a. Keinu hauetarik etimologikoki eratortzen ahal dira izen hauek:

2. *GON-I > GOI > GWI > BI, non *GON-I protoeuskarakoak garaia edo goikoa adierazten duen, eta esku zeinuaren hurrenkeran, hatz erakuslea da garaiena hain zuzen.
3. *HER-(B)UR (protoeuskaran eri labur) > HERUR > HIRUR > HIRU.
4. *LA-BUR (protoeuskaran, laburraren ondokoa) > LAUR > LAU.

Goiko azalpen honetan nolabaiteko kontraesana dirudi herdiko eria izatea laburra, eta eri txikia, are laburragoa dena izatez, laburraren ondokoa; baina Lakarraren azalpenek ez dute hau aipatzen.

Bostetik zazpira, ukabilaren zeinua erabiliko zen:

5: Ukabilaren zeinua afieraziko luke *BOR (protoeuskaran, biribila) > BORTZ > BOST ondorioztatuko litzateke. Egungo euskaran, noski, bortz eta bost, biak erabiltzen dira.

Eta honen luzapen gisa,

6: Ukabilaren ondoan, bat gehiago, ume edo sein bat erakutsiz, *SENI > SEHI > SEI.

7: Ukabila eta bi eri erakutsiz, BORTZAZ-BI > [BORT]ZAZPI > ZAZPI.

Ukabila alde bateran utzita, beste zeinu batek adieraziko luke zortzuia:

8: Eri-koskor guztiak erakutsiz (zortzi baitira), mendizerra baten irudia ematen dugu, *ZORROTZI > ZORTZI.

Goiko hauen azalpen grafikoa:

Era berean, bosten multiploak ukabileran/biribilaren zeinuarekin azalduko lirateke.

10: Bi ukabilekin biribil handia osatuz, *HAN (protoeuskaran, handia) + *BOR (protoeuskaran, biribila) > HAN-BOR > HAMAR.

15: Bi keinu jarraian, *HAN-BOR eta *BOR > HAMAR eta BORTZ

20: Aurrekoaz gain, beste *BOR keinu bat: *BOR + *GEN-I (bost gehiturik) > BORGENI > HOGEI

Keinuak, hortaz:

Hau idazteko oinarritu gara, esan bezala, Euskararen Historia liburuan (EJ, 2018, edizio bat online eskuragarri EAEko e-liburutegian), eta baita Lakarraren artikulu akademiko honetan.

Sustatuko editoreak bildu du informazioa, eta bide batez Wikipedian kargatu du, artikulu honetan: Zenbakien izenak. Hartarako eta honetarako eskuak eskaini ditu Sustatuko lan teknikoetan diharduen informatikari saiatu batek, Urtzi Odriozolak, erakutsi baitu esku-modelo izateko balio duela. Zortzi eri-koskor horiek bereziki, bikainak.